Küli Çor Yazıtının Eski Türkçenin Söz Varlığına Katkıları

Yıl 2014, Sayı: 35, 31 - 41, 31.10.2014

Doç. Dr. Erhan Aydın

https://doi.org/10.17133/tba.16821

Cited By: 1

Öz

Being among the runik inscriptions in Mongolia, the Küli Čor is very important in that it has contains many sentences (lines) narrating the life of the hero starting from the birth to the death in de* Erciyes Üni. Eğitim Fak. Türkçe Eğitimi Böl., [e-mail]. However, the period of the death of the hero and the gravestone was planted.There are many contradictory debates on this issue. Although some of the words in the inscription are not used in other inscriptions,still various words had been encountered in the Old Uighur language and in latter periods as well. In this study we emphasized on the words which are seen only in this inscription but not in other inscriptions. Interpretations made by previous researches on some controversial words have been presented chronologically. Latter usages and the semantic significances of the words under investigation have also been touched upon. In view of the sentence in the 28th line of the inscription, we have mentioned that the hero was educated , knowledgeable about the inscription. It has also been stressed that the inscription has an important place with respect to the researchers on the Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Old Turkish, Old Turkish Inscriptions, Runic inscriptions, Inscription of Küli Čor, Turkish vocabulary

Küli Çor Yazıtının Eski Türkçenin Söz Varlığına Katkıları

Öz

Moğolistan’daki runik yazıtlardan olan Küli Çor yazıtı hem satır sayısının çokluğu hem de yazıt kahramanının ilk aldığı unvandan ölümüne kadar olan yaşantısını ayrıntısıyla ele alması bakımından oldukça önemlidir. Ancak yazıt kahramanının ne zaman öldüğü ve yazıtın hangi kağan zamanında dikildiği tartışmalıdır. Yazıttaki bazı sözcükler diğer yazıtlarda geçmez. Ancak Uygurca ve sonraki dönemlerde görülür. Bu çalışmada yazıtta geçen ancak diğer yazıtlarda bulunmayan sözcükler üzerinde duruldu. Tartışmalı kimi sözcükler için önceki yayımcıların okuyuşları tarih sırası ile verildi. İncelenen sözcüklerin sonraki dönemlerdeki kullanım biçimleri ve anlamsal değerlerine de değinildi. Yazıtın 28. satırındaki cümleden hareket edilerek yazıcının, yazıt kahramanı hakkında donanımlı bilgilere sahip olduğuna değinildi. Yazıtın Türk dili araştırmaları açısından oldukça önemli bir yere sahip olduğu vurgulandı.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Eski Türk Yazıtları, Runik harfli yazıtlar, Küli Çor Yazıtı, Söz Varlığı

Kaynakça

• ARAT, Reşid Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig, III İnde s. Hzl.: Kemal Eraslan – Osman F. Sertkaya – Nuri Yüce, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., İstanbul.
• ATA, Aysu (1997), Kısasü’l–Enbiyā II Dizin, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• —— (1998), Nehcü’l–Ferādīs III Dizin–S zlü , Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ATALAY, Besim (1991), Divanü Lûgati’t–Tür Tercümesi I–IV, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• AYDAROV, G. (1970), Yazı pamyatni a K li–Çora VIII v, Alma–Ata.
• —— (1971), Yazı Orhons ix pamyatni ov drevnety r s oy pis’mennosti VIII veka, Alma–ata.
• AYDIN, Erhan (2011), “Küli Çor Yazıtının 18. Satırındaki YGR Harfleriyle Yazılmış Sözcük Üzerine Düşünceler”, Ötü en'den İstanb l'a Tür çenin 12 Yılı (720–2010) Sempozyumu, Bildiriler / Papers, Yayıma Hazırlayanlar / Edited by: Mehmet Ölmez – Erhan Aydın – Peter Zieme – Mustafa S. Kaçalin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yay., İstanbul, s. 225–232. —— (2012), “Küli Çor Yazıtı ve Yazıtla İlgili Sorunlar Üzerine Notlar”, Dil ve Edebiyat Ara tırmaları 5, s. 251–272.
• BANG, W. – A. von GABAIN (1931), Analytischer Index z den fünf ersten stüc en der tür ischen T rfan Texte, Verlag der Akademie der Wissenschaften, Berlin.
• BERTA, Árpad (2004), Szavaimat Jól Halljáto ... A Türk és Ujgur Rovásírásos Emlékek Kritikai Kiadása, Jate, Szeged.
• BOLD, Luvsandorj (1990), BNMAU–ın n tag dah’ hadnı biçees, Ulsın Hevlelijn Gazar, Ulaanbaatar.
• CLAUSON, S. Gerard – Edward TRYJARSKI (1971), “The Inscription at Ikhe– Khushotu”, Rocznik Orientalistyczny 34/1, s. 7–33.
• DOBROVITS, Mihály (2005), “K voprosu o liçnosti glavnogo geroya pamyatnika Kyuli–çoru”, Tsentral’naya Aziya ot Ahemenidov do Tim ridov, (Arheologiya, istoriya, étnologiya, kul’tura, Materialı mejdunarodnoy konferentsii, posvaşçennoy 100–letniyu so dnya rojdenia Aleksandra Markoviça Belenitskogo, Sankt–Peterburg, 2–5 noyabrya 2004 goda), St.– Petersburg, s. 86–89.
• —— (2008) “(H)oplayu tägdi (On the military tactics of the Ancient Türks)”, Chronica 7–8, (2007–2008), s. 72–76.
• DTS: NADELYAYEV, V. M. – D. M. NASILOV – E. R. TENIŞEV – A. M. ŞÇERBAK (1969), Drevnety r s iy Slovar’, Akademiya Nauk SSSR, Leningrad.
• ED: CLAUSON, S. Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre– Thirteenth–Century Turkish, Oxford University, Oxford.
• ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill, Leiden, Boston: EUTS: CAFEROĞLU, Ahmet (1993), Es i Uyg r Tür çesi S zlüğü, Enderun Yay., İstanbul.
• GÖMEÇ, Saadettin (1999), “Kagan inisi İl Çor Tigin”, XII. Tür Tarih Kongresi Bildirileri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, s. 265–270.
• HAMILTON, James R. (1974), “Opla–/yopla–, uf–/yuf– et autres formes semblables en turc ancien”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 28/1, s. 111–117.
• —— (1998), İyi ve K tü Prens Öy üsü, Türkçeye çev.: Vedat Köken, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• HAYASHI, Toshio – Takashi ŌSAWA (1999), “Site of Ikh–Khoshoot and Küli Çor Inscription”, Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998, Hzl.: T. Moriyasu–A. Ochir, The Society of Central Eurasian Studies, Osaka, s. 148–157.
• JOLDASBEKOV, M. – K. SARTKOJAULI (2005), Orhon Es ert i terining Tolı Atlası, Kültegin Yay., Astana.
• KARCAVBAY, Sartkojaulı (2003), Orhon Müraları, Kül Tegin Yay., Astana.
• KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk Giri , Metin ve Dizin, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• KEMPF, Béla (2004), “Old–Turkic runiform inscriptions in Mongolia: An overview”, Turkic Languages 8/1, s. 41–51.
• KOTWICZ, W. – A. N. SAMOYLOVIÇ (1928), “Le monument turc d’Ikhe– Khuchotu en Mongolei Centrale”, Rocznik Orientalistyczny 4, s. 60–107. MALOV, S. Ye. (1959), Pamyatni i drevnety r s oy pis’mennosti Mongolii i Kirgizii, Moskova–Leningrad.
• ORKUN, H. Namık (1936), Es i Tür Yazıtları I. Türk Dil Kurumu Yay., İstanbul.
• OTWF: ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic word formation, A Functional Approach to the Lexicon I–II. Harrassowitz, Wiesbaden.
• ÖLMEZ, Mehmet (2012), Orhon–Uygur Hanlığı D nemi Moğolistan’da i Es i Tür Yazıtları, Metin–Çeviri–S zlü , BilgeSu Yay.. Ankara.
• RECEBOV, E. – Y. MEMMEDOV (1993), Orxon Yenisey Abideleri, Yazıçı Yay., Bakı.
• SERTKAYA, Osman F. (1984), “Göktürk Tarihinin Meseleleri: Köl Tigin ve Köl–İç–Çor Kitabelerinde Geçen oplayu tegmek Deyimi Üzerine”, Journal of Turkish Studies 3, (Orhan Şaik Gökyay Armağanı), c. 2, s. 369– 3
• ŞİRİN USER, Hatice (2009), K tür ve Ötü en Uyg r Kağanlıgı Yazıtları, S z Varlığı İncelemesi, Kömen Yay., Konya.
• TEKİN, Şinasi (1976), Uyg rca Metinler II: Maytrısimit, Atatürk Üniversitesi Yay., Erzurum.
• TEKİN, Talât (1968), A Grammar of Orkhon Turkic. Indiana University, Bloomington.
• —— (1994), “Notes on Old Turkic Word Formation”, Central Asiatic Journal 38, s. 244–281.
• —— (2000), Orhon Tür çesi Grameri, Ankara.
• —— (2004), Ir Bitig, Es i Uyg rca Fal Kitabı, Öncü Kitap, Ankara.
• VEWT: RÄSÄNEN, Martti (1969), Vers ch eines etymologischen W rterb chs der Tür sprachen. Suomalais–Ugrilainen Seura, Helsinki.
• YÜCE, Nuri (1993), M addimetü’l–Edeb, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.