ÖNEMLİ BİR DENİZCİLİK KÜLTÜR MİRASI: TÜRKİYE’NİN EGE KIYILARINDAKİ DENİZ FENERLERİ

Yıl 2018, Sayı: 17, 141 - 159, 01.03.2018

Özge Başağaç Güliz Bilgin Altınöz

https://doi.org/10.22520/tubaked.2018.17.008

Cited By: 1

Öz

Tüm dünyada kıyılar yüzyıllar boyunca insanlara bir barınak sağlamış, sınırlardan bağımsız bir kültür yaratmış ve denizcilik kültür mirasını oluşturmuştur. Üç tarafı denizlerle çevrili Türkiye antik dönemden bugüne zengin bir denizcilik mirasını biriktirmiştir. Mirasa dahil olan ögeler somut ve soyut değerlere sahiptir. Ancak özgün bağlamların değişmesi bu değerler için bir tehdit kaynağıdır. 1920’lerden itibaren denizcilik kültür mirasının korunması ve yönetimi için düzenlemeler başlamıştır. Türkiye’de ise mimari koruma ve planlama yasaları bütünleşik hale gelememiştir. Böylece denizcilik kültür mirası planlama, karar alma ve yönetim sürecinden dışlanmıştır. Mirası ve tahribatını belgeleyen tamamlanmış bir envanter yoktur. Denizcilik mirasının korunması ve yönetimi Türkiye’de göreceli olarak yenidir ve halen tartışmaya açıktır. Akdeniz’deki konumu ve deniz seyrine uygunluğu nedeniyle Türkiye kıyıları pek çok deniz fenerine sahip olmuştur. Bugün Türkiye sınırlarındaki fenerlerin sayısı 459’dur. Fenerlerden 22 tanesi tescillenerek korumaya alınmıştır. Diğerleri için kapsamlı bir değerlendirme bulunmamaktadır. Buna karşın 2006 yılından bu yana deniz fenerleri kiralanarak farklı işlevler yüklenmekte, ciddi müdahaleler görmektedir. Bu çalışma, Türkiye denizcilik kültür mirası ve özellikle Ege kıyıları deniz fenerlerini tartışmaktadır. İlk bölüm Türkiye denizcilik kültür mirası ile deniz fenerlerinin tarihçesini ve genel kapsamını irdelemektedir. Deniz fenerlerinin mimari, bölgesel, sosyal ve kültürel özelliklerinin belirlenmesi, güncel bağlam ve uygulamalardan kaynaklanan sorunların saptanması sonraki bölümlerde ele alınmaktadır. Bildirinin son bölümünde Türkiye’nin Ege kıyıları deniz fenerlerinin geleceği tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mimari Koruma, Deniz Feneri, Türkiye, Ege, Denizcilik Kültür Mirası, Kültür Varlığı.

AN IMPORTANT MARITIME HERITAGE: LIGHTHOUSES ON THE AEGEAN COAST OF TURKEY

Öz

All around the world the coasts have always been home to mankind, creating a culture surpassing boundaries and producing maritime heritage. Being surrounded by seas on three sides, Turkey owns diversified maritime heritage belonging to different historical periods. Maritime heritage has tangible and intangible values. Yet the change of contexts is a threat to these values.This paper discusses the maritime heritage and lighthouses in Turkey, particularly the Aegean coast. The first part covers the historical account and features of maritime heritage and lighthouses in Turkey. The second part introduces architectural, regional, social and cultural characteristics of lighthouses in Aegean Coast based on the research inventory. The problems due to the current context, condition and implementations are also presented here. In the last part, the future of lighthouses in Turkey, the Aegean Coast are discussed

Anahtar Kelimeler

Architectural Conservation, Lighthouse, Turkey, Aegean, Maritime Heritage, Cultural Heritage

Kaynakça

• ACAR, GÖKÇE G. / GÖKÇE ERKMEN, E., 2008. “Deniz Feneri ve Köprü Tasarımı Üzerinden Su ve Kara Geriliminin Sembolizmi”, 4. Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu, p. 1-6. Trakya Üniversitesi Yayınları, Edirne.
• ACAR, GEVHER G., 2010. The Traces of the Lighthouse Image in Western Painting, Sivrice Deniz Feneri Yayını 002, İstanbul.
• AKKAYA, T., 1994. Heraklia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)’nin Tarihsel Gelişimi ve Eski Eserleri, Ankara, p. 67.
• AKTÜRE, S., 1994. Anadolu’da Bronz Çağı Kentleri. İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ISBN : 975333012X. Amateur Radio Lighthouse Society Website, accessed on 01.05.2012, http://arlhs.com/.
• AY, R., 2000. İstanbul Boğazındaki Deniz Fenerleri ve Tahlisiye Yapılarının Koruma ve Değerlendirilmesi (Discussion About the Usage of İstanbul Bosphorus’ Lighthouses and Restoration of Salvage Buildings), Unpublished Master Thesis, Yıldız Technical University, Department of Architecture, İstanbul.
• AYDEMİR, M., 2004. Ben Bir Türk Zabitiyim, Denizler Kitabevi. 3rd Edition, İstanbul.
• AYDIN, E. Ö. / YERLİKAYA, O., 2015. “Türkiyedeki Deniz Fenerlerinin Mimari Özellikleri”, Ege Mimarlık, Vol: 2015/04, 30-33.
• BAŞAĞAÇ, Ö., 2012. Unpublished PhD Qualification Report, Middle East Technical University, Faculty of Architecture, Department of Architecture, Conservation of Cultural Heritage PhD Programme.
• BAŞAĞAÇ, Ö., 2018. “Denizcilik Kültür Mirasının Korunması: Türkiye Deniz Fenerleri Işığında Akdeniz ve Ege Kıyıları”, AKMED Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II: Anadolu Akdenizi Sempozyumu 04-07 Kasım 2015 Antalya Sempozyum Bildirileri, p. 91-114, Koç University AKMED publication, e-ISBN 978-605-2116-52-4.
• BEKTAŞ, C., 1999. Selçuklu Kervansarayları, Yem Yayın, İstanbul.
• BOSTAN, İ. / ÖZBARAN, S., 2009 Türk Denizcilik Tarihi. İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Deniz Basımevi, ISBN: 978-975-409-546- 3.
• BOYCE, A.A. (1958). “The Harbor of Pompeiopolis”, AJA, Vol: 62, 1.
• CESUR, S., 2009. Anadolu’nun Akdeniz Bölgesi Kıyı Kaleleri (Anatolian Coast of Mediterranean Castles), Unpublished PhD Thesis. İstanbul: Yıldız Technical University, Department of Architecture. Coastal Guide, http://www.coastalguide.org/code/cc.pdf, accessed on 20.05.2013.
• DEMİREL, E., 2011. Türkiye Deniz Fenerleri Atlası, Atlas Keşif Kitaplığı, İstanbul.
• DERVİŞOĞLU, D., 2007. Türkiye Deniz Fenerleri Bilgi Sistemi (Information System for Turkish Lighthouses), Unpublished Master Thesis, Dokuz Eylül University, Institute of Applied Sciences, Department of Hydraulic Hydraulogy and Water Resources, İzmir.
• DOUGLAS, F., “Lighthouse Bill Protecting Our Lighthouses – The Icons of Canada’s Maritime Heritage”, Featured Heritage Buildings, Canadian Heritage Foundation, Retrieved 2008-06-10.
• EKE, F., 1995, Kıyı Mevzuatının Gelişimi ve Planlama, TC Bayındırlık Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü, Ankara, p. 7.
• ERMİN, E. / TANKUTER, A. 2003. Yalnızlığın Işıkları Deniz Fenerleri, Novartis Yayınları, İstanbul.
• General Directorate of Coastal Safety Web Site, http:// coastalsafety.gov.tr/default.aspx?pid=24, accessed on 02.10.2012.
• ICOMOS Charter on Cultural Routes Website, accessed on 01.05.2014, http://www.international.icomos.org/ charters/culturalroutes_e.pdf.
• IŞIK, F. 2006 “2005 yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, KST 28,1, p. 15–28, Çanakkale.
• Interactive Web Map of Digital Atlas of Roman and Medieval Civilizations (IWMODAORAMC), accessed on 01.12.2014, http://darmc.harvard.edu/icb/icb. do?keyword=k40248&pageid=icb.page188868.
• KELEŞ, R., 2006, Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Genişletilmiş 10. baskı, Ankara, p.735.
• KELLY, R.E, 1987 “Issues from Maritime Law Regarding Heritage Resources of Pacific Rim”, The 8th Assembly of ICOMOS in Washington- Old Cultures in New Worlds, Washington, 1987, 932.
• Kloster, Johan. ICOMOS Bulletin 1987, pp. 310- 27. KÖMÜRCÜYAN, E.Ç., 1952 İstanbul Tarihi “XVII. asırda İstanbul”, İstanbul: Kutulmuş Basımevi, “Lighthouses: An Administrative History”, Maritime Heritage Program – Lighthouse Heritage. U.S. National Park Service, http://www.nps. gov/history/maritime/light/admin.htm, accessed on 06.10.2011.
• The Lighthouse Directory, University of North Carolina at Chapel Hill, http://www.unc.edu/~rowlett/lighthouse/, accessed on 13.11.2012.
• MADRAN, E. / ÖZGÖNÜL, N., 1999, International Documents Regarding the Preservation of Cultural and Natural Heritage, Ankara.
• ERDOĞAN, M., 2009. “Selçuklular Döneminde Türk Denizcilik Faaliyetleri”, Bostan, İdris & Özbaran, Salih, eds. Türk Denizcilik Tarihi, İstanbul: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Deniz Basımevi, ISBN: 978-975-409-546-3.
• MOLAUG, S., 1987, “Maintaining Nautical Traditions”, Icomos Bulletin 7 Norway: A Cultural Heritage Monuments and Sites, pp. 328-336.
• National Park Service (NPS) Historic Preservation Training Center and the National Maritime Initiative through a cooperative partnership with the U.S. Coast Guard, Department of Defense Legacy Resource Management Program, and the U.S. Lighthouse Society. (1997). Historic Lighthouse Preservation Handbook. National Historic Lighthouse Preservation Act Web Page, http://uscode.house. gov/view.xhtml?req=%28title:16%20 section:470w-8%20edition:prelim%29%20OR%20 %28granuleid:USC-prelim-title16-section470w7%29&f=treesort&edition=prelim&num= - 0&jumpTo=true, accessed on 13.11.2012.
• National Park Service of USA, Maritime Heritage Program, http://www.nps.gov/history/maritime/, accessed on 20.05.2013.
• NOAA, United States Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration Web Site, “What is Maritime Heritage?”, http://oceanservice. noaa.gov/navigation/heritage/, accessed on 20.05.2013.
• Website of NOAA National Marine Sanctuaries, Legislation Page, http://sanctuaries.noaa.gov/about/ legislation/welcome.html, accessed on 01.05.2015.
• Office of Navigation, Hydrography and Oceanography (Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı). (2012) Fenerler ve Sis İşaretleri. İstanbul: ISBN: 978- 975-409-653-8.
• ÖZKAN, G., 2009 Sikkeler Işığında Deniz Fenerleri, Unpublished Master Thesis, Selçuk University.
• ÖZKUT, D., 2009. “Patara Deniz Feneri Mimari Belgeleme Çalışmaları”. Çabuk, Alper & Alanyalı, Feriştah, eds. Kültür Varlıklarının Belgelenmesi, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1988, Eskişehir.
• ÖZKUT, D., 2010. “İleri Belgeleme Tekniklerinin Mimari Belgeleme Sürecinde Kullanımı”, Özlaslan, Nuray & Özkut, Deniz, eds. Mimari Korumada Güncel Konular, Anadolu Üniversitesi Yayınları, ISBN: 978-975-06-0732-5, Eskişehir.
• Pelagios: Enable Linked Ancient Geodata In Open Systems Project Web Site, accessed on 05.01.2014, http://pelagios.dme.ait.ac.at/maps/greco-roman/. Proquest Thesis Database, www.proquest.com accessed in 2010.
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 21.06.1933, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2433.pdf&main=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2433.pdf, accessed on 20.05.2013
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 06.05.1973, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14527.pdf&main=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14527.pdf, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 18.01.1975 no: 15122, http://www.resmigazete.gov.tr/main. aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2433. pdf&main=http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2433. pdf, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 16.03.1982, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17635.pdf&main=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17635.pdf, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site (a), Date 28.04.1983, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18031.pdf&main=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18031.pdf, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site (b), Date 23.07.1983, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18113.pdf&main=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18113.pdf, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 01.12.1984, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18592.pdf&main=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18592.pdf, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site (a), Date 