Tanzimat Sonrası Eğitim Alanındaki Islah Faaliyetleri ve Cumhuriyet Dönemine Yansıması Özelinde Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 253 - 267, 31.12.2022

İbrahim Özcanlı , Şafak Varol

Öz

Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyılın ikinci yarısıyla beraber çağdaşlarının gerisinde kaldığını anlamış ve klasik devlet yapılanması içerisinde bir takım ıslahatlar gerçekleştirme yoluna gitmiştir. Söz konusu bu ıslahat çalışmaları ilk etapta belli alanlarla sınırlı kalmışsa da, XIX. yüzyılla birlikte daha kapsamlı hale bürünmüştür. Nitekim XIX. yüzyıl Osmanlı’sının farklı alanlarda ki ıslah çabaları ciddi derecede ehemmiyet arz etmekte, özellikle cumhuriyet tarihi araştırmaları için Tanzimat ve sonrası dönem başat öneme sahip olmaktadır. Zira cumhuriyet döneminin siyasi, ekonomik, sosyokültürel, eğitim vd. alanlardaki bilgi seviyesi köklü bir tarihsel süreçten geçerek gelişmiş önceki uygulamaların mahsulü olarak karşımıza çıkmıştır. Bir başka deyişle Tanzimat sonrası dönem, akabinde yeni bir devlet olarak ortaya çıkan Türkiye Cumhuriyeti’ne referans olma hüviyetini barındırırken, bir bakıma modern devlet yapılanmasının prototipi niteliğini taşımaktadır. Bu çalışmanın esası da, eğitim alanındaki ilk modern teşkilatlanmanın temellerini Tanzimat sonrası süreçteki gelişmelerde göstererek cumhuriyete etkisinin ele alınıp değerlendirilmesini içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Yenileşme, Eğitim, Okul, Kanun

Kaynakça

• Adıvar, A. A. (1982). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akyıldız, A. (2003). ''Maarif-i Umumiye Nezareti''. İslam Ansiklopedisi, 27, 273-274. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akyıldız, A. (2019). ''Mekteb-i Maarif-i Adliyye''. İslam Ansiklopedisi, EK 2, 236-237. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Akyüz, Y. (2011). Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(2), 9-22.
• Bayraktar, M. F. (1992). ''Baltacıoğlu, Ismayıl Hakkı''. İslam Ansiklopedisi, 5, 36-38. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Berkes, N. (2002). Türkiye'de Çağdaşlaşma. Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (2003). ''II. Mahmud''. İslam Ansiklopedisi, 27, 352-357. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Beydilli, K. (2006). ''Mühendishane-i Berri Hümayun''. İslam Ansiklopedisi. 31, 515-516. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Beydilli, K. (2012). ''Vaka-i Hayriye''. İslam Ansiklopedisi, 42, 454-457. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bilim, C. Y. (1999). ''Osmanlılarda Eğitimin Çağdaşlaşması Askeri Okullar''. Osmanlı Ansiklopedisi, 5. 237-244. Yeni Türkiye Yayınları.
• Çavuş, M. N. (2021). Taşrada Eğitim-Öğretim Faaliyetlerinin Başlangıcı ve Atatürk Dönemi Sonrasına Yansımaları (1876-1945). Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 186-206.
• Demir, Ş. (2015). XIX. Yüzyıl Osmanlı Eğitim Sisteminde Yaşanan Değişim. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (13), 435 - 447.
• Duran, A. (2017). Meşrutiyet Dönemi Eğitimdeki Yenileşme Hareketleri ve Cumhuriyet Dönemine Bıraktığı Miras. Cappadocia Journal of and Social Scıences, 62-77.
• Gündüz, M. (2010). Osmanlı Mirası Cumhuriyet'in İnşası Modernleşme Eğitim Kültür ve Aydınlar. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Güray, Ş., & Duran, A. (2020). Tanzimat Dönemi Eğitimin Durumu ve Dönemin Bir Değerlendirilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (44), 507-522.
• Hayta, N., & Ünal , U. (2016). Osmanlı Devleti'nde Yenileşme Hareketleri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• İhsanoğlu, E. (1993). ''Darülfünun''. İslam Ansiklopedisi, 8, 521-525. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İpşirli, M. (1999). ''Islahat''. İslam Ansiklopedisi, 19, 174-185. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karal, E. Z. (2007). Osmanlı Tarihi ( Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907) (Cilt 8). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kazıcı, Z. (1995). ''Emrullah Efendi''. İslam Ansiklopedisi, 11, 165-166. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Keklik, E. (2020). İkinci Meşrutiyet Döneminde Eğitim Sorunu ve Osmanlı Aydınları. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(4), 487 - 1517.
• Kenan, S. (2010). III. Selim Dönemi Eğitim Anlayışında Arayışlar. Nizam'ı Kadim'den Nizam'ı Cedid'e III Selim ve Dönemi (s. 129-163). içinde İstanbul: İSAM Yayınları.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kodaman, B. (2002). ''II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1918)''. Türkler, 13, 286-335. Yeni Türkiye Yayınları.
• Köse, M. Z. (2019). ''Mekteb-i Osmani''. İslam Ansiklopedisi, Ek 2, 241-242. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mardin, Ş. (1990). Türkiye'de Toplum ve Siyaset. Ankara: İletişim Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1987). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hİl Yayınları.
• Öztürk, C. (1993). ''Darülmuallimin''. İslam Ansiklopedisi, 8, 551-552. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, C. (2007). ''Osmanlılar (Eğitim ve Eğitim Kurumları)''. İslam Ansiklopedisi, 33, 565-568. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (1985). ''Eğitim Tartışmaları''. Tanzimat'tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 2, 478-484. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı'dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Somel, S. A. (2015). Osmanlı'da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şentürk, M. H. (1993). ''Darülmaarif''. İslam Ansiklopedisi, 8, 548-549. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şişman, A. (1996). ''Galatasaray Mekteb-i Sultanisi''. İslam Ansiklopedisi, 13, 323-326. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tekeli, İ. (1983). ''Osmanlı İmparatorluğu'ndan Günümüze Eğitim Kurumlarının Gelişimi''. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 3. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. (1985). ''Tanzimat'tan Cumhuriyete Eğitim Sistemindeki Değişmeler''. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, 2, 456-475. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ., & İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2004). Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Uyanık, E., Kaya, M.M & Elçiçeği, B. (2021). II. Meşrutiyet Döneminde Eğitim Tartışmaları ve 1913 Tarihli Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu'nun Uygulanması. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 163-185.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yolalcı, E. (1999). ''XIX. Yüzyıl ve Sonrası Osmanlı Devletinde Eğitim ve Öğretim Kurumları''. Osmanlı Ansiklopedisi, 5, 281-296. Yeni Türkiye Yayınları.