Yerli Yapım Çizgi Filmlerin Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 161 - 171, 31.12.2024

Fatma Budak

Öz

Bu araştırmada TRT Çocuk Kanalı’nda yayınlanan ve yerli yapım olan Rafadan Tayfa ve İbi çizgi filmlerini toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Doküman incelemesi şeklinde desenlenen araştırmada çizgi filmlerin en çok izlenen onar bölümü çalışmaya dahil edilmiştir. Seçilen bölümler Şen ve Deniz (2019) tarafından geliştirilen “İlkokul Çocuklarına Yönelik Çizgi Filmleri Toplumsal Cinsiyet Yönünden Değerlendirme Formu" yardımıyla analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgulara göre yerli yapım çizgi filmlerde oluşturulan senaryo ve karakterlerin toplumda genel kabul gören toplumsal cinsiyet rollerini ve toplumsal cinsiyet kalıp yargılarını desteklediğini göstermektedir. Bununla beraber incelenen yerli yapım çizgi filmlerde kadın karakterlerin ev dışında en çok yaptıkları faaliyetin araç kullanmak olması, kadın karakterlerin erkek karakterlerle beraber futbol oynaması, kadın karakterlerin top, scooter, kaykay gibi erkekler tarafından tercih edilen ve güç gerektiren oyuncaklarla oynaması, kadın karakterlerin “otoriter” kişilik yapısına sahipken erkek karakterlerin “şakacı” kişilik yapısına sahip olması toplumsal cinsiyet kalıp yargılarını kıran ve toplumsal cinsiyet rollerinde eşitliğe işaret eden istenen örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır

