ANKARA İSTİKLAL YAHUDİ MAHALLESİ: TARİHİ, DOKUSU VE KONUTLARI

Yıl 2016, Sayı: 14, 71 - 104, 01.09.2016

Deniz Avcı Hosanlı , A. Güliz Bilgin Altınöz

Öz

Osmanlı Dönemi’nde Ankara, diğer birçok Osmanlı şehrinde olduğu gibi, Müslümanların yanı sıra, Ermeni, Rum ve Yahudi gibi Gayrimüslimlerin bir arada bulunduğu bir yerleşimdir. Özellikle 16. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar Ankara’nın Yahudi cemaatinin büyük bir bölümü Müslümanlarla bir arada, bugün İstiklal Mahallesi olarak adlandırılan Yahudi Mahallesi’nde yaşamıştır. Yahudi Mahallesi, sokak dokusu ve elemanları, geleneksel konutları, Sinagog, Cami ve Mescit gibi dini anıtsal yapılarıyla döneminin sosyal, kültürel ve fiziksel özelliklerini yansıtan önemli bir kültürel miras alanıdır. Günümüzde Yahudi nüfusunu tamamen kaybetmiş olan Yahudi Mahallesi, sosyal ve fiziksel birçok sorun içeriyor olmasına karşın, özgün fiziksel yapısını ve doku bütünlüğünü hala büyük ölçüde korumaktadır.Bu makalede, Yahudi Mahallesi’nin genel tarihsel ve doku özellikleri ile birlikte, geleneksel konutlarının mimari özelliklerinin sunulması amaçlanmaktadır. Makale kapsamında, Yahudi Mahallesi’nin özgün sosyal ve fiziksel özelliklerinin yanı sıra, günümüze dek geçirdiği süreç ve müdahaleler sonrası sosyal yapısı, dokusu ve konutlarının bugünkü durum ve sorunları da aktarılmakta ve tartışılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Ankara, İstiklal Yahudi Mahallesi, Tarihi Doku, Geleneksel Konutlar, Koruma, Planlama

İSTİKLAL JEWISH QUARTER IN ANKARA: HISTORY, TISSUE AND HOUSES

Öz

Ankara in the Ottoman Period, as many other cities in the Ottoman Empire, was a settlement where the Muslim population, as well as non-Muslim; Armenians, Greeks and Jews coexisted. Particularly, from 16th to the early 20th century, a large part of Ankara’s Jewish community lived together with the Muslim population in the Jewish Quarter, now known as İstiklal Quarter. Jewish Quarter is an important cultural heritage site, with its street pattern and elements, traditional houses, religious monuments as the synagogue, mosques and masjids, those reflecting the social, cultural and physical characteristics of the period. Today, although the Jewish Quarter completely lost its Jewish population and has many social and physical problems, it still sustains its original physical structure and the integrity of historical tissue to a considerable extent. This article aims to present the general historical and tissue characteristics of the Jewish Quarter along with the architectural features of traditional houses. Within the scope of this article, the original social and physical properties of the quarter, the development process and interventions in time are discussed. Finally, the current social structure, tissue character and condition of the Jewish Quarter along with problems of the traditional residential architecture are discussed.

Anahtar Kelimeler

Ankara, İstiklal Jewish Quarter, Historical Tissue, Traditional Residential Architecture, Conservation, Planning

Kaynakça

• AKMAN, S., T. AKŞİT, P. AKTAŞ, İ. ALPAY, G. ARSLAN, M. AYDAN, D. BAHAR, E. ÇABUK, M. DEMİRÖZ, D. HAKYEMEZ,; B. KEPENEK, A.SİNAN ve M. ZAFER, 2013.
• A Study on Conservation, Revitalization and Management of İstiklal Quarter in Historic Urban Center Ulus-Ankara. Rest 507 Planning and Design in Urban Conservation ve Rest 506 Workshop in Urban Conservation. Stüdyo Yürütücüleri: Doç. Dr. N. Ş. Güçhan, Y. Doç. Dr. A. G. Bilgin Altınöz, Öğr. Gör. Dr. N. Özgönül, Araş. Gör. S. Çakıcı ve Araş. Gör. Ö. Özçakır. Ankara: ODTÜ FBE Mimarlık Bölümü Restorasyon Lisansüstü Programı. Yayınlanmamış Y.Lisans Stüdyo Projesi ve Raporu.
• AKTÜRE, Sevgi, 2001. “1830’dan 1930’a Ankara’da Günlük Yaşam”, Tarih İçinde Ankara II (derleyen. Yıldırım Yavuz). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi, s.35-74.
• Atılım Üniversitesi Ankara Arşivi. URL Kaynak: http:// ankaraarsivi.atilim.edu.tr/
• AVCI, Deniz, 2012. Upgrading the old: the adaptation of traditional residential buildings to the contemporary life/ Eskiyi güncelleme: geleneksel konutların çağdaş yaşama uyarlanması. Danışman: Yrd. Doç. Dr. A. Güliz Bilgin Altınöz. Ankara: ODTÜ FBE Mimarlık Bölümü Restorasyon Lisansüstü Programı. Yüksek Lisans Tezi.
• AYDIN, Suavi, Ömer TÜRKOĞLU, Kudret EMİROĞLU ve Ergi Deniz ÖZSOY, 2005. Küçük Asya’nın Bin Yüzü: Ankara. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• BAHAR, Beki L., 2003. Efsaneden tarihe Ankara Yahudileri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• BALİ, Rıfat N., 1999. Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri: Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945). İstanbul: İletişim Yayınları; 1999 (1.Baskı), 2000 (2.Baskı).
• BESALEL, Yusuf, 2014. “Anadolu’daki Yahudi Cemaatleri”, Şalom, Haftalık Siyasi ve Kültürel Gazete, 26 Kasım 2014. Çevrimiçi erişim: http://www.salom.com.tr/haber-93134- anadoludaki_yahudi_cemaatleri.html
• CENGİZKAN, Ali, 2002. Modernin Saati: 20. yüzyılda Modernleşme ve Demokratikleşme Pratiğinde Mimarlar, Kamusal Mekan ve Konut Mimarlığı. Ankara: Mimarlar Derneği, Boyut Yayın Grubu.
• CENGİZKAN, Ali, 2004. Ankara’nın İlk Planı: 1924-25 Lörcher Planı. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı.
• CENGİZKAN, Ali, 2005. “1957 Yücel-Uybadin İmar Planı ve Ankara Şehir Mimarisi”. ‘Cumhuriyet’in Ankara’sı. Derleyen: Tansı Şenyapılı. Ankara: ODTÜ Yayıncılık, s.24-60.
• ÇADIRCI, Musa, 1980. 1830 Genel Sayımına Göre Ankara Şehir Merkezi Nüfusu Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Dergisi I, s.112-113.
• DENEL, Serim, 2000. “19.yüzyılda Ankara’nın Kentsel Formu ve Konut Dokusunda Farklılaşmala” Tarih İçinde Ankara (derleyen. Ayşıl Tükel Yavuz). 2.Baskı, Ankara: T.B.M.M. Basımevi, s.129-153.
• ERGENÇ, Özer, 1980. XVII. yüzyılın Başlarında Ankara›nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Dergisi I, s.85-108.
• ERGENÇ, Özer, 1984. Osmanlı Şehrindeki “Mahalle”nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Dergisi IV, s.69-78.
• ESİN, Taylan ve Zeliha ETÖZ, 2015. 1916 Ankara Yangını. İstanbul: İletişim Yayınları.
• GALANTİ, Avram, 1951. Ankara Tarihi. Birinci Kısım. İstanbul: Tan Matbaası.
• GÖK, Nurşen, 2009. 19. yüzyıl Ortalarında Ankara Yahudilerinin Sosyalİktisadi Durumu. OTAM, 26/ Güz 2009, s.117-139.
• GÜNEL, Gökçe ve KILCI, Ali, 2015. Ankara Şehri 1924 Haritası: Eski Bir Haritada Ankara’yı Tanımak. Ankara Araştırmaları Dergisi. Haziran, 2015, s. 78-104.
