Birecik Şanlıurfa Yöresinin Temel Jeolojik Özellikleri ve Jeolojik Miras Envanteri

Yıl 2004, Sayı: 2, 157 - 168, 01.03.2004

Okay Gürpınar M. Namık Yalçın Ali Malik Gözübol Atiye Tuğrul Süleyman Dalgıç Mustafa Korkanç Hakan Hoşgörmez Yıldız Altınok Naşide Özer Murat Özler Özlem Bulkan-yeşiladalı Ömer Ündül İ. Halil Zarif Tahsin Şenyuva

Öz

Türkiye Bilimler Akademisi- Türkiye Kültür Sektörü TÜBA-TÜKSEK kapsamında başlatılmış Türkiye Kültür Envanteri Projesi çalışmaları özellikle arke­oloji ve mimari konularında jeolojik bilgi ve verilere de gereksinim olduğunu ortaya koymuştur. Bu ne­denle, gerek değişik alanlarda envanter çalışmaları­nı yürüten grupların jeoloji konusundaki gereksi­nimlerine cevap verebilmek ve gerekse jeolojik do­ğal anıtların ve oluşumların jeolojik miras envante­rinin yapılması amacıyla "Temel Jeolojik Özellikler ve Doğal Anıtlar ideolojik Miras Envanteri" başlıklı proje çalışmaları başlatılmıştır.2002 yılı sonlarında başlatılan projede, envanter ça­lışmaları için seçilen iki pilot bölgeden biri olan Bi­recik yöresine öncelik verilerek ilk aşamada diğer araştırma gruplarının gereksinimlerinin karşılanma­sı için, yörenin temel jeolojik özelliklerinin ortaya konması hedeflenmiştir. Bu bağlamda 1:25000 öl­çekli bir jeolojik harita derlenmiş ve çeşitli veri kat­manları halinde sayısal ortama aktarılmıştır. Buna paralel olarak Birecik ve yöresindeki deprem aktivitesi değerlendirilerek depremselliğe ilişkin veri kat­manları oluşturulmuştur. Ayrıca hem Birecik, hem de diğer bölgelerde kullanılmak üzere bir Jeolojik Doğal Anıtlar Envanter Formu hazırlanmıştır.Bu temel jeolojik çalışmaların yanı sıra Birecik yöre­sinde eski taş yapıların inşasında ve restorasyon ça­lışmalarında kullanılan taşların ocak yerleri tespit edilmiştir. Ayrıca bir dizi deney sonucu, bu taşların fiziksel ve mekanik özellikleri saptanmıştır,Birecik yöresindeki bir diğer tarihi yapı da gönümüz­de kullanılmakta olan eski bir su tünelidir. Yapılan çalışmalar sırasında su tünel güzergâhının bir bölü­mü tespit edilmiştir. Arkeolojik amaçlı kazı yapılan bir höyükteki bazı yapılar, doğal veya yapma oluşla­rı ve kullan/m amaçları bağlamında jeolojik olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Birecik, Şanlıurfa, jeoloji, depremsellik, yapı taşlan su tüneli, jeo-arkeoloji

Birecik Şanlıurfa Yöresinin Temel Jeolojik Özellikleri ve Jeolojik Miras Envanteri

Öz

The inventory studies within the TÜBA-TÜKSEK Turkey's Cultural Inventory Project have shown that information on various geological aspects is required particularly by the archeologists and architectural historians. Therefore, both in order to fulfill the requirements of different project teams regarding geological aspects and to initiate inventory studies for natural geological monuments and features {geological heritage*, a project entitled "Geology and Geological Heritage Inventory" was initiated. Studies within this protect began towards the end of 2002 in the Birecik area, which is one of the pilot regions of the TÜBA-TÜKSEK Project. In order to fulfil! the requirements of other project groups in the field of geology, we started with the documentation of the general geology of the Birecik area. For this purpose a geological map in scale 1:25000 was compiled and digitized in form of different data layers. Furthermore, the seismicily of the greater Birecik area was assested and various data layers were compiled. An inventory form of geological heritage was created, which can also be used in other regions. In addition to basic geological documentation, quarries of various building-stones, which were used in the past and are also being used at pesent for the restoration of ancient buildings were identified. Furthermore, physical and mechanical properties of these different rocks were detemiined with the help of respective analytical work in the laboratory. A structure of historical importance in the Birecik area is an old waterimgarion tunnel still used today. This tunnel was partly determined and studied. Some features in a mound site have been evaluated from the geological point of view, in order to find out whether they are natural or man-made.

Anahtar Kelimeler

Birecik, Şanlıurfa, geology, seismicily. building-stones, irrigation tunnel, geo-aıcheology