Anahtar Kelimeler

Toplumsal cinsiyet, yerli yapım çizgi filmler, Rafadan Tayfa, İbi

Kaynakça

• Akça, F. & Koç Çilekçiler, N. (2019). Okul öncesi dönemdeki çocukların en çok etkilendiği çizgi film karakterleri ve bu karakterlerle özdeşleşmelerinin yol açabileceği dijital tehlikeler. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6, 403−433. http://dx.doi.org/10.15805/addicta.2019.6.2.0053
• Akkaş, İ. (2024). Cinsiyet ve toplumsal cinsiyet kavramları çerçevesinde ortaya çıkan toplumsal cinsiyet ayrımcılığı. EKEV Akademi Dergisi(ICOAEF Özel Sayı), 97-118.
• Aley, M. & Hahn, L. (2020). The powerful male hero: A content analysis of gender representation in posters for children’s animated movies. Sex Roles, 83(7–8), 499–509.
• Aslan, O., & Yılar, Ö. (2019). Halk bilimi unsurlarının gelecek kuşaklara aktarımında çizgi filmlerin rolü: rafadan tayfa örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(2), 646-669.
• Atan, U. (1995). Animasyonun kültür aktarımındaki yeri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Bal Yıldız, B. (2021). Toplumsal cinsiyetin inşasında çizgi filmlerin rolü: Pepee örneği üzerine sosyolojik bir analiz (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bilgin, S. (2019). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında toplumsal cinsiyet (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). On dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Can, A. (1995). Okul öncesi çocuklara yönelik televizyon programları içinde çizgi filmlerin çocukların gelişimine ve iletişimine yönelik etkileri (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Cebeci, S. (2018). 4-6 yaş grubu çocukların çizgi filmlerden etkilenme durumları. İnternational Journal of Social Science, 67, 291-306.
• Deniz, A. (2019). Yerli yapım çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet eşit(siz)liği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dökmen, Z. Y. (2009). Toplumsal cinsiyet. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Duman, A. E., & Koçtürk, N. (2021). Yerli yapım bir çizgi filmin toplumsal cinsiyet rolleri açısından incelenmesi: Pırıl. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(Toplum & Siyaset), 83-92.
• Erdoğan, S. & Baran, G. (2008). A study of parents regarding television watching habits of their children in the four-six age group. The Social Sciences, 3(3), 245-248.
• Gökçearslan, A. (2010). The effect of cartoon movies on children’s gender development. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2(2), 5202-5207. doi:10.1016/j. sbspro.2010.03.846
• Gül Kalem, B. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının en çok izledikleri çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet kalıp yargılarının incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Günaydın,B. (2011). Çocuklara Yönelik Programlarda Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Sunumu: Trt Çocuk ve Yumurcak Tv (Yayımlanmamış Uzmanlık Tezi), Radyo Televizyon Üst Kurulu, Ankara
• Kalaycı, N. (2015). Analyses of cartoon series from gender equality perspective, Education and Science, 177, 243-270.
• Kamacıoğlu, B. (2017). Çizgi filmlerin kültür aktarımındaki rolü ve Hayao Miyazaki çizgi filmleri. Sanat ve Tasarım Dergisi,1-17.
• Karaca, S. S. (2022). Çizgi filmlerde değerler eğitimi, değerler eğitimi açısından Rafadan Tayfa çizgi filminin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Lahi, N. (2021). Okul öncesi döneme yönelik çizgi filmlerde yer alan toplumsal cinsiyet eşitliğine ait göstergelerin incelenmesi (TRT çocuk kanalı örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• Lippa, R. A. (2005). Gender, nature, and nurture. Lawrence Erlbaum Associa: New Jersey.
• Martin, R. (2017). Gender and emotion stereotypes in children’s television. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 61(3), 499-517. doi:10. 1080/088381 51.2017.1344667
• Miğal, N. (2023). TRT Çocuk Kanalındaki Filmlerin Toplumsal Cinsiyet Bağlamında İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Oruç, C., Tecim, E. & Özyürek, H. (2011). Okul öncesi dönem çocuğunun kişilik gelişiminde rol modellik ve çizgi filmler, EKEV Akademi Dergisi, 48, 303-319.
• Özen, Ö. V& Kartelli, F. (2017). Türkiye’de yayın yapan çocuk kanallarında yayınlanan çizgi filmlerdeki şiddet olgusunun analizi, Marmara İletişim Dergisi, 27, 81-93
• Özkar, M. (2020). Toplumsal cinsiyet rollerinin okul öncesi çocuklara çizgi filmlerde yansıtılması: Türk yapımı çizgi filmlerin göstergebilimsel açıdan incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Özkar, M. Aytaş, M. (2021). Okul öncesi çocuklara yönelik hazırlanan çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet rollerinin yansıtılması: rafadan tayfa ve canım kardeşim. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, 29(1), 37-58
• Sadioğlu, Ö., Turan, M., Dikmen, N., Yılmaz, M., vd. (2018). Değerlerin öğretiminde çizgi filmler: rafadan tayfa örneği. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 240-251. https://doi.org/10.17679/inuefd.333173S
• Salkaya, A. D. (2020). Yeni medyada çocuk içerik üreticileri: Yaşam biçimi sunumu ve toplumsal cinsiyet rolleri üzerinden youtube çocuk kanalları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi. İstanbul
• Saygılıgil, F. (2016), Toplumsal cinsiyet tartışmaları. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Seçkin, F. (2012). Sosyal bilgiler dersinde toplumsal cinsiyet etkinliklerinin öğrencilerin algı ve tutumlarına etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Senemoğlu, N. (2004). Gelişim öğrenme ve öğretim. Ankara: Fersah Matbaacılık
• Smith, S. L., Choueiti, M., Prescott, A., & Pieper, K. (2012). Gender roles and occupations: A look at character attributes and job-related aspirations in film and television. Geena Davis Institute on Gender in Media. http:// seejane.org/wpcontent/uploads/fullstudygende-r-roles-andoccupationsv2.pdf adresinden erişilmiştir
• Sokolova, M. K. (2011). Modern cartoon characters in children play and toys. Psychological Science and Education, 2, 49-54.
• Şen, B. (2020). Okul öncesi dönem çocukları tarafından izlenen çizgi filmlerin toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara
• Şen, B. G., & Sevim, Y. (2012). Çocukların Televizyonun Olumsuz Etkilerinden Korunmasına İlişkin Anne Baba Tutumlarının Değerlendirilmesi. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3).
• Şen, B. & Deniz, Ü. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının izlediği Keloğlan çizgi filminin toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi. H. Şahin (Ed.) 6th International Symposium on Academic Studies in Educational and Social Sciences Proceeding Book (Educational Sciences) (s. 31-51) içinde. Türkiye: Asos. ISBN: 978-605-7602-78-7
• Şentürk, Ş., & Keskin, A. (2019). Rafadan Tayfa Çizgi Filminin Milli ve Evrensel Değerler Açısından Değerlendirilmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 143-157. https://doi.org/10.17494/ogusbd.548307
• Türkmen, N. (2012). Çizgi filmlerin kültür aktarımındaki rolü ve Pepee. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 36(2), 139-158.
• Türkoğlu, H. S., & Türkoğlu, S. (2022). Çizgi filmlerde toplumsal cinsiyet rolleri, kalıp yargılar ve karakterlerin kurgu dağılımı üzerine bir analiz: TRT Çocuk kanalı örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (49), 48-65.
• Ünlü, A. S. (2017). Toplumsal cinsiyet rolleri bakımından TRT çocuk kanalında yayımlanan çizgi filmler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan
• Walsh, A., & Leaper, C. (2020). A content analysis of gender representations in preschool children’s television. Mass Communication and Society, 23(3), 331-355. doi: 10.1080/15205436.2019.1664593
• Yağan Güder, S. Ay, A. Saray, F. Ve Kılıç, İ. (2017). Okul öncesi çocukların izledikleri çizgi filmlerin toplumsal cinsiyet kalıp yargıları açısından incelenmesi: Niloya Örneği. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(2),95-110.
• Yalçın, S. Tuğrul, B., Naçar, N., Tuncer, M. ve Yurdakök, K. (2002). Factors that affect television viewing time in preschool and primary school children. Pediatrics International, 44, 622-627.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık