Güney Sibirya Türklerinde Ava Destancı ve Masalcı Götürme Geleneği

Yıl 2007, Sayı: 21, 7 - 16, 01.04.2007

Doç. Dr. Mehmet Aça

Öz

Anahtar Kelimeler

-

GÜNEY SİBİRYA TÜRKLERİNDE AVA DESTANCI ve MASALCI GÖTÜRME GELENEĞİ

Öz

Bu yazıda, Güney Sibirya Türk topluluklarının destancı ve masalcıları ava götürme geleneği, en eski “sığır törenleri” (umumî av merasimleri) ve Türklerdeki “iye” inancı da göz önünde tutularak karşılaştırmalı bir şekilde incelenmeye ve konu ile ilgili değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. Köklü bir destancılık ve masalcılık geleneğine sahip olan Altay, Hakas, Şor ve Tıva Türklerinde destancı ve masalcılar (kayçı, haycı, toolçu, nımahçı), avcılar tarafından götürüldükleri avlar sırasında da masal ve destan dinlemeyi seven “tayga iye”sini (tayga eezi) memnun etmek amacıyla masal ve destanlar anlatmışlardır. Destancı ve masalcıların anlattıkları metinlerle “tayga eezi”ni memnun ettiklerine ve memnun kalan “tayga eezi”nin de memnuniyetinin göstergesi olarak avcılara av hayvanları sunduğuna inanılmıştır. Yazıda, Güney Sibiryalı avcıların taygaya ava giderken yanlarında destancı ve masalcı götürmelerini izah ederken “kut”, “bereket” ve “bolluk” kavramlarına dikkat çekmenin yanı sıra, avlanmayı sıradan bir öldürme eylemi olmaktan çıkararak destancı ve masalcının aracılığı ve “tayga iye”sinin gözetimi ve rızasıyla gerçekleştirilen gönüllü bir alış-verişe dönüştürme çabasına da dikkat çekilmiştir

Anahtar Kelimeler

Güney Sibirya, Destan, Masal, Destancı, Masalcı, Avlanma, İye

Kaynakça

• ALTAŞ, Hanifi: (2006), “Koyun Sürüleri, Kurtlar ve Köpekler ”, http://www.turkdirlik.com/Turkculuk/HAltas0033.htm (25.06.2006)
• BAŞGÖZ, İlhan: (1986), “Türk Halk Hikayelerinde Düş Motifi Zinciri”, Folklor Yazıları, Adam Yayınları, İstanbul, s. 24-38.
• ÇUDYAKOV, A. İ.: (1998), “Traditsii Şorskogo Eposa i Skazaniya Pavla Kıdıyakova”, Şorskie Geroiçeskiy Skazaniye. Kan Pergen-Altın Sırık, Moskva-Novosibirsk, s. 11-33.
• DIRENKOVA, N. P.: (1940), Şorskiy Folklor, Moskva-Leningrad.
• ELİADE, Mircae: (1999), Şamanizm, (çev. İsmet Birkan), İmge Kitabevi Ya- yınları, İstanbul.
• ERGUN, Metin: (1994), “Kazak Halk Akınlarında (Şâirlerinde) Rüya Motifi”, Milli Folklor, 3 (23), Güz 1994, s. 8-14.
• ERGUN, Metin: (1996), “Hakas Haycıları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 1, Bahar 1996, s. 121-129.
• ERGUN, Metin: (1997a), “Manasçılarda Rüya Motifi”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 4, Ankara 1997, s. 125-132.
• ERGUN, Metin: (1997b), Altay Türkleri’nin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş, Cemre, Konya.
• ERGUN, Metin: (2004), “Oloñho ve Oloñhosut”, Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan, (ed. İsmet Çetin), Ankara, s. 341-356.
• ERGUN, Metin: (2006), Şor Kahramanlık Destanları, Akçağ Yayınları, Anka- ra.
• ERGUN, Metin-Aça, Mehmet: (2004), Tıva Kahramanlık Destanları-I, Akçağ Yayınları, Ankara.
• GÜNAY, Umay: (1999), Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, 3. b., Akçağ Yayınları, Ankara.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad: (1989), Edebiyat Araştırmaları-I, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• LÉVY-BRUHL, Lucien: (2006), İlkel İnsanda Ruh Anlayışı, (çev. Oğuz Ada- nır), Ankara, Doğubatı.
• MAYNOGAŞEVA, V. E.: “O Traditsionnom Bıtovanii Hakasskogo Geroiçeskogo Eposa-Alıptıh Nımah”, Uçenıe Zapiski Hakasskogo Nauçno İssledovatelskogo İnstituta Yazıka, Literaturı i İstorii, vıp. XIV, No: 1, 1970, s. 93-113.
• ORUS-OOL, S. M.: (1997), “Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniye, Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniye, (hzl. S. M. Orus-ool-vd.), Moskva, 10-38.
• ÖZKAN, Fatma: (1997), Altın Arığ, Bilig Yayınları, Ankara.
• RADLOFF, W.: (1994), Sibirya’dan, 2. c., (çev. Ahmet Temir), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• REICHL, Karl: (2002), Türk Boylarının Destanları, (çev. Metin Ekici), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• SAMDAN, Z. B.: (1994), “Mir Tuvinskoy Skazki”, Tuvinskie Narodnıe Skazki, Novosibirsk, s. 10-34.