TARİHÖNCESİ YERLEŞMELER İLE ÇEVRENİN MODELLENMESİNDE SÖZLÜ TARİH VE ETNOARKEOLOJİNİN YERİ

Yıl 2010, Sayı: 8, 275 - 300, 01.09.2010

Sevil Gülçur Işıl Demirtaş Pınar Çaylı

Öz

Güvercinkayası Çatalsu, Gülağaç- Aksaray , İç Anadolu'da Melendiz su yatağının sağ kıyısında, dar korunaklı bir vadinin yatağa açılan kenarında, tek başına yükselen bir kaya masifinin üzerinde konumlanmıştır. Yerleş­me 1994 yılında "Aksaray, Nevşehir, Niğde İlleri Yüzey Araştırması" sırasında envantere alınmıştır. Yüzey araş­tırması alanı, batıda Tuz Gölü eşiği, kuzeyde Aksaray-Nevşehir şosesi, doğuda Derinkuyu-Niğde hattı, güney­de Hasan Dağı ve Melendizler'in kuzeye bakan etekleriyle sınırlıdır.Tıpkı günümüz köy, kasaba ve kentleri gibi, eski yerleşmeler de dönemlerinin ekolojik ve sosyo-ekonomik koşul­lan doğrultusunda belirli coğrafi konumları seçerek gelişmiştir. Güvercinkayası ve çevre araştırmaları kapsa­mında, 2007yılında başlatılan sözlü tarih ve belgeleme çalışmalarının bir ayağı, kullanılabilir çevrenin kültü­re nasıl yansıdığını saptamaktır. Bu araştırma projesinin programı ve hedefleri yerleşim arkeolojisi, tarihönce­si kültürel ve doğal çevre, yerleşme modelleri anahtar kelimeleriyle özetlenebilir.Ülkemizin iklim ve toprak yapısına bağlı olarak arkeolojik kazılarda, büyük ölçüde toprak altında yok olma­dan kalabilen, yanmış ya da petrifiye olmuş malzemeler bulunmaktadır. Bu malzemelerden bir bölümü de, ancak uzmanlarınca ve gelişmiş analiz yöntemleriyle saptanabilmektedir. Elde edilen veriler giderek çoğalsa da, arka plandaki güncel yaşamı modelleyecek bilgiler yine de çok kısıtlı kalmaktadır. Bu modellemeleri gerçekleştirile-bilmek için, bakış açılarını geliştirip yönlendirebilecek etnoarkeolojik kayıtlara ve sözlü tarih çalışmalarına gerek­sinim duyulmaktadır.Özellikle arkeoloji öğrencilerinin, bu türden çok katmanlı araştırma metotlarıyla tanışmaları, ileride uzman­laşacakları mesleklerine bakış açılarını olumlu yönde geliştirecektir. Yine bu bağlamda doğal çevreyle birlikte alan planlamasının öneminin kavranması, hem arkeolojinin daha bütünsel bir yaklaşımla ele alınmasında, hem de tarihöncesi alanların korunma ve sergileme konseptleri gibi diğer aktivitelerde de noktasal yaklaşımların yeri­ne daha geniş tabana yayılmış yaklaşımların benimsenmesinde etkili olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İç Anadolu, tarihöncesi arkeolojisi, doğal ve kültürel çevre, kaybolan değerler, etnoarkeoloji, sözlü tarih

FEATURING ORAL HISTORY AND ETHNOARCHAEOLOGY IN MODELLING PREHISTORIC SETTLEMENTS IN CULTURAL LANDSCAPE

Öz

Güvercinkayası Çatalsu, Gülağaç-Aksaray is situated on a solid rock massive, on the edge of a narrow valley along the right bank of the Melendiz River in Central Anatolia. The settlement was registered in 1994, during the "Aksaray, Nevşehir, Niğde Provinces Survey." The survey area is limited with the ridge of Lake Tuz in the West, Aksaray-Nevşehir road in the North, Derinkuyu-Niğde line in the East and the northern foothills of the Mount Hasan and Melendiz Mountains in the South. Not unlike modern villages and towns, ancient settlements were developed as a consequence of certain choices of geographical locations according to the ecological and socio-economic conditions of their age. One component of the oral history and documentation project, started in 2007 under the framework of the Güvercinkayası regional surveys, is to assess the effect of the utilizable environment on culture. The programme and goals of this research project can be summarized with the keywords settlement archaeology, prehistoric culture and natural environment, settlement models. Depending upon the climate and soil structure of Turkey burned or petrified material can be found during archaeological excavations, having been preserved beneath the earth without perishing. A part of these materials can only be detected through advanced methods of analysis by experts. Even though the acquired data is on the increase, the necessary information to model the daily life in the background is still very scant. In order to realize these models, ethnoarchaeological records and oral history studies are required, which help develop and shape perspectives. Especially, introducing students of archaeology to this kind of multi-layered research method would positively improve their stance towards their future profession. Again in this context, the appreciation of the significance of spatial planning within the environment would be influential in viewing archaeology in a more holistic fashion and adopting more broad-based approaches instead of discrete ones when conducting other activities such as the restoration and protection of prehistoric site

