ÇANAKKALE’NİN GEÇ OSMANLI DEVRİ KÜLTÜR MİRASI: TİCARET VE ÜRETİM YAPILARI

Yıl 2017, Sayı: 15, 127 - 138, 30.06.2017

Oğuz Koçyiğit

Öz

Önemli bir geçiş güzergahı üzerinde bulunan Çanakkale, 15. yüzyıl ortalarında boğazın Anadolu yakasında kurulmuş,
konumunun sağladığı imkanlar ve İstanbul’a açılan bir giriş kapısı olması nedeni ile kısa zamanda önemli bir
yerleşim yeri halini almıştır. Kuruluşundan kısa bir süre sonra çok kültürlü bir ticaret merkezi olmuş, Osmanlı’nın
geç dönemlerinde, özellikle de 18. yüzyıl sonlarından başlayarak 19. yüzyıl boyunca, birçok ticari ve üretim amaçlı
yapıya ev sahipliği yapmıştır. Askeri ve siyasi olduğu kadar, ticari yönden de önem kazanmaya başlayan kentte, üretime
yönelik başlıca atölye ve üretim hanelerden oluşan yapılara, çeşitli gümrük ve ticaret binaları yanında, zamanla
yöresel ürünlerin pazarlandığı çarşı ve dükkanlar da eklenmiştir. Yine bu dönemde ticarete yönelik olarak bazı han,
otel ve benzeri yapılar inşa edilmiş, bunlar kentin merkezi sayılabilecek yerlerde kümelenmişlerdir. Kentte ticareti
yapılan ve kente gelir sağlayan belli başlı yöresel ürünlerin üretilerek depolandıkları mekanlar ise, bir kaçı hariç
çoğunlukla üretim konusuna bağlı olarak kırsala dağılmış biçimde karşımıza çıkarlar. Bunlar arasında zeytinyağı
ve şarap işlikleri başta olmak üzere yel değirmenleri ve palamut depoları bulunur. Kent merkezinde bulunan ticaret
yapıları ile birlikte, hemen hemen hepsi Çanakkale’nin yakın geçmişine ait önemli birer tanık ve aynı zamanda somut
birer kültür mirası olan bu yapılar, kentin Osmanlı’nın geç dönemlerinde oldukça önemli bir ticaret ve kültür merkezi
olduğunun kanıtıdır. Bu kısa çalışma boyunca Çanakkale’nin Geç Osmanlı devrine ait bu ticaret ve ticaretle bağlantılı
üretim yapıları bir bütün olarak değerlendirileceklerdir. Ayrıca bunların mevcut durumlarına vurgu yapılarak, tarihsel
önemlerine değinilecek ve söz konusu yapıların kentin sosyo-ekonomik gelişimine olan katkıları tartışılacaktır. Son
olarak, yapıların korunmasına ilişkin bazı çözüm önerileri üzerinde durulacak ve yeniden işlev kazandırılarak nasıl
daha etkin bir korumanın parçası olabilecekleri sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale , geç Osmanlı devri , mimarlık mirası , ticaret ve üretim yapıları

LATE OTTOMAN PERIOD CULTURAL HERITAGE OF ÇANAKKALE: COMMERCIAL AND PRODUCTION BUILDINGS

Öz

Çanakkale is located on an important transit route and was founded on the Asian side of the Hellespont, in the middle
of 15th century. Because of the opportunities provided by its location and as an opening entrance to Istanbul, the city
has become an important settlement in a short time. Afterward, it has been a multicultural trading center in the Late
Ottoman period, and during this time (19th century) a lot of commercial and industrial buildings were built in the city.
As well as military and political, the city began to gain importance a commercial center, as shown by the structures
consisting of installations and workshops for production, along with various customs and trade buildings. And in this
time span the market buildings and shops, where the local products were marketed by the merchants, also some inns
and hotels with the similar buildings were built as for the trade and they were all gathered in the heart of the city.
However, the buildings for the production and storage of the main local products, which are traded in the city and
famous local products of Çanakkale, were founded in rural areas. Almost all these buildings are important witnesses
of Late Ottoman history and a tangible cultural heritage of Çanakkale. Some of these buildings were unchanged and
continued to be used until today with their original fabric, while some of them were regained new functions through
restorations without losing their originality. However, it is clear that some of these structures which belong to the
city’s commercial and industrial life are disappearing and some of are in danger. In this short paper, we will discuss
the commercial and industrial buildings of Late Ottoman Çanakkale as a whole. Also, we will try to evaluate them
with an emphasis on their current situation with their effects on the social-economic development of the city.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale , late Ottoman period , architectural heritage , commercial and production buildings

Kaynakça

• ALGÖR, İ., 2007. Çanakkale Yalı Hanı ve Han Sakinleri, İstanbul.
• ARSLAN, N. / BÖHLENDORF-ARSLAN, B., 2010. Assos, Taşın Hayat Verdiği Kent. İstanbul.
• BAMYACI, O. / ÖZDEMİR, A., 2013. “Smintheion Çevresi Kırsal Mimari Araştırmaları“, editör N. Özgünel Smintheion. Apollon Smintheus’un İzinde, İstanbul: 157-170.
• BAŞARAN UYSAL, A., 2013. “Katılımcı Senaryo Tekniği Yardımıyla Tarihi Kentsel Alan İçin İyileştirme Stratejisinin Belirlenmesi”, METU JFA 30/2: 137-162.
• CLARKE, J. T. / BACON, F. H. / KOLDEWEY, R., 1902. Investigations at Assos. Drawings and Photographs of the Buildings and Objects discovered during the excavations of 1881-1882-1883. London.
• DARDENİZ, A. / KAYNAŞ, K. / ATEŞ, F., 2001. “Çanakkale İli Bağcılığının Mevut Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri”, Bahçe 30: 25-35.
• De CHOISEUL GOUFFIER, G.F.A. 1822, Voyage Pittoresque de la Greece, Paris.
• DÜNDAR, M., 2012. “Gökçeada Osmanlı Devri Mimarisi”, International Journal of Human Sciences 9/2: 553-570.
• DÜNDAR, M., 2015. “Gökçeada Türk kültür Varlıkları”, Turkish Studies 10/6: 403-432.
• EREN, R., 1990. Çanakkale ve Yöresi Türk Devri Eserleri. Çanakkale.
• ERTEN, İ., 2006. “Kentin Gelişme Evreleri”, editör İ. Erten Çanakkale Dosyası. Çanakkale: 164-165.
• HACIALİOĞLU, N. A., 2008. “Tarihin Canlı Tanığı Eski Zeytinyağı Fabrikaları”, Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları – Küçükkuyu Değerleri Sempozyumu. Çanakkale: 57-65.
• İNAL, S., 1957. “Türkiye’de Tarih Boyunca Palamut Meşesi (Qercus Aegilops) ve Sağladığı Faydalar”, Türk Ormancılığı 100. Tedris Yılına Girerken (1857-1957), Ankara: 128-150.
• KULU, M. M., 2006. “Tanzimatın İlk Yıllarında Çanakkale Yahudilerinin Tarihine kısa bir bakış”, editör İ. Erten Çanakkale Dosyası, Çanakkale: 138-139.
• TAKAOĞLU, T., 2006. “Patterns of Dairying in Coastal Nortwestern Anatolia”. Ethnoarchaelogial Investigations in Rural Anatolia. Volume 3: 23-43.
• TAKAOĞLU, T., 2008. “Ayvacık Yöresinin Yitik Kültürel Mirası: Yel Değirmenleri”. Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları - Ayvacık Değerleri Sempozyumu. Çanakkale: 217-226.
• TAKAOĞLU, T., 2012. “Çanakkale Yel Değirmenleri“, editör F. Özdem Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, İstanbul: 367-372.
• TAKAOĞLU, T., 2017. Çanakkale’nin Kültürel Mirasında Yel Değirmenleri, İstanbul.
• TOLUN, V., 2012. “Osmanlı’nın Akdeniz’e Açılan Kapısı Çanakkale“, editör F. Özdem Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale, İstanbul: 11-162.
• TOMBUL, M., 2015. Çanakkale Kültür Envanteri, Çanakkale.
• UYSAL, A. O. / TOMBUL, M., 2006. “Windmills in the Rural Context of Ottoman Çanakkale”, Ethnoarchaeological Investigations in Rural Anatolia. Volume 3, İstanbul: 59-74.
• İnternet Kaynakları
• URL 1: http://batimarmara.gtb.gov.tr/bagli-idareler/canakkale-gumruk-mudurlugu (Çanakkale Gümrük Muhafaza Müdürlüğü Resmi Web Sitesi Erişim tarihi: 06.04.2016)
• URL 2: http://www.canakkale.bel.tr/icerik/2030/canakkale-kent-muzesi-ve-arsivi/ (Çanakkale Belediyesi Resmi Web Sitesi Erişim tarihi: 09.05.2016)
• URL 3: http://www.canakkaleseramikmuzesi.org/index.php/tr/muze (Çanakkale Seramik Müzesi Resmi Web Sitesi Erişim tarihi: 10.05.2016)
• URL 4: http://www.troiavakfi.com/Home/Sayfa/1004 (Çanakkale-Troia Vakfı resmi Web Sitesi Erişim tarihi: 12.05.2016)
• URL 5: http://www.canakkaletravel.com/haber/bozcaada8217nin-ilk-sarap-fabrikasi-otel-oldu.html (Çanakkale Turizm, Tarih ve Kültür Portalı Erişim tarihi: 06.03.2016)
• URL 6: http://www.canakkalebienali.com/mahal/ (Çanakkale Bienali Resmi Web Sitesi Erişim tarihi: 20.05.2016)