XIX. YÜZYIL PAUL ve VIRGINIE ÇEVİRİLERİ ÜZERİNE BİR KARŞILAŞTIRMA

Yıl 2018, Sayı: 43, 127 - 158, 04.06.2018

Özlem Bay Gülveren

https://doi.org/10.17133/tubar.430249

Öz

19. yüzyıl Türk edebiyatında ilk çeviri faaliyetleri
genellikle toplumu aydınlatmak ve geliştirmek adına, Tanzimat edebiyatının
felsefesine de uygun olarak, didaktik eserler üzerinde yoğunlaşmıştır. Amaç
fayda sağlamak olunca, çevirmenler de “açıklama”, “uzun uzun betimleme” ya da
anlaşılmayacak olanı tamamen yok sayarak “özetleme” yoluna gitmişlerdir.
Uygulanan çeviri yöntemi ne olursa olsun asıl metinde yer alan kültürel
unsurlar söz konusu olduğunda, hemen her çeviride bunların dönüştürülmeye
çalışıldığı ya da tamamen yok sayılıp çevrilmediği görülür. Başka bir ifadeyle,
kültürel unsurların erek dile aktarımında, dönemin çevirmenlerinin
benimsedikleri yöntemler yetersiz kalmıştır. Yukarıdaki tespitlerden hareketle
bu çalışmada, Paul et Virginie adlı
eserin farklı yöntemlerle oluşturulan iki çevirisi karşılaştırmalı olarak
incelenecektir. Amaç bu dönemde tam ve ortak bir çeviri görüşünün varlığından
söz edilip edilemeyeceğini örnekler üzerinden tespit etmek dahası, kullanılan
çeviri yöntemlerinin asıl metnin sanatsal değerine olumlu-olumsuz etkilerini
ortaya koