DÜŞLERİN YORUMU'NDAN ZİYA PAŞA'NIN RÜYÂ'SINA: BİR SAVUNMA MEKANİZMASI OLARAK 'FANTEZİ

Yıl 2017, Sayı: 42, 227 - 257, 05.12.2017

Arş. Gör. Zeynep Tek

https://doi.org/10.17133/tubar.365392

Öz

Ziya Paşa (1829-1880) on dokuzuncu yüzyılın en ünlü şair,
yazar, çevirmen, edebiyat tarihçisi, gazeteci ve bürokratlarından biridir.
Yazarın Rüyâ adlı eseri, Hürriyet gazetesinde 11 Ekim 1869 ve 18 Ekim
1869'da "Sultan Abdülaziz Han, Ziya Bey, Âli Paşa" adıyla yayımlanmış-
tır. Elinizdeki çalışma yazarın Rüyâ adlı eserini psikanalitik edebiyat eleş-
tirisi yoluyla incelemeyi amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda, sanatkârın
psikolojisi psikanalitik yaklaşım (özellikle Sigmund Freud, Carl Gustav
Jung ve Yeni Freudcuların görüşleri doğrultusunda) ve o yılların önemli
tarihsel gerçeklikleri ve siyasal olayları ışığında incelenmiştir. Rüyâ, Ziya
Paşa’nın bir düşünü kurguya dökmekte ve yazarın düşünce süreçlerine dair
ipucu vermektedir. Sanatkâr düşün anlatımında ego-savunma mekanizmalarından
biri olan fanteziyi kullanmıştır. Eserin bu yönü, sanatkârın benini
(egosunu) incelemeye imkân vermiştir. Ayrıca Rüyâ intikam arayışına dayalı
olduğu için, bu çalışmada hınç teması üzerinde de durulmuştur. Böylelikle
sanatkârın savunma mekanizmaları ve bu mekanizmaların bilinç ve
bilinçdışı kaynakları anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Yapılan incelemeler,
Rüyâ’daki fantezilerin yazarın geçmiş politik yaşantıları ve intikam arzusuyla
ilişkili olduğunu ortaya çıkarmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Rüyâ, Ziya Paşa, Düşlerin Yorumu, Sigmund Freud, Fantezi, Metin Tahlili.

From The Interpretation of Dreams to Rüyâ of Ziya Paşa: 'Day Dreaming' as a Defense Mechanism

Öz

 Ziya Paşa (1829-1880) was one of the most famous
poets, writers, translators, historians of literature, journalists and, also bureaucrats
in nineteenth century. His work, Rüyâ, was published in Hürriyet
on October 11th, 1869 and October 18th, 1869 with the name of “Sultan
Abdülaziz Han, Ziya Bey, Âli Paşa". The aim of the current study was to
examine Rüyâ by psychoanalytic literary criticism. In accordance with this
purpose, psychology of the author was investigated in light of psychoanalytic
approach (especially, in line with Sigmund Freud’s, Carl Gustav
Jung’s and Neo-Freudians’s ideas), important historical facts and political
events of those years. Rüyâ fictionalises a dream of Ziya Paşa and says a
lot of things about the thinking processes of the author. The author has used
fantasy which is one of the ego defense mechanisms in his narration. This
part of the work allows us to examine the author’s ego. In addition, the
theme of grudge was necessarily addressed in this article because the
Rüyâ depends on looking for revenge. So, the defense mechanisms of the
author and their conscious and unconscious sources were tried to be understood.
The analyses revealed that the fantasies in the Rüyâ were related to
the past political experiences of the author and his desire for revenge.

Anahtar Kelimeler

Rüyâ, Ziya Paşa, The Interpretation of Dreams, Sigmund Freud, Fantasy, Textual Analysis

