“BİR YÂR SEVDİM EL ALDI” TÜRKÜLERDE RAKİP ALGISI

Yıl 2017, Sayı: 41, 91 - 108, 08.06.2017

Doç. Dr. Hatice İçel

https://doi.org/10.17133/tubar.319981

Öz

Rakiple ilgili
çalışmalar genellikle klasik Türk edebiyatı sahasında yapılmıştır. Oysa âşık ve
rakip arasında yaşanan rekabet ve çekişme klasik Türk şiirinin yanı sıra halk
şiirine ve bu bağlamda türkülere de yansımıştır. Özellikle de aşk temasının
hemen hemen her yönüyle işlendiği türküler âşık, sevgili ve rakip arasındaki
ilişki hakkında oldukça zengin ve özgün örnekler barındıran ürünlerdir. Âşık
ile sevgilinin ilişkisine zarar veren ve bazen de ikisinin sonsuza kadar
ayrılmasına sebep olan rakip, türkülerde çeşitli adlandırmalar ve sıfatlarla
yer almaktadır. Rakip kavramı, türkülerde işlenmesine rağmen kelimenin çok sık
kullanılmadığı görülmektedir. Bunun yerine genellikle Türkçe olan –el (eller),
yad, yad el, vb.- kelimeler tercih edilerek rakip kavramı işlenmiştir. Bunların
dışında daha birçok ad veya sıfatın da rakibi karşılamak için kullanıldığı
görülmektedir. Bazı türkü metinlerinde ise herhangi bir adlandırma yapılmadan
rakibin işlendiği görülmektedir. Bu türkülerde işlenen tema ve bu kapsamda
kullanılan çeşitli ifadelerden hareketle muhatabın rakip olduğu
anlaşılmaktadır. Makalemizde konu, gerek çeşitli adlandırmaların yer aldığı ve
gerekse de herhangi bir adlandırmanın bulunmadığı -ancak rakibin işlendiği-
türkü örneklerinden hareketle incelenmiştir. İncelememizde örnek olarak
kullanılan metinler, TRT repertuvarına da girmiş olan ve çeşitli basılı
kaynaklarda yer alan binlerce türkünün taranması yoluyla seçilmiştir. İnceleme
sonucunda rakibin türkülere yansıyan özellikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkü, halk şiiri, rakip

“I Loved One, Someone Got Her” / Perception of the Antagonist in Folk Songs

Öz

The studies
about antagonist are generally carried out in the field of classical Turkish literature.
However, the competition between the lover and the antagonist has reflected on
the folk poetry and thus on the folk songs beside the classical Turkish poetry.
Especially the folk songs which treat the subject of love in all aspects are
the products which compose way too rich and authentic samples about the
relationship between the lover, loved and the antagonist. The antagonist, who
harms the relationship between the lover and the loved and sometimes causes them
to separate forever, has taken its place in the folk songs through diverse
denotations and roles. Even though the concept of antagonist is used in the folk songs, we see that the word is not used
too often. Instead, the concept of antagonist is treated through the Turkish words –el (eller), yad, yad el, (foreign person/people, someone, strange)
and etc. Above them,
so many names and titles are also used to depict the antagonist. In some folk
song texts, it is seen that the antagonist is processed with no naming. Based
on the subject processed in those folk songs and diverse expressions used in
that context, it is understood that the addressee is the antagonist. In this article, we have studied the concept of antagonist
on the basis of folk songs samples where the antagonist is either stated by
name or implied. The texts used in our study as sample have been chosen through the scanning
of thousands of folk songs present at diverse press sources and included in the
TRT repertoire. As a result, the characteristics of the antagonist
that are reflected on the folk songs are ascertained.

Anahtar Kelimeler

Folk song, folk poetry, antagonist

Kaynakça

• BATİSLAM, H. Dilek (2013), “Divan Şiirinde Rakip ve Leyla Hanım’ın Rakip Gazeli”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/13, s. 21-35. [BÜKÜLMEZ], Yaşar Nezihe (1340), Feryâdlarım, İstanbul: Vatan Matbaası. ÇETİN, Vahap (2009), Türk Saz Şiirinde Âşık-Sevgili-Rakip, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti-tüsü. ELÇİN, Şükrü (1997/1), “Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi”, Halk Edebiya-tı Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 63-75. _______ (1997/2), “Türk Halk Şiirinde Üç Unsur (Âşık-Sevgili-Rakîb)”, Halk Edebiyatı Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 55-60. Yaşar Nezihe, (Çev. Fedai, Harid) (2010), İzmir: Dinç Ofset Matbaası. ONAY, Ahmet Talât (1996), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, İstan-bul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. ÖZBEK, Mehmet (1994), Folklor ve Türkülerimiz, İstanbul: Ötüken Neşriyat. ÖZTELLİ, Cahit (1983), Halk Türküleri / Evlerinin Önü, Ankara: Özgür Yayın-Dağıtım. PALA, İskender (1989), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, C. I-II, Ankara: Ak-çağ Yayınları. PARLATIR, İsmail (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi. ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (1995), Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb’e Dair, İstanbul: Enderun Kitabevi. TRT (2006), Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi -1-, Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. TRT (2006), Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi -2-, Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. TRT (2002), Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi -3- (Uzun Havalar), An-kara: TRT Müzik Dairesi Yayınları. Türkçe Sözlük (1998), 1-2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. YÜCEL, Selami (2015), Türkü Sözlüğü Ekli Tüm Türküler / En Geniş Türkü Söz-leri Arşivi, Ankara: Alter Yayıncılık.