• HASSA Mimarlık Mühendislik İnşaat San. ve Tic. Ltd. Şti., 2006. Ankara Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı Raporu.
• İLÇAN, Makbule & UTTA Planlama, Projelendirme, Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. (iş ortaklığı), 2010. Ankara, Ulus Tarihi Kent Merkezi, Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı Araştırma Raporu.
• İLTER, Fügen. 1996. Ankara’nın Eski Kent Dokusunda Yahudi Mahallesi ve Sinagog. 8-9 Mart 1993 tarihinde Üsküp’te gerçekleşen “The Jews in Macedonia” konulu Uluslararası Sempozyum’da verilen bildirinin genişletilmiş şeklidir. Ankara: TTK Basımevi; Aralık 1996, Cilt.LX Sayı: 229, s.719/732.
• KIRAL, Ömer H., 2005. ‘Ulus’u Koruma X Ulus’u Değiştirme’, Arkitera, 28 Şubat 2005. Çevrimiçi erişim: http://v3.arkitera.com/k23-ulusukoruma-x-ulusu-degistirme.html (son erişim tarihi 25.11. 2015).
• KIRAL, Ömer H., 2013. H. METU JFA 2013/2 s.219-221 KÖMÜRCÜOĞLU, Eyup ,1950. Ankara Evleri. İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Doktora Tezi Derlemesi. (23.1.1946 tarihli Doçentlik İmtihanında jürice kabul edilmiş doçentlik çalışmasıdır.) İstanbul: İstanbul Matbaacılık T.A.O.
• ÖNEY, Gönül, 1971. Ankara’da Türk devri yapıları. Ankara: A.Ü.D.T.C.F. Yayınları.
• MITCHELL, Stephen, 2005. ‘An apostle to Ankara from the New Jerusalem. Montanists and Jews in late Roman Asia Minor’, Scripta Classica Israelica 24 (2005), s. 207-223
• ŞAHİN, Neriman (editör), B.ALTINSAY, S.GÖKALP, C.HERSEK, M.KAYADEMİR, E.MORÇÖL, Y.ÖZKAYA, G.PAYTAR ve S.TUNCER, 1988. İstiklal Mahallesi Preservation and Rehabilitation Project. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• ŞAHİN, Neriman, 1995. A study on conservation and rehabilitation problems of historic timber houses in Ankara. Danışman: Prof. Dr. Ömür Bakırer. ODTÜ, Mimarlık Bölümü, Restorasyon Anabilim Dalı. Ankara: ODTÜ.
• ŞAHİN KADAKAL, Pınar ve Gülseven UBAY TÖNÜK, 2016. ‘Tarihi Çevrelerin Korunma Sürecinde Yaşanan Fiziksel ve Sosyo-Kültürel Değişim, Ankara Ulus Tarihi Kent Merkezi İstiklal Mahallesi Örneği’ , 80 Sonrası Mekan ve Planlama. G.Ü. Şehir ve Bölge Planlama 30. Kuruluş Yılı Anısına,Yayına Hazırlayanlar: A. Uğurlar, D. Erol, E. V. Öcalır Akünal, F. Erdoğanaras, K. Cihangir Çamur, L. Alkan, N. Görer Tamer, S. B. Yenigül, ü. Duman Yüksel, Z. Özdemir, Ankara: Gazi Üniversitesi, 301-328.
• ŞENOL-CANTEK, Funda, 2003. Yabanlar ve Yerliler: Başkent Olma Sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları; 2003 (1.Baskı), 2011 (2.Baskı).
• ŞENYAPILI, Tansı (der.), 2005. Cumhuriyet’in Ankara’sı, Özcan Altaban’a Armağan. Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık.
• ŞENYAPILI, Tansı ve Ali TÜREL, 1996 Ankara’da Gecekondu Oluşum Süreci ve Ruhsatlı Konut Sunumu, Ankara: Batı-birlik Yayınları.
• TAMUR, Erman, 2010. Ankara’da Mahal İsimlerine Yansıyan Tarih-I. Kebikeç, Sayı: 29, s. 57-71.
• TANKUT, Gönül, 1993. Bir Başkentin İmarı. Ankara: (1929-1939). İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• TANKUT, Gönül, 2000. “Jansen Planı: Uygulama Sorunları ve Cumhuriyet Bürokrasisinin Kent Planına Yaklaşımı”, Tarih İçinde Ankara (derleyen. Ayşıl Tükel Yavuz). 2.Baskı: Ankara: T.B.M.M. Basımevi, s.301-317.
• TOKTAŞ, Şule, 2006. “Turkey’s Jews and Their Immigration to Israel”, Middle Eastern Studies 42.3 (May 2006), s. 505-519.
• TUNÇER, Mehmet, 2001. “Ankara’da Tarihsel Çevrenin Korunmasına Yönelik Politikalar”, Tarih İçinde Ankara II, Aralık 1998 Seminer Bildirileri (derleyen. Yıldırım Yavuz). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, s. 75-109.