17.04.1990, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20495.pdf&main=http:// www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20495.pdf, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site (b), Date 03.08.1990, No: 20594, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 01.08.2003, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/08/20030801. htm/20030801.htm&main=http://www.resmigazete. gov.tr/eskiler/2003/08/20030801.htm, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site (a), Date 14.07.2004, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/07/20040727. htm/20040727.htm&main=http://www.resmigazete.gov. tr/eskiler/2004/07/20040727.htm, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site (b), Date 31.07.2004, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2004/07/20040731. htm/20040 (731.htm&main=http://www.resmigazete. gov.tr/eskiler/2004/07/20040731.htm, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 11.02.2009, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/02/20090211-1. htm/20090211.htm&main=http://www.resmigazete. gov.tr/eskiler/2009/02/20090211-1.htm, accessed on 20.05.2013.
• Resmi Gazete Official Web Site, Date 07.12.2014 No : 29198, Regulation “Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarının Yapı Esasları ve Denetimine Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik”, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http:// www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/12/20141207. htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2014/12/20141207.htm, accessed on 15.12.2014.
• ROLLO, W., 1934 Ostia, Greece & Rome, Vol. 4 No. 10. published by The Classical Association. Sea Museum Commandership Web Site (İstanbul Sea Museum), http://www.denizmuzeleri.tsk.tr/idmk/, accessed on 01.06.2014.
• SERT, A., “İstanbul’un vapur iskeleleri”, WOW web site, http:// wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=6542, accessed on 01.06.2014.
• SÖNMEZ, O. 2010. Fenerler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• STEVENSON D.A. 1959 The World’s Lighthouses-from Ancient Times to 1820. New York: Dover publications, INC, Mineola.
• SUTTON-JONES, K., 1985 The Lighthouse Yesterday, Today And Tomorrow. ISBN: 0859551180, 273 pp Illus, Michael Russell Publishing Ltd. Su Ürünleri Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, 2004 Ülkemiz Balıkçı Barınakları, Ankara.
• ŞAHİN GÜÇHAN, N. / KURUL, E., 2005. “2003-2005 Döneminde Gerçekleştirilen Yeni Düzenlemeler ve “Koruma Alanına” Etkileri: Bir Ön Değerlendirme”, Korumada 50 Yıl, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, p.159-167
• TOROSLU, V., 2008 Denizciye Göz Kırpan Sevdalar. İzmir: Deniz Ticaret Odası. Turkish Marine Research Foundation Web Site, http://www.tudav.org/index.php?option=com_ content&view=category&id=51&Itemid=111&lang=en, accessed on 01.06.2014.
• UNESCO website, http://unesdoc.unesco.org/ images/0012/001260/126065e.pdf, accessed on 20.05.2013.
• United Nations Convention on the Law of the Sea, United Nations Official Web Site, http://www.un.org/Depts/ los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf, accessed on 20.05.2013.
• United Nations Environment Programme (UNEP) official website, http://www.unep.org/Documents.multilingual/ Default.asp?DocumentID=78&ArticleID=1163, accessed on 20.05.2013.
• The United States Lighthouse Society website, accessed on 01.05.2012.
• YERLİKAYA, O., 2011 İzmit Körfezi’ndeki Tarihi Deniz Fenerlerinin Mimari Analizi ve Koruma Önerileri (Architectural Analyses of the Historical Lighthouses in İzmit Bay and Conservation Suggestions), Unpublished Master Thesis, Gebze Higher Institute of Technology, Department of Architecture, Kocaeli.
• Lang to Lang Multilingual Dictionary, http://www. langtolang.com/, accessed on 29.10.2012. http://www.pharology.eu, accessed on 29.10.2012.
• http://en.wikipedia.org/wiki/Lighthouse, LighthouseWikipedia, accessed on 13.11.2012. Republic of Genoa on English Wikipedia page, accessed on 01.06.2014, http://en.wikipedia.org/wiki/Republic_ of_Genoa.
• Republic of Venice on English Wikipedia page, accessed on 01.06.2014, http://en.wikipedia.org/wiki/Republic_ of_Venice#mediaviewer/File:Repubblica_di_Venezia. png.