ARKEOLOJIK VERILERE GÖRE ESKI TÜRKLERIN UYGUR DÖNEMINE KADAR KULLANDIKLARI MÜZIK ALETLERI

Yıl 2023, Sayı: 28, 139 - 150, 31.12.2023

Gökhan Usal , Anıl Yılmaz

https://doi.org/10.22520/tubaked.1296679

Öz

Antik göçer toplumlar da günümüzdeki gibi sosyal gruplardan oluştuğu için sosyal aktiviteler çoğunlukla müzik ile süsleniyordu. Bu kimi zaman bir şamanın yaptığı ayin olurken kimi zaman da tamamen eğlence amaçlı olabiliyordu.
Makale, Avrasya bozkırlarını mesken edinmiş göçerlerin kullandıkları müzik aletlerini tanıtmaya yöneliktir. Demir ve Orta Çağlar boyunca yapılmış kurganlardan çıkan enstrümanları tanıtmayı amaçlayan makalenin kronolojik olarak üst sınırı Uygur dönemidir. Sözlü edebiyatın ağırlıklı olarak yer bulduğu göçerler arasında, müzik aletleri de taşınabilir olduğu ölçüde makbul oluyordu. Dolayısıyla aletlerin büyüklüğü yaşam şekline bağlı olarak değerlendirilmelidir. Bu müzik aletleri incelendiğinde heyecan, coşku, neşe gibi pozitif tonlarda (majör) icra edildiğini söyleyebiliriz. Duyguları coşturan bu icra tarzı, dinleyicide bazen bir atın dörtnala koşuşunun bazen de bir savaş sahnesinin sesini dinliyormuş hissini uyandırır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türklerde Müzik , Göçer Kültür , Orta Asya Müzik Tarihi , Ağız Kopuzu , Köşeli Arp , Eski Müzik Aletleri

Destekleyen Kurum

.

Proje Numarası

.

Teşekkür

.

ACCORDING TO ARCHAEOLOGICAL INFORMATION MUSICAL INSTRUMENTS USED BY ANCIENT TURKS UPTO UYGHUR PERIOD

Öz

Since ancient nomadic societies were organized as social units, music was the most important binding element. Music sometimes was a part of a ritual performed by Shaman and sometimes it could be played purely for fun.The article aims to introduce the musical instruments used by the nomads who occupied whole Eurasian steppes. Materials mostly come from kurgan excavations belong to Iron and Medieval Ages, chronological upper limit is the Uighur period. Because among the nomads, where oral literature predominantly took place, musical instruments were also acceptable to the extent that they were portable. Therefore, it is necessary to express that the size of the tools is proportional to the way of life. When these musical instruments are examined, it is clear that they are performed in positive tones (major) such as excitement, enthusiasm and joy. This emotional performance impresses the audience in such a way that sometimes it makes you feel like you are on a galloping horse and sometimes you are in a war.

Anahtar Kelimeler

Music in Ancient Turks , Nomadic Culture , Musical History of Central Asia , Jewish Harp , Angular Harp , Ancient Musical Instruments

Proje Numarası

.

