5. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersine İlişkin Bilişsel Yapılarının İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 37 - 54, 28.05.2022

Kerem Bozdoğan

Öz

Bu araştırmada beşinci sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersine ilişkin bilgilerinin ve bilişsel yapılarının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Tarama modeliyle desenlenen bu araştırmanın verilerini toplamak için kelime ilişkilendirme testi kullanılmıştır. Araştırmaya 2021-2022 eğitim öğretim yılı güz döneminde Kayseri ilinde bulunan bir devlet ortaokulunda öğrenim gören 81 beşinci sınıf öğrencisi katılmıştır. Kelime ilişkilendirme testinde sosyal bilgiler dersi anahtar kavramı kullanılmıştır. Elde edilen veriler içerik analizi ile analiz edilerek üç kategori oluşturulmuştur. Her kategorideki cevap kelimelerin frekansları hesaplanarak tablo haline getirilmiş ve kesme noktaları belirlenerek kavram ağları oluşturulmuştur. Araştırma sonucunda öğrenciler sosyal bilgiler dersi kavramını “Uygarlıklar; Rol, hak ve sorumluluklarımız; Milli Kültür” bağlamında ilişkilendirmişlerdir. Araştırmada katılımcıların sosyal bilgiler kavramına ilişkin en çok “Haklarımız” sözcüğünü tekrarladıkları görülmüştür. Öğrencilerin söz konusu kavramla ilgili olarak kelimeler düzeyinde ilişki kurabildikleri hâlde cümle düzeyinde yeterli düzeyde ilişki kuramadıkları ve kavram yanılgılarına sahip oldukları ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler dersi, kelime ilişkilendirme testi, bilişsel yapı

