KAPADOKYA DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS ALANLARININ KORUMA TARİHİ

Yıl 2022, Sayı: 26, 11 - 30, 15.12.2022

Funda Solmaz Şakar

https://doi.org/10.22520/tubaked2022.26.001

Öz

Türkiye’de 19. yüzyılın sonunda başlayan kültürel mirası koruma çalışmaları 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızlanmıştır. Bu bağlamda, ülkenin birçok yerinde envanter ve tescil çalışmalarına başlanmış, koruma ve sit alanı tanımlamaları yapılmış, sınırlar belirlenmiş ve çeşitli kurumsal ve idari yapılanmalar oluşturulmuştur.
Korumaya yönelik ülke genelinde sürdürülen bu çalışmalar, Kapadokya özelinde de yürütülmüş ve Kapadokya,1968’de ülkede en erken Milli Park Uzun Devreli Gelişme Planı hazırlanan alanlardan biri olmuştur. 1976’da GEEAYK tarafından bölge genelinde sit alanı sınırları belirlenmiş ve tek yapı tescilleri yapılmıştır. Kapadokya’nın 1985’te İstanbul ile birlikte Türkiye’nin ilk Dünya Miras Alanı olarak ilan edilmesi, ardından 1986’da Milli Park olarak tescil edilmesi alanın koruma statüsünü ulusal ve uluslararası anlamda güçlendiren gelişmeler olmuştur. 1990’lı ve 2000’li yıllar boyunca da Kapadokya’nın korunmasına yönelik birtakım düzenlemeler yapılmış ve en nihayetinde 2019 yılında Kapadokya’ya özel bir alan kanunu yürürlüğe konulmuştur.
Bu çalışmada, Türkiye’de önemli bir kültürel ve doğal miras alanı olan Kapadokya’nın 1960’larda başlayan koruma süreçleri ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Ülke genelinde korumaya yönelik oluşturulan yasal ve idari çerçeve göz önünde bulundurularak Kapadokya’nın koruma tarihi belli dönemlere bölünerek analiz edilmiştir. Böylece Türkiye’nin ilk Dünya Miras Alanı olan bölgeyi, ülke genelindeki koruma faaliyetleri bağlamında tarihsel süreklilik için izlemek mümkün olmuştur.
Kapadokya’daki koruma geçmişini tarihsel süreklilik içinde anlayabilmek için koruma kurulları tarafından alınan koruma kararları, çeşitli kurum arşivleri, Bakanlık uzmanları tarafından hazırlan raporlar, toplantı tutanakları, plan ve yapılaşma koşulları incelenmiş ve bölgenin koruma tarihi bütüncül bir şekilde ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kapadokya Koruma Tarihi, Kültürel Miras, Doğal Miras, DÜnya Miras Alanı, Milli PArk

CONSERVATION HISTORY OF CULTURAL AND NATURAL HERITAGE SITES IN CAPPADOCIA

Öz

Conservation activities of cultural heritage in Turkey were started in the late 19th century and accelerated after the second half of 20th century. In this context, inventory and registration activities were started, site and boundary definitions were carried out and administrative and organizational institutions were structured throughout the country.
These conservation activities were also expanded in Cappadocia, one of the Turkey’s first region that a National Park Long-Term Development Plan was prepared for in 1968. Moreover, boundary of conservation sites was determined in regional scale and inventory recordings of single buildings were carried out by the decision of High Council for Historic Real Estate and Monuments in 1976. Designation as a World Heritage Site in 1985, then as a National Park in 1986 strengthened the conservation status of the Cappadocia in terms of national and international level. However there has been number of regulations done through the 1990s and 2000s in the scope of conservation of the site, a special conservation law for the Cappadocia came into force in 2019.
In this study, Cappadocia as a significant cultural and natural heritage site were discussed regarding the conservation approaches and processes. The conservation history of the site was analyzed by subdividing into several periods by taking into consideration of the country’s general conservation and administrative aspects. Thus, it could be possible to monitor the conservation of Cappadocia, one of the first World Heritage Site of Turkey, in the context of historical continuity.
In order to establish a holistic approach for the conservation history of Cappadocia, decisions of the conservation councils, institutional archives, expert reports of Ministries, official reports of the meetings, structuring conditions of the plans were examined and evaluated in this study.

Anahtar Kelimeler

Cappadocia Conservation History, Cultural Heritage, Natural Heritage, World Heritage Site, National Park.

Kaynakça

• Andolfato, U. ve Zucchi, F. (1971), The physical setting. In L. Giovannini (Eds.). Arts of Cappadocia, Geneva: Nagel Publishers, s. 51-67.
• Aydın, Z. (19 Eylül 2019). İmar barışına aykırı yaklaşık 4 bin kaçak yapı tespit edildi. Anadolu Ajansı. Erişim: 19 Eylül 2019, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/imar-barisina-aykiri-yaklasik-4-bin-kacak-yapi-tespit-edildi/1588094
• 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı (Kırşehir-Nevşehir-Niğde-Aksaray Planlama Bölgesi), Plan Hükümleri (2006). Kent Yapı Planlama. Erişim tarihi: 06.07.2020, Erişim: https://webdosya.csb.gov.tr/db/mpgm/icerikler/knna-plan-hukumler-- 20200220151304.pdf
• Demirören Haber Ajansı (24 Şubat 2019). Göreme'de kaçak yapıların yıkımına devam ediliyor. Hürriyet. Erişim adresi: https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/nevsehir/goremede-kacak-yapilarin-yikimina-devam-ediliy-41128429
• Eski Eserler Kanunu, (1973), T.C. Resmi Gazete, 14527, 6 Mayıs 1973
• İhlas Haber Ajansı (16 Haziran 2019). Kapadokya'da 39 kaçak yapı için daha yıkım kararı alındı. Erişim: https://www.haberler.com/kapadokya-da-39- kacak-yapi-icin-daha-yikim-karari-12150362-haberi/
• İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun, (1984), T.C. Resmi Gazete, 18335, 8 Mart 1984
• Kapadokya Alanı Hakkında Kanun, (2019), T.C. Resmi Gazete, 30791, 1 Haziran 2019
• Kapadokya Bölgesi Genel Koruma Planına İlişkin Rapor (1975?), Ankara. (NKVKBK arşivi, K.G-1/3 dosyası.)
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, (1983), T.C. Resmi Gazete, 18113, 23 Temmuz 1983
• Madran, E. (1996), Cumhuriyet’in İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi-I, METU JFA, (16:1-2), 59-97.
• Nevşehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü (2016). Müdürlük Belge Arşivi.
• On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, (2012), T.C. Resmi Gazete, 28489, 6 Aralık 2012
• Solmaz Şakar, F. (2016). Nevşehir’de Mimari Mirasın Korunmasında Koruma Uygulama Denetleme Bürolarının Rolü. II. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiri Kitabı, 3-4 Mayıs 2016. Nevşehir. ss.557-564.
• Solmaz Şakar, F. (2021). Kapadokya Alanı Hakkında Kanun, Arka Planı ve Koruma Açısından Değerlendirilmesi, Mimarlık, 58:419. 13-17.
• Strabon (2012), Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: Kitap XII-XIII-XIV), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Şahin Güçhan, N. ve Kurul, E. (2009), A History of the Development of Conservation Measures in Turkey: From the Mid 19th Century Until 2004, METU JFA, (26:2), 19-44.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Nevşehir İl Müdürlüğü (2019a), Tabiat Varlıkları Komisyonu, Gündemler. Erişim 10 Ocak 2020, https://webdosya.csb.gov.tr/db/nevsehir/duyurular/nevsehir-tvk-eylul- 2019-gundem-_20190924095514.pdf
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Nevşehir İl Müdürlüğü (2019b), Tabiat Varlıkları Komisyonu, Gündemler. Erişim 10 Ocak 2020, https://webdosya.csb.gov.tr/db/nevsehir/duyurular/nevsehir-tvk- agustos-2019-gundem_20190826094249.pdf
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Nevşehir İl Müdürlüğü (2019c), Tabiat Varlıkları Komisyonu, Gündemler. Erişim 10 Ocak 2020, https://webdosya.csb.gov.tr/db/nevsehir/duyurular/nevsehir-tvk-29- 30-nisan-2019-gundem_20190426022132.pdf
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Nevşehir İl Müdürlüğü (2019d).7173 sayılı Kanun çerçevesinde tespit edilen kaçak yapı sayıları.
• T.C. Nevşehir Valiliği Komisyon Raporu (1982), 30 Kasım günlü kaçak yapı raporu, Nevşehir. T.C. Nevşehir Valiliği. (Nevşehir KTVKK arşivi, K.G-5 no.lu dosya).
• T.C Turizm Bakanlığı (1996). 24.05.1996 tarihli, 1049-2662-15351 sayılı yazı.
• Toplantı tutanağı (1983), 13 Haziran günlü toplantı, Nevşehir. (Nevşehir KTVKK arşivi, K.G.-5 no.lu dosya).
• Turizm Teşvik Kanunu, (1982), T.C. Resmi Gazete, 17635, 16 Mart 1982
• Türkmen, T. (1987a), 12 Mart günlü rapor, Ürgüp: Müze Müdürlüğü. (Nevşehir KTVKK arşivi, K.G-5 no.lu dosya).
• Türkmen, T. (1987b), 16 Mart günlü rapor (2 adet). Ürgüp: Müze Müdürlüğü. (Nevşehir KTVKK arşivi, K.G-5 no.lu dosya).
• UNESCO, (2006), Periodic Reporting Cycle 1, Section II (Summary) Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia, Erişim: https://whc.unesco.org/en/list/357/documents/, 27.09.2019.
• UNESCO, (2014). Periodic Reporting Cycle 2, Section II Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia. Erişim: https://whc.unesco.org/en/list/357/documents/, 27.09.2019.
• UNESCO World Heritage Center. (2019, 10 Kasım). Göreme National Park and the Rock Sites of Cappadocia. Erişim: https://whc.unesco.org/en/list/357/, 10.10.2019.