Kaynakça

• Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı. Remzi Kitabevi.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth-Century Turkish. Oxford University Press.
• Çarıkov, A. A. (1981). Statuya Muzikanta XII v., Sovyetskaya Arheologiya, 1981(2), 289 - 291.
• Chuluunbaatar, O. (2016). Rare Archaeological Musical Artefacts from Ancient Tombs in Mongolia. G. Jähnichen (Ed.), Studia Instrumentorum Musicae Popularis – IV (s. 225-250) içinde. MV-Verlag.
• Çoruhlu, Y. (2001). Göktürk sanatında dini nitelikli heykeller ve tasvirler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 48(2000), 95-146.
• Devlet, E. ve Devlet, M. (2002). Siberian Shamanistic Rock Art. A. Rozwadowski ve M. M. Kosko (Ed.), Spirits and Stones – Shamanism and Rock Art in Central Asia and Siberia (s. 120-136) içinde. Uniwersytet Adama Mickiewicza Publication.
• Elbaş, O., Kalpaklı, M. ve Öztürk, O. K. (2011). Türkiye’de Müzik Kültürü. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Evans, B. (1957). A Dictionary of Contemporary American Usage. Random House Publication.
• Işık, S.T. (2015). Türkiye’de organoloji çalışmaları. Mukaddime, 6(1), 197-220.
• Kazakov, E.P. (1977). Drevniye yazıçkoviye muzıkalnıye instrumentı Prikamya i Priuralya. Sovyetskaya Etnografiya, 1, 107-109.
• Lawergren, B. (2003). Western Influences on the Early Chinese Qin-Zither. Bulletin Of The Museum of Far Eastern Antiquities, 75, 79-109.
• Lawergren, B. (2008). Angular Harps Through the Ages; A Causal History. A. A. Both, R. Eichmann, E. Hickmann ve Lars-Christian Koch (Ed.), Studien zur Musikarchäologie VI, Orient-Archäologie 22 (s.261–281) içinde. Verlag Marie Leidorf.
• Levina, L.M. (1996). Etnokulturnaya İstoriya Vostoçnovo Prialtaya (I Tısyaçeletiye do n.e. - I Tısyaçeletiye n.e.). Akademia Nauk Moskva.
• Oyuntuya, G. ve Narantsatsral, D. (2009). The musical instrument “Altai Zither” found in the cave of Mongolian Altai Mountain. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, III(I), 282-289.
• Ögel, B. (1987). Türk Kültür Tarihine Giriş – 9, Türk Halk Musikisi Aletleri (Uygur Devletinden Osmanlılara). TC. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rudenko S.İ. (1948). Vtoroy Pazırıkskiy Kurgan, Rezultatı rabot ekspeditsii İnstituta İstorii Materialnoy Kulturı. Leningrad Akademii Nauk SSSR.
• Tabaldiyev, K. (2022). Drevniye Pamyatniki Tenir-Too. Universitet Tsentralnoy Azii Publication.
• Tadagawa L. (2015). Asian Excavated Jew’s Harps : A Checklist (1) - Lamellate Jew’s Harps (1). Tokyo College of Music Repository (Ethnomusic Research Institute, Tokyo College of Music), 5, 57-70.
• Törbat, Ts. (2017). Evraziy zuun hesgiyn ertniy huudelçdiyn arheologiyn dursgalaas ilersen hel huurnuud. Studia Archaeologica Instituti Historiae Et Archaeologici Academiae Scientiarum Mongolici, XXXVI( II), 169-180.
• Törbat. Ts., Batsükh, D., Bemmann, J., Höllmann, T.O. ve Zieme, P. (2009). A Rock Tomb of the Ancient Turkic Period in the Zhargalant Khairkhan Mountains, Khovd aimag, with the oldest preserved Horsehead Fiddle in Mongolia – A preliminary Report. J. Bemmann, H. Parzinger, E. Pohl ve D. Tseveendorzh (Ed.), Current Archaeological Research in Mongolia Papers from the First International Conference on “Archaeological Research in Mongolia” held in Ulaanbaatar, August 19th–23rd, 2007 (s. 365-384) içinde. Universität Bonn Publication.
• Uslu R. (2006). Müzikoloji ve Kaynakları. İTÜ Vakfı Yayınları.
• Yılmaz, A. (2003). Türk Dünyasında Balbalların Dağılımı [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi
• https://www.arch.cam.ac.uk/sites/www.arch.cam. ac.uk/files/styles/leading/public/slide1_1. jpg?itok=4WjU4PLa (erişim tarihi: 12 Mayıs 2023)
• https://depts.washington.edu/silkroad/museums/shm/ shmpazyryk.html (erişim tarihi: 12 Mayıs 2023)