KARAHANLI DÖNEMİ TÜRKÇE KUR’AN ÇEVİRİLERİNDE ALLAH’IN AD VE SIFATLARI HAKKINDA

Yıl 2017, Sayı: 41, 127 - 156, 08.06.2017

Doç. Dr. Akartürk Karahan

https://doi.org/10.17133/tubar.319986

Cited By: 2

Öz

Tarihsel dönemlere ait söz varlığının doğru bir şekilde tespitinde kutsal
kitap çevirilerinin önemi büyüktür. Çünkü inananların dinî konulardaki
hassasiyeti ve yanlışa düşme kaygısı, o dönemin söz varlığının en doğru biçimde
eserlerde yer almasını sağlamıştır. Türklerin İslamî ilk eserleri verdiği
Karahanlı Türkçesi döneminde de, Kur’an çevirilerinde İslamî kavram ve
terimlere, en uygun Türkçe karşılıklar bulunmuştur. Böylece, Türkçe İslamî söz
varlığı oluşmaya başlamıştır. Karahanlı Türkçesi dönemi içerisinde
değerlendirilen dört Kur’an çevirisi bulunmaktadır: Rylands Nüshası, TİEM
Nüshası, Anonim Tefsir (XII-XIII. yüzyıl) ve Özbekistan Nüshası. Bu
araştırmada, Anonim Tefsir ya da Orta Asya Kur’an Çevirisi (XII-XIII. yy) adlı
metin esasında; dönemin diğer Kur’an çevirisi Nüshalarıyla karşılaştırmalı
olarak Allah’ın en güzel ad ve sıfatlarının (Esmâ-i Hüsnâ) Türkçeye ne şekilde çevrildiği ortaya konacaktır.
Allah’ın ad ve sıfatlarının yapı ve anlam özellikleri irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Türkçesi, Eski Türkçe Kur’an çevirileri, Anonim Tefsir, Esmâü’l-Hüsnâ

About the Names and Attributes of Allah in the Qarakhanid Turkic Qur’an Translations

Öz

The translations of the holy books have great
importance in correctly determining the vocabulary of historical period.
Because the believers’ sensitivity to religious issues and the fear of
backsliding have made it possible for the vocabulary of the period to exist in
the works in the most accurate way. In the period of Qarakhanid Turkish, where
the Turks gave their first Islamic works, the most appropriate Turkish
equivalents were found for the Islamic concepts and terms in the translation of
the Qur'an. Thus, the existence of the Turkish Islamic vocabulary begins to
emerge. There are four Qur'an translations in the Qarakhanid period: The
Rylands copy, the TIEM copy, the Anonymous Tafsir (12^th – 13^th
century) and the Uzbekistan copy. In this study, it will be suggested how the
most beautiful names and attributes of Allah (Esmâ-i Hüsnâ) are translated into
Turkish based on the text of Anonymous Tafsir or Central Asian Qur’an
Translation (12^th – 13^th century) and will be compared
with the other Qur'an translation copies of the period. These names will be
examined morphologically and semantically.

Anahtar Kelimeler

Qarakhanid Turkish, Old Turkic Qur’an translations, Anonymous Tafsir, Esmau’l-Husnâ

Kaynakça

• ATA, Aysu (2007), “Türk Dilinde Esma-i Hüsna”, IV. Uluslararası Türk Dil Ku-rultayı Bildirileri, İzmir/2000, Ankara, s. 131-154. _______ (2004), Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Tü-rkçesi (Giriş- Metin – Notlar- Dizin), TDK Yay., Ankara. BOROVKOV, A.K. (2002), Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII-XIII. Yüzyıllar), Çev. Halil İbrahim Usta; Ebülfez Amanoğlu, TDK Yay., Ankara. CLAUSON, S. Gerhard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish, Oxford. DANKOFF, Robert (1992), “Qarakhanid Literature and the Beginnings of Turco-Islamic Culture”, Central Asian Monuments, (Ed. Hasan B. Paksoy), The Isis Press, İstanbul. ERCILASUN, Ahmet Bican; Z. Akkoyunlu (2014), Kâşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk. Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, TDK Yay., Ankara. ECKMANN, János (1967), Doğu Türkçesinde bir Kur’an çevirisi (Rylands Nüshası), TDAY-Belleten, 51-69. _______ (1976), Middle Turkic Glosses of the Rylands Interlinear Koran Trans-lation, Akadémia Kiadó, Budapest. EKER, Süer (2006), “Kutadgu Bilig’de (teñri ‘azze ve celle ögdisin ayur) Türkçe İslami Terimlerin Kaynakları Üzerine”, Bilig, Yaz / 2006, S. 38, s. 103-122. ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the lexicon, Vol. I-II, Otto Harrassowitz- Wiesbaden. HAMIDULLAH, Muhammad (1965), “Kur’an-ı Kerimin Türkçe Yazma Tercümeleri”, Türkiyat Mecmuası, C. XIV, s. 65-80. KÖK, Abdullah (2004), Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-235v) İnceleme- Giriş- Metin- Dizin, Ankara Üni. SBE, Ankara (doktora tezi). NALBANT, Bilge; Eynel, Sema (2015), “Tanrı Adları Örneğinde Türkçe Tarihî Metinlerde Terim Türetme Yolları”, Türk Kültürü 2015/2, s. 69-94. PRITSAK, Omeljan (1955), “Kara-hanlılar”, İslâm Ansiklopedisi, İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lûgati, MEB, C: 6, İstanbul, s. 251-273. STEINGASS, F. (1930), A Comprehensive Persian-Englısh Dictionary. Includ-ing the Arabic Words and Phareses to be Met With In Persian Literature, London. ŞIMŞEK, Yaşar (2016), “Karahanlı Türkçesi Dönemi Kur’an Tercümelerinden Rylands Nüshasında Farsça Tercüme Etkisi Üzerine Mülahazalar”, Ata-türk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 55, s.11-27. TEKİN, Şinasi (1980). Maitrisimit Nom Bitig, Berlin. TOPAL, Erol (2012), Karahanlı Türkçesi Kur’an Tercümesiyle Yeni Uygur Türk-çesi Kur’an Tercümesinde Dini Söz Varlığı – Karşılaştırmalı İnceleme, Gazi Üni. SBE, TDE Ana Bilim Dalı doktora tezi. TOPALOĞLU, Bekir (1995), “Esmā-i Hüsnā”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XI, s. 404-418. Türkçe Sözlük, TDK, Ankara, 2011. (Onuncu baskı) USTA, Halil İbrahim (2011), Orta Asya Kur’an Tefsiri (Metin- Tıpkıbasım), An-kara. ÜNLÜ, Suat (2004), Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 235v/2-450r/7) İnceleme- Giriş- Metin- Dizin, Hacettepe Üni.SBE, Anka-ra (doktora tezi). _______ (2005), “İlk Türkçe Kur’an Tercümesi TİEM 73’de Geçen Esma-i Hüsna İsimleri”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu, Ankara, Türkiye, 7-11 Haziran 2005, s.17-56. _______ (2007), “İlk Türkçe Kur’an Tercümelerine Göre Esmâ-i Hüsnâ”, T.C. Uludağ Üniversitesi Ilâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, s. 215-285. _______ (2012), Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümeleri Sözlüğü, Eğitim Yay., Konya. ÜŞENMEZ, Emek (2013), Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Özbekistan Nüs-hası, Satır Arası Türkçe-Farsça Tercümeli (Giriş- İnceleme- Metin- Söz-lük- Ekler Dizini- Tıpkıbasım), Akademik Kitaplar, İstanbul.