İSLAM DÜNYASINDA BİYOGRAFİ YAZIMI VE RESİMLENMESİ

Yıl 2019, Sayı: 19, 159 - 187, 01.03.2019

Aslıhan Erkmen

https://doi.org/10.22520/tubaked.2019.19.010

Öz

İslam yazınında biyografik metinler için “tezkire” terimi kullanılmaktadır. Tezkirecilik, tarih biliminin bir kolu olarak ortaya çıkan ve temeli Hz. Muhammed’in hadislerinin derlenmesi geleneğine dayanan bir edebî tür olarak dokuzuncu yüzyıldan itibaren ilgi görmüştür. Arap, İran, Osmanlı dünyasında, çeşitli meslek dallarında ün kazanan kişilerin hayat hikâyelerinin bir araya getirildiği bu eserler arasında en çok rağbet edilenler şair, evliya, sanatçı tezkireleridir. Metinleri kendi içlerinde birtakım farklılıklar göstermekle birlikte, kişilerin doğum yerleri, biliniyorsa doğum tarihleri, soyları, aldıkları eğitimler, görevleri, varsa eserleri, eserlerinden örnekler ve ölüm tarihleri tezkirelerde mevcut olan ortak bilgilerdir. Günümüze ulaşan tezkirelerin çok azı, üretildiği bölgedeki dönem üslubunu yansıtan resimlerle zenginleştirilmiş ve bu tezkirelerdeki hâl tercümesinde sözel ifadelerle tanıtılan kişinin, görsel imgeye dönüşmesi sağlanmıştır. Resimli tezkireler ile ilgili bu araştırmada, İslam dünyasında -Müslüman Hindistan örnekleri hariç- dokuz ayrı tezkirenin musavver nüshalarının hazırlandığı tespit edilmiş; bunlardan Mecâlisü’l-‘Uşşâk adlı eserin ise on sekiz farklı resimli kopyası saptanmıştır. En erkeni on beşinci yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilen resimli tezkirelerin İran ve Osmanlı örnekleri arasında üslup açısından önemli farklılıklar görülmektedir. İran coğrafyasında hazırlanan eserlerdeki tasvirler, hâl tercümesinde yer alan bir hikâyenin görselleştirilmesi şeklinde iken, Osmanlı örneklerinde kişilerin imgeleri portre niteliği taşımaktadır. Resimli ve resimsiz tezkirelerin sayısının on altıncı yüzyılın son çeyreğinde artması ise dikkati çeken bir bulgu olarak ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tezkire, biyografi, İslam resim sanatı, minyatür, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, Mecâlisü’l-‘Uşşâk.

BIOGRAPHICAL WRITINGS AND THEIR ILLUSTRATIONS IN THE ISLAMIC WORLD

Öz

In Islamic literature, the term “tazkira” is used for biographical texts. Tazkira writing emerged as a branch of history starting from the ninth century, based on the tradition of compiling the hadith of Prophet Muhammad. Among the most popular tazkiras are the biographies of poets, sufis, and artists in the Arabic, Iranian and Ottoman realm. Although the texts of tazkiras differ from each other, the birth places and the dates if known , descendants, personal education, jobs, examples from their works, and the dates of their death are common information in the biographies of individuals. Only very few of the extant biographical writings were enriched with paintings, reflecting the style of the period in the region where they were produced. In this study on illustrated tazkiras in the Islamic world -except the examples from Muslim India- nine different works were determined with paintings where eighteen illustrated copies of a single work entitled Majalis al-‘Ushshaq are identified. In terms of style, there are significant differences between the Iranian and Ottoman examples of which the earliest work dating the first half of the fifteenth century. While the depictions in the tazkiras prepared in the Iranian geography are the narrative visualizations of a story in the entry; the depictions of the people in the Ottoman examples bear portrait character. The increase in the number of both illustrated and unillustrated tazkiras in the last quarter of the sixteenth century is also discovered as a remarkable finding

Anahtar Kelimeler

Tazkira, biography, Islamic art of painting, miniature, Masha’ir al-Shu’ara, Majalis al-‘Ushshaq

Kaynakça

• ÂŞIK ÇELEBİ, tarihsiz. Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, İMK, A. E. Tarih 772.
• FERÎDÜDDİN ATTÂR, tarihsiz. Tezkiretü’l-Evliyâ’, TİEM 1966
• İBN BEZZÂZ, 1582. Safvetü’s-Safâ, AKM 264.
• KADI AHMED, 1596-97. Gülistân-ı Hüner, MSMOA 444 II.
• KEMÂLEDDİN HÜSEYİN GÂZURGÂHÎ, 1375. Mecalisü’l-‘Uşşak, (Yay. Haz. G.R. Tabâtabâ’î), Tebriz: İntisharat-ı Zerrin.
• MOLLA CÂMÎ, 1595. Nefahâtü’l-Üns, DCBL T. 474.
• NİZÂMÎ ARÛZÎ, 1431. Çahâr Makâle, TİEM 1954.
• SÂM MİRZÂ, 1550. Tuhfe-i Sâmî, SJML Tad. 7.
• TAŞKÖPRÎZÂDE, 1618-22. Tercüme-i Şakâ’ikû’n-nu’mâniye, (Çev.: Muhtasibzade Mehmed Hâkî), TSMK H. 1263.