Kaynakça

• ADLER, Alfred (2011), Bireysel Psikoloji, 3. b., (çev. Ali Kılıçlıoğlu Çev. ). Say Yay., İstanbul.
• ALPTEKİN, Turan (2010), "Ziya Paşa ve Tanzimat", Ahmet Hamdi Tanpınar Bir Kültür, Bir İnsan, 3. b., İletişim Yay., İstanbul, s. 127-136.
• APAYDIN, Mustafa (2001), Türk Hiciv Edebiyatında Ziya Paşa, T. C. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• BERKES, Niyazi (2013), Türkiye'de Çağdaşlaşma, 19. b., (haz. Ahmet Kuyaş), Yapı Kredi Yay., İstanbul.
• BİLGEGİL, M. Kaya (1972), Harâbât Karşısında Nâmık Kemâl, İrfan Yay., İstanbul.
• _____ (1979), Ziyâ Paşa Üzerinde Bir Araştırma, 2. b., C. I, Atatürk Üniversitesi Yay., Ankara.
• BUDAK, Ali (2013), Ziya Paşa’nın İroni ve Parodi Şaheseri Zafernâme, Bilge Yay., İstanbul.
• ÇETİN, Nurullah (2016), Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı, Nobel Yay., Ankara.
• DEMİR, Ayşe (2007), "Edebiyatın Tekinsiz Alanı: Fantastiğin Türk Hikâyesindeki Serüveni", 80 Sonrası Türk Hikâyesi Sempozyumu, İstanbul, s. 162- 177.
• DOKSAT, Kerem, ÖNEN, Barış (2004), "Sigmund Freud", Yeni Symposium, 42 (2), 60-71.
• Ebuzziya Tevfik (1973), Yeni Osmanlılar Tarihi, (haz. Şemsettin Kutlu), Hürriyet Yay., İstanbul.
• FREUD, Anna (2011), Ben ve Savunma Mekanizmaları, 2. b., Metis Yay., İstanbul.
• FREUD, Sigmund (1999), Sanat ve Edebiyat, (çev. Emre Kapkın, Ayşen Tekşen Kapkın), Payel Yay., İstanbul.
• _____ (2010), Düşlerin Yorumu II, 4. b., (çev. Emre Kapkın), Payel Yay., İstanbul.
• _____ (2012), Düşlerin Yorumu I. 5. b. (çev. Emre Kapkın), Payel Yay., İstanbul.
• HARTMANN, Heinz (2011), Ben Psikolojisi ve Uyum Sorunu, 2. b., (çev. Banu Büyükkal), Metis Yay., İstanbul.
• JUNG, Carl Gustav (2015), Rüyalar, (çev. Aylin Kayapalı), Pinhan Yay., İstanbul.
• KARAHAN, Abdülkadir (1961), "Hürriyet Gazetesi ve etrafındakiler", Yeni Sabah, 16 Mayıs, s. 2.
• KERNBERG, Otto (2006), Sınır Durumlar ve Patolojik Narsisizm, 2. b., (çev. Mustafa Akay), Metis Yay., İstanbul.
• İZMİR, Mutluhan (2015), Lacancı Psikanaliz ve Karakter Çözümleme, İmge Kitabevi Yay., Ankara.
• KLEIN, Melanie (1996), "Ruhsal Sağlık Üstüne (1960)", (çev. Alp Tümertekin), Cogito, Yüz Yılın Psikanalizi 9, s. 119-124.
• _____ (2011), Haset ve Şükran, 3. b., (çev. Orhan Koçak, Yavuz Erten), Metis Yay., İstanbul.
• LELEDAKIS, Kanakis (2000), Toplum ve Bilinçdışı/Toplumsal Teori ve Toplumsalın Bilinçdışı Boyutu. (çev. Abdullah Yılmaz), Ayrıntı Yay., İstanbul.
• Mehmet Memduh (1328/1912), Mir’at-ı Şu’ûnât, Ahenk Matbaası, İzmir.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (2004), Türk Edebiyatında Siyasî Rûyâlar, . Hece Yay., Ankara.
• SCHELER, Max (2004), Hınç, (çev. Abdullah Yılmaz), Kanat Yay., İstanbul.
• SENNETT, Richard (2014), Karakter Aşınması, 8. b., (çev. Barış Yıldırım), Ayrıntı Yay., İstanbul.
• SORLIN, Pierre (2004), Düş Söylemleri, Ayrıntı Yay., İstanbul.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1998), Edebiyat Üzerine Makaleler, 5. b., (haz. Zeynep Kerman), Dergâh Yay., İstanbul.
• _____ (2012), On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 19. b., (haz. Abdullah Uçman), Dergâh Yay., İstanbul.
• TODOROV, Tzvetan (2004), Fantastik Edebi Türe Yapısal Bir Yaklaşım, (çev. Nedret Öztokat), Metis Yay., İstanbul.
• TURA, Saffet Murat (2011), "Editörün Önsözü", Haset ve Şükran, 3. b., (çev. Orhan Koçak, Yavuz Erten), Metis Yay., İstanbul, s. 7-13.
• Ziya Paşa (11 Ekim 1869), "Sultan Abdülaziz Han, Ziya Bey, Âli Paşa", Hürriyet, Nu. 68, s. 1-7. [Rüyâ 1869a]
• _____ (18 Ekim 1869), "Sultan Abdülaziz Han, Ziya Bey, Âli Paşa", Hürriyet, Nu. 69, s. 1-7. [Rüyâ 1869b]
• _____ (1326/1910), Edib-i Muhterem Merhum Ziya Paşa’nın Rüyâsı, Kaspar Matbaası, İstanbul. [Rüyâ 1910]
• _____ (1327/1911), Arz-ı Hâl, İstanbul.
• _____ (tsz. ), Zafernâme Şerhi, Matbaa-i Jirayir Keteon, İstanbul, Nu. 33.
• _____ (1932), Edibi Muhterem Merhum Ziya Paşanın Rüyası, Tefeyyüz Kitaphanesi, İstanbul.
• _____ "Rüya", Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876 (1993), (haz. Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil), Marmara Üniversitesi Yay., İstanbul, s. 109-128.