İlköğretim Okullarındaki Okuma Etkinliklerinde Göz Ardı Edilen Bir Konu: Sözcük Öğretimi

Yıl 2010, Sayı: 27, 753 - 773, 01.01.2010

Prof. Dr. Cemal Yildiz/yrd. Doç. Dr. Alp Okur Cemâl Yıldız Alpaslan Okur

Öz

Anahtar Kelimeler

-

İLKÖĞRETİM OKULLARINDAKİ OKUMA ETKİNLİKLERİNDE GÖZ ARDI EDİLEN BİR KONU: SÖZCÜK ÖĞRETİMİ

Öz

Sözcük öğretimi çocukluğun erken yaşlarında başlar, kişinin gençlik çağına kadar devam eder. Öğrenilen her sözcükle de çocuğun sözcük hazinesi zenginleşir. Sözcük öğretimi insanın olgunluk çağı dediğimiz yetişkin ve ileri yetişkin dönemlerinde de devam eder ama çocukluk ve gençlik dönemi gibi hızlı olmaz. İnsan edindiği sözcük ile kavramların büyük kısmını çocukluk ve gençlik yaşlarında kazanır. Sözcük öğretimi ve kavram gelişimini sağlamak için gerek aile gerekse okulda öğretmen tarafından farklı uygulamalar yapılır. Bu uygulamalardan biri de "okuma etkinlikleri"dir. Fakat okuma etkinliklerinin sözcük öğretimi ve kavram gelişimine olan etkisi, yapılan çalışmalarda en son düşünülen (ya da göz ardı edilen) bir fonksiyonu olarak görülmüştür. Çünkü ebeveyn ve öğretmen tarafından çocuğa okuması için önerilen kitaplarda dönüt olarak metnin içeriği, olayların akışı, analizi, kahramanların betimlenmesi gibi ölçütler istenmektedir. Hatta bu gelenek çocuğun daha ileriki eğitim dönemlerinde de karşısına çıkmakta ve (özellikle dil ve edebiyat ile ilgili bölümlerde) okutturulan kitapların dönüt olarak tahlili istenmekte, edindiği sözcük ve kavramlara yönelik bir dönüt istenmemektedir. Bu gelenek yeni Türkçe müfredatıyla birlikte biraz kırılmış ve verilen hikâye/roman okuma formlarında geçen "Kitapta geçen bilmediğim kelimeler ve anlamları" ibareleriyle roman okumanın sözcük hazinesi ve kavram gelişimine olan etkisine somut olarak değinilmiştir. Özeti gönderilen bu çalışmada da, ilköğretim okullarında yapılan/yaptırılan okuma etkinliklerinde sözcük öğretiminin durumu incelenecektir. Önce, bu araştırmada, seçilen bir kitaptan (MEB onaylı 100 Temel Eser’den) uzman görüşleri doğrultusunda çocukların bilemeyeceği sözcükler belirlenmiştir. Daha sonra bir devlet okulunda 7. sınıf öğrencilerinin oluşturduğu iki ayrı gruba (sınıf/şube) uygulama yapılmıştır. Gruplardan biri okuma etkinliği yaparken, diğeri okuma etkinliği yapmamıştır. Bu sözcüklerin çocuklar tarafından okuma öncesi bilinme ve okumadan sonraki öğrenilebilme değerleri belirlenmiştir. Çıkan sonuçlara göre de okuma etkinliklerinde sözcük öğrenimi/öğretiminin durumu literatür desteğinde açıklanmıştır. Araştırmanın sonucunda ilköğretim okullarındaki okuma etkinliklerinin sadece okuma alışkanlığını kazandırmak için ve bilinçsiz bir şekilde yapıldığı; en etkili sözcük öğrenme yollarından biri olan okuma etkinliğinden verimli bir şekilde faydalanılmadığı görüşüne varılmıştır. Ayrıca sözcük öğretiminde okuma etkinliklerinden daha verimli faydalanabilmek için öneri ve tavsiyelerde de bulunulmuştur

Anahtar Kelimeler

Okuma, okuma etkinlikleri, kelime öğretimi, kavram gelişimi, sözcük hazinesi

Kaynakça

• AKATLI, F. (2002), “Nasıl Bir Edebiyat Eğitimi”, Varlık, 69 (1135), s. 22-24.
• AKÇATAŞ, A. (2002a), “Dile Hakimiyetin Geliştirilmesinde Verimli Okumanın Önemi”, Türk Dili, 604, s. 308-313.
• AKÇATAŞ, A. (2002b), “Türkçede Kelimelere Anlam Yükleme Seviyeleri Üze- rine Bir İnceleme”, Türk Dili, 610, s. 809-813.
• AKSAN, D. (2004), Dilbilim ve Türkçe Yazıları, Multilingual, İstanbul.
• AKSAN, D. (2005), Anlambilim (3. Baskı), Engin Yayınevi, Ankara.
• AKYOL, H. (1997a), “Kelime Öğretimi”, Milli Eğitim, S.134, (Nisan-Mayıs- Haziran)
• AKYOL, H. (1997b), “Okuma ve Prensipleri”, Çağdaş Eğitim, S. 233 (Haziran),
• AKYOL, H.-Temur, T. (2007), “Kelime Hazinesinin Geliştirilmesi”, İlköğretim- de Türkçe Öğretimi, (der. H. Akyol-A. Kırkkılıç), Pegem A, Ankara, s.195-232.
• ANDERSON, R. C.-Wilson, P. T.-Fielding, L. G. (1988), “Growth in Reading and How Children Spend Their Time Outside of School”, Reading Research Quarterly, 23, s. 285-303.
• ANDERSON, R.C.-Nagy, W.E. (1992), “The Vocabulary Conundrum”, American American Educator, 16 (4), s. 14-47.
• ÇETİN, İ. (2002), “Akın Sevinç ile Söyleşi”, Varlık, 69 (1136), s. 45-48.
• ÇILGIN, A.S. (2007), Çocuk Edebiyatı, Morpa Yayınları, İstanbul.
• DANEMEN, M. (1991), “Indivudual Differences in Reading Skills”, (Eds. R. Barr,-M. L. Kamil-P. B. Mosemnthal-P. D. Pearson), Handbook of Reading Research, 2, White Plains, Longman, NY, s. 512-538
• DEMİREL, Ö. (2003), Türkçe ve Sınıf Öğretmenleri İçin Türkçe Öğretimi, PegemA, Ankara.
• DİLİDÜZGÜN, S. (2003), Çağdaş Çocuk Yazını, Morpa Kültür Yayınları, İs- tanbul.
• DİLİDÜZGÜN, S. (2006), Eğitim Gerçeği Açısından “100 Temel Eser” Tartış- maları, Varlık, 74 (1189), s. 23-26.
• DUPUY, H. P. (1974), The Rationale, development and standardization of a basic word vocabulary test (DHEW Publication No. HRA 74-1334), Whingtong, DC: US Government Printing Office.
• EGE, P. (2006), “Çocuklarda Okuryazarlık Gelişimi”, Dil ve Kavram Gelişimi, (der. S. Topbaş), 2. Baskı, Kök Yayıncılık, Ankara, s.106-122.
• EKMEKÇİ, F. Ö. (1991), “Sözel Bellek ve Hatırlama”, Dilbilim Araştırmaları, Hitit Yayınları, Ankara.
• ELLEY, W.B. (1989), Vocabulary Acquisition from Listening to Stories. Reading Research Quarterly, 24, s. 174-187.
• GERBER, A. (1993), Language-Related Learning Disabilities: Their Nature and Treatment, Paul H. Brooks, Baltimore, MD.
• GÖĞÜŞ, B. (1978), Orta Dereceli Okullarımızda Türkçe ve Yazın Eğitimi, Gül Yayınevi, Ankara.
• GRAVES, M. F. (2006), The Vocabulary Book: Learning and Insruction, USA, NCTA&IRA.
• GUİRAUD, P. (1999), Anlambilim (çev. B. Vardar), Multilingual, İstanbul.
• GÜNAY, V. D. (2004), Dil ve İletişim. Multilingual, İstanbul.
• GÜNAY, V. D. (2007), Sözcükbilime Giriş. Multilingual ,İstanbul.
• GÜNEŞ, M.-Burgul, F. (2006), “Farklı Okuma Türlerinin Anlama Üzerine Etki- si”, Dilbilim, Dil Öğretimi ve Çeviribilim Yazıları, (der. C. Yıldız-L. Beyreli), C. I, PegemA, Ankara, s. 315-322,
• GÜZEL, A. (2006), İlköğretim Birinci Kademe Öğrencilerine Ortak Kelime Hazinesi Kazandırmanın Önemi. Dilbilim, Dil Öğretimi ve Çeviribilim Yazıları, Cilt I, (der. C. Yıldız ve L. Beyreli), Pegem A, Ankara, s. 323- 331
• HARMON, J. M. (1998), “Vocabulary Teaching and Learning in a Seventh- Grade Literature-Based Classroom”, Journal of Adolescent & Adult Literacy, 41 (7), s. 518-529.
• HAZAİ, G (2001), “Yabancı Ülkelerde Türkçe Öğretiminin Bazı Sorunları”, www.meb.gov.tr/sempozvum/2001 Avrupa Diller Yili Sempozyumu/2001 ADY Sempozyumu. Bildiriler Kitabı (son erişim 20 Kasım 2003).
• HOWE, Michael J.A. (2001), Öğrenme Psikolojisi (çev. E. Kılıç), Alfa İstanbul.
• JAİN, R. (2000), Word Learning Process in Elementary School Children, (Unpublished Doctor of Philosophy Dissertation, University of Delaware).
• KIRAN, Z.-Kıran, A. (2000), Yazınsal Okuma Süreçleri, Seçkin Yayınevi, An- kara.
• KRASHEN: (2005), “Is in-School Free Reading Good for Children? Why the National Reading Panel Report is (stil) Wrong”, PHI Delta Kappan, 86 (6), s. 444-447.
• KUHN, R. M. & Stahl: A. (1998), “Teaching Children to Learn Word Meanings from Context: A Synthesis and Some Questions”, Journal of Lİteracy Research, 30 (1), s. 119-138.
• KURBANOĞLU-Akkoyunlu, B. (2001), “Öğrencilere Bilgi Okuryazarlığı Bece- rilerinin Kazandırılması Üzerine Bir Çalışma”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, s. 81-88.
• MAVİŞ, İ. (2006), “Çocukta Anlambilim Gelişimi”, (der S. Topbaş), Dil ve Kavram Gelişimi, 2. Baskı, Kök Yayıncılık, Ankara, s.106-122. MC DERMOTT, .Anthropology&Education Quarterly, 26, s. 324-348. H. (1995),
• “Culture as Disability”,
• MC KEOWN, M. C. (1985), “The Acquisition of Word Meaning From Context by Children of High and Verbal ağabeylity”, Readin Research Quarterly, 20 (4), s. 482-495.
• MEB (2006), İlköğretim Türkçe Dersi (6, 7, 8. Sınıflar) Öğretim Programı, www.ttkb.meb.gov.tr (son erişim 11 Eylül 2006).
• NAGY, W. E. (2005), “Why Vocabulary Instruction Needs to Be Long-Term and Comprensive”, Teaching and Learning Vocabulary Bringing Research to Practice, (Eds.Heibert, H.E.&Kamil,L.M.).
• NAGY, W. E.-Herman, P. A. (1987), “Breadh and depth of vocabulary knowledge: İmplications for acquisition and instruction”, The Nature of Vocabulary Acquisition, (Eds. M.G. McKeown and M.E. Curtis), Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• NASH, M. & Donaldson, L. D. (2005), “Word Learning in Children with Vocabulary Deficits”, Jounal of Speech, Language, and Hearing Research, 48(2), s. 439-428.
• NUSBAUM, H.C., Pisoni, D.B. and Davis, C.K. (1984), Sizing up The Hoosier Mental Lexion: Measuring The Familiarity of 20000 Words (Research on Speech Perception: Progress Report No.10), Bloomington, IN: İndiana Uniersity.
• OLDFİELD, R. C. (1963), “İndivadual Vocabulary and Semantic Currency: A Preliminary Study”, British Journal of Social and Clinical Psyhology, 2, s. 122-130.
• ÖZ, F. (2001), Uygulamalı Türkçe Öğretimi, Anı Yayıncılık, Ankara.
• ÖZDEMİR, E. (2004), “Okurluk Donanımı”, Varlık, 71 (1156), s. 36-39.
• ÖZDEMİR, E. (2005), Eleştirel Okuma (6. Baskı), Bilgi Yayınevi, Ankara.
• RUŞEN, M. (1999), Hızlı Okuma (18. Baskı), Alfa, İstanbul.
• SAĞIR, M. (2002), İlköğretim Okullarında Türkçe Dil Bilgisi Öğretimi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• SAVAŞ, B. (2006), Okuma Eğitimi ve Çocuklarda Dil Gelişimi. Alfa, İstanbul.
• SAYIN, Ş. (1999), Metinlerle Söyleşi. Multilingual, İstanbul.
• SEVER, S. (2000), Türkçe Öğretimi ve Tam Öğrenme, 3. Baskı, Anı Yayıncılık, Ankara.
• SEVER, S. (2006), “Türkçe Öğretiminin Çözülemeyen Sorunları”, Varlık, 74 (1189), s. 8-16.
• SEVİM, O. (2006), Kitap Okuma Alışkanlığı Kazandırma Projesi, 2. Baskı, Erdem Yayınları, Ankara.
• SİMİTH, M. K. (1941), “Measurement of The Size of General Engilish Vocabulary Through The Elementary Grades and High School”, Genetic Psychology Monographs, 24, s. 311-345.
• SNOW, C.-Burns, C.-Griffin, P. (1998), Preventing Reading Difficulties in Young Children. National Academy Pres, Washington, DC.
• STAHL: A. (1998), “Four Quastion About Vocabulary”, Learning From Text Across Conceptual Domains, (Ed. C.R. Hynd), Mahway: NJ: Erlbaum, pp. 73-94
• STAHL: A.-Nagy, W.E. (2005), Teaching Word Meanings. Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah, NJ, USA/London, UK.
• TAYLOR, D. (2005), “Resisting the New Word Order: Conseptualizing Freedom in Contradictory Symbolic Spaces”, Anthropology and Education Quarterly, 36 (4), s. 341-353.
• VYGOTSKY, L. (1986), Thougt and Word. Thought and Language Cambridge, Massachusetts, , The MIT Pres, London England, s. 210-257.
• WİLSON, J. (2002), Dil, Anlam ve Doğruluk (çev İ. Emiroğlu-A. Tüzer), Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
• YALÇIN, A.-Aytaş, G. (2003), Çocuk Edebiyatı, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• YILDIZ, C.-Okur, A.-Arı, G.-Yılmaz, Y. (2006), Yeni Öğretim Programına Göre Kuramdan Uygulamaya Türkçe Öğretimi, PegemA, Ankara.