Kaynakça

• Aladağ, S. & Yılmaz, E. (2014). Kavramsal değişim metinlerinin öğrencilerin sosyal bilgiler dersindeki kavram yanılgılarını gidermeye etkisi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 163-176.
• Bahar, M., Alex H., Johnstone & Sutcliffe, R. (1999). Investigation of students’ cognitive structure in elementary genetics through word association tests. Journal of Biological Education, 33 (134), 45-55.
• Bahar, M. & Özatlı, S. (2003). Kelime ilişkilendirme test yöntemi ile lise 1. sınıf öğrencilerinin canlıların temel bileşenleri konusundaki bilişsel yapılarının araştırılması. BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(2), 75-85.
• Büyükalan, S. & Yaylacı, Z. (2018). Normal gelişim gösteren öğrenciler ile kaynaştırma öğrencilerinin sosyal bilgiler kavramına ilişkin metafor algıları. Ankara Üniversitesi eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(4), 679-697.
• Çalışkan, H. & Yiğittir, S. (2015). Sosyal bilgilerde ölçme ve değerlendirme. B. Tay ve A. Öcal (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi (s. 287). Ankara: Pegem Akademi.
• Çelikkaya, T. & Kürümlüoğlu, M. (2019). Sosyal bilgiler dersi “demokrasinin serüveni” ünitesi ile öğrencilerin bilişsel yapılarının ve kavramsal gelişim süreçlerinin incelenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 9(1), 56-86.
• Çırak, A. (2021). Özel okulda öğrenim gören 8. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersine ilişkin algılarının incelenmesi. International Anatolia Academic Online Journal/Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1).
• Demirkaya, H., Köç, A. ve Ünal, O. (2020). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Osmanlı ve Fetih kavramlarına ilişkin bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi yoluyla analizi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(2), 45-63. DOI: 10.7822/omuefd.747421
• Deveci, H., Köse, T. Ç. & Bayır, Ö. G. (2014). Öğretmen adaylarının sosyal bilimler ve sosyal bilgiler kavramlarına ilişkin bilişsel yapıları: kelime ilişkilendirme testi uygulaması. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 101-124.
• Ercan, F., Taşdere, A. & Ercan, N. (2010). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla bilişsel yapının ve kavramsal değişimin gözlenmesi. Türk Fen Eğitimi Dergisi (TÜFED), 7(2), 136-154.
• Fidan, N. (2012). Okulda öğrenme ve öğretme. (3. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Gürkan, B. (2019). Sınıf öğretmeni adaylarının “eğitim programı, öğretim, öğretimi planlama ve öğretimi değerlendirme” kavramlarına ilişkin bilişsel yapıları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(2), 633-645. DOI: 10.24106/kefdergi.2621
• Gürkan, B., Aksoy, N. C. & Erbağcı, N. (2020). Ortaokul öğrencilerinin disiplinler arası kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının değerlendirilmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 52(52), 617-643.
• Harut, S. B. (2021). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 5.sınıf ders kitabı. Ankara: Ata yayıncılık
• Işıklı, M., Taşdere A. & Göz, N. L. (2011). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla öğretmen adaylarının Atatürk ilkelerine yönelik bilişsel yapılarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 50-72.
• Kabapınar, Y. (2014). Kuramdan uygulamaya sosyal bilgiler öğretimi (4. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Karakuş, U. (2019). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının doğal afet kavramlarına ilişkin algılarının kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla incelenmesi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 8(3), 735-751.
• Karasar, N. (2006). Bilimsel araştırma yöntemi (16.baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Kaya, B., Aladağ, C. & Akkuş, A. (2021). Determining the opinions of geography teacher candidates about karst topography using the word association test and drawing-writing technique. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 44, 55-74.
• Köstüklü, N. (2001). Sosyal bilimler ve tarih öğretimi (3. baskı). Konya: Günay Ofset.
• MEB (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (4-5. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 4.5.6. ve 7. sınıflar) Ankara: Devlet Kitapları Basım Evi.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook. (2nd ed.). Thousand Oaks, California: Sage.
• Özkaral, T. C. & Bozyiğit, R. Ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin yeryüzü şekillerine yönelik algılarının kelime ilişkilendirme testi (kit) aracılığıyla incelenmesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(2), 51-63.
• Öztürk, T. & Özcan, N. Y. (2017). Sosyal bilgiler dersi “Bölgemizi Tanıyalım” ünitesinde öğrencilerin kavramsal gelişim sürecinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(42), 109-123.
• Özyurt, Ö. G. & Yalman, F. E. (2020). Yenilenebilir enerji konusunda bilişsel yapının kelime ilişkilendirme testi ile belirlenmesi: mersin ili örneği. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 1320-1338.
• Sucu, H. (2021). 1. sınıf öğrencilerinin doğal afetlere yönelik bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi yoluyla incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Konya, Türkiye.
• Şahin, Ş. & Kılıç, A. (2020). İlkokul, ortaokul ve lise öğrencilerinin demokrasi algılarına ilişkin kavram ağları. Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi SBE Dergisi, 10(2), 764-785.
• Şimşek, N. (2014). Sosyal bilgilerde ölçme ve değerlendirme. M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi (s. 661). Ankara: Pegem Akademi.
• Tezcan, A. Ö. (2019). İlkokul öğrencilerinin bilişsel yapılarını tanılayıcı bir çalışma: Güvenli hayat. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(27), 106-121. https://doi.org/10.35675/befdergi.466665
• Tokcan, H. (2015). Sosyal bilgilerde kavram öğretimi. (1. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Tokcan, H. & Yiter, E. (2017). 5. sınıf öğrencilerinin doğal afetlere ilişkin bilişsel yapılarının kelime ilişkilendirme testi kit aracılığıyla incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 114-130.
• Turan, R. & Ulusoy, K. (2015). Sosyal bilgilerde tarihin yeri ve önemi. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.), Sosyal bilgilerin temelleri (s. 122-137). Ankara: Pegem Akademi.
• Tüysüz, S. (2019). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Ankara: Tuna matbaacılık
• Ünal, F. & Er, H. (2017). Öğretmen adaylarının sosyal bilgiler dersinde öğretimi zor olan soyut kavramlara ilişkin bilişsel yapılarının incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 6-24
• Yaşar, Ş. & Bayır Gürdoğan, Ö. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin bakış açısıyla sosyal bilgiler. E-journal of New World Sciences Academy, 5(3).
• Yazıcı, H. & Sabancı, O. (2003). İlköğretim öğrencilerinin sosyal bilgiler ders konuları ile ilgili bazı kavramları anlama düzeyleri. Milli Eğitim Dergisi, 158
• Yazıcı, S., Kulaca, İ. & Ertürk, A. (2021). An analysis of the cognitive patterns of the eighth-grade students about the treaties that ended the Ottoman Empire through the WAT. Turkish History Education Journal, 10(1), 1-15. https://doi.org/10.17497/ tuhed.830434