Masal Dünyasındaki Çoban

Yıl 2011, Sayı: 29, 519 - 531, 01.03.2011

Yrd. Doç. Dr. Aktan Müge Yılmaz

Öz

Anahtar Kelimeler

-

MASAL DÜNYASINDAKİ ÇOBAN

Öz

Mitolojik dönemden itibaren önemli bir kültür kahramanı olarak
izi sürülebilen çoban, sözlü gelenekte yaşayan inanışlarda yer edindiği
gibi sözlü edebiyatın pek çok türünde de yaygın kullanımı olan bir tip haline
gelmiştir. Geleneksel edebiyatta tiplerin, farklı türlerde farklı işlevleri
yerine getirmekle görevlendirildiği söylenebilir. Bu bağlamda anlamda
gönül adamı, yiğit kahraman ve akıl timsali olan çobanın, farklı anlatı geleneklerinde
yapısal ve bağlamsal sebeplerle bazı özelliklerine bilinçli
olarak daha çok vurgu yapılmıştır. Bu çalışmanın hedefi, menkıbelerde
daha çok gönül gözü açık bir evliya, destanlarda cesur, yiğit ve iyi bir savaşçı
olarak resmedilen çobanın yirmi üç anlatıdan hareketle geleneksel
bir anlatı olan masalda nasıl tipleştirildiğini tahlil etmektir. Đncelemeye
temel teşkil eden metinler, çoban tipinin yer aldığı, sahamızda kabul görmüş
belli başlı masal araştırmalarından alınmış masallardır. Đnceleme sonunda
görülmüştür ki çoban, masallarda akıl ile sağduyunun sesi ve zengin-fakir
kutuplaşmasında fakir olarak gösterilen olumlu bir tiptir. Ayrıca
masal türünün, dinleyicisini psikolojik olarak rahatlatmak amacıyla vermek
istediği hayata pozitif bakış, yardımseverlik, imkânsızlıklar karşısında
yılmama ve hayattan umutlu olma mesajlarını iletmede de çoban, iş-
levsel olarak yaygın kullanıma sahip bir tip olarak dikkat çekmektedir.
Anlatılarda, sorun çözücü, yol gösterici özellikleri ilk bakışta görülecek
netlikte sergilenmemesine ve toplumsal örgütlenmenin alt sıralarında gösterilmesine
rağmen çoban, mitolojik arka planında taşıdığı olumlu anlamları
kültürel süreklilik bağlamında masal dünyasına da taşımıştır.

Anahtar Kelimeler

Folklor, geleneksel anlatı, masal, çoban, tip.

Kaynakça

• ALPTEKİN, Ali Berat (2002), Taşeli Masalları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ALPTEKİN, Ali Berat (2003), Kazak Masallarından Seçmeler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• BAYAT, Fuzuli (2007), Türk Mitolojik Sistemi 2, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• BORATAV, Pertev Naili (1998), Zaman Zaman İçinde, Adam Yayınları, İstan- bul.
• ÇETİN, Nurullah (2004), Roman Çözümleme Yöntemi, Öncü Basımevi, Ankara.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (1999), “Süreklilik ve Değişme Açısından Dede Korkut Hikayelerinde Çoban Kavramı”, IV. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı, Bildiriler, 5-6 Kasım 1998, İlesam Yayınları, Ankara.
• ÇORUHLU, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınları, stanbul.
• ELİUZ, Ülkü (2000), “Dede Korkut Hikâyelerinde Tipler”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, 19-21 Ekim 1999, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
• GÜNAY, Umay (1975), Elazığ Masalları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Anka- ra.
• KAPLAN, Mehmet (1996), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlil- leri, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• KARADAVUT, Zekeriya (2006), Kırgız Masalları, Kömen Yayınları, Konya.
• ÖLÇER, Evrim (2003), Türkiye Masallarında Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi, (Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Ya- yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• SAKAOĞLU, Saim (1973), Gümüşhane Masalları, Atatürk Üniversitesi Yayın- ları, Ankara.
• SEYİDOĞLU, Bilge (1975), Erzurum Halk Masalları Üzerine Araştırmalar, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Türkmen Halk Masalları (1991), çev. Saim SAKAOĞLU–Metin ERGUN, Kül- tür Bakanlığı Yayınları, Ankara.