Anahtar Kelimeler

Central Anatolia, prehistoric archaeology, natural and cultural environment, lost values, ethnoarchaeology, oral history

Kaynakça

• Alpöge, A., 1971. Keban Bölgesinde Anonim Mimarisi Çalışmaları 1960'', Keban Projesi 1969 Çalışmaları: 131-134. ODTÜ Keban Projesi Yayınları I:2.
• Arık, R.O., 1947. Arkeoloji ve Onunla İlgili Bilimler'', Halkevlerinde Müze, Tarih ve Folklor Çalışmaları Kılavuzu: 13-37. C.H.P. Halkevleri Yayımlarından Kılavuz Kitapları XXI .
• Ayman, O., 2007. Yeniden Doğan Sepetler , National Geographic Aralık: 54.
• Balkan-Atlı, N., D. Binder ve M.C. Cauvin, 1999. Obsidian: Sources, Workshops and Trade in Central Anatolia , M. Özdoğan ve N. Başgelen (yay.) Neolithic in Turkey. The Craddle of Civilisation. New Discoveries: 133-145. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Buitenhuis, H., 1999. A first note on the faunal remains of Güvercinkayası , Anatolica 25: 64-69.
• Cirik, S., 1993. Sulak Alanlar , Ekoloji 7: 50-51.
• Cooper, E., 1978. Seramik ve Çömlekçilik. Remzi Kitabevi Yayınları.
• Çaylı, P., 2009. Güvercinkayası 14 Numaralı Evin Çanak Çömlek Verilerinden Yola Çıkarak Yerleşme Düzeni ve Toplumsal Yapılanmanın Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi (Yüksek Lisans Tezi).
• Ertuğ, F., 2006. Turkey, Baskets of The World , The Social Significance of Plaited Crafts: 673-679. Proceedings of the IV. International Congress of Ethnobotany (ICEB 2005) Yeditepe University, Ege Yayınları.
• Ertuğ, F., 2004. Pottery production at Uslu in the Elazığ region , T. Takaoğlu (yay.)EthnoarchaeologicalInvestigations in Rural Anatolia I: 77-96. Ege Yayınları.
• Ertuğ, F., 1998. Anadolu'da Bir Etnoarkeoloji ve Etnobotanik Çalış¬ ması , G. Arsebük, M. Mellink ve W. Shirmer (yay.) Karatepe'deki Işık Halet Çambel Anı Kitabı: 325-338. Ege Yayınları.
• Ertuğ-Yaraş, F., 1997. An Ethnoarchaeological Study ofSubsistence and Plant Gathering in Central Anatolia, Turkey. Washington University, St. Louis, University Microfilms, Ann Arbor (Ph.D. diss.).
• Esin, U., 1998. Paleolitik'ten İlk Tunç Çağı'nın Sonuna: Tarihöncesi Çağların Kapadokyası , M. Sözen (yay.) Kapadokya: 62-123. Ayhan Şahenk Vakfı.
• Esin, U., 1996. Onbin Yıl Öncesinde Aşıklı: İç Anadolu'da Bir Yerleşim Modeli , Y. Sey (yay.) Tarihten Günümüze Anadolu'da Konut ve Yerleşme: 31-42. Tarih Vakfı Yayınları.
• Esin, U., 1993. Gelveri - Ein Beispiel für die kulturellen Beziehungen zwischen Zentralanatolien und Südosteuropa wahrend des Chalkolithikums , Anatolica 19:47- 56. Special Issue on Anatolia and The Balkans Symposium.
• Esin, U. ve S. Harmankaya, 1999a. Aşıklı Höyük Kazısı 1997 ,XX. Kazı Sonuçları Toplantısı 1:101-114. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Esin, U. ve S. Harmankaya, 1999b. Aşıklı , M. Özdoğan ve N. Başgelen (yay.) Neolithic in Turkey. The Craddle of Civilisation. New Discoveries: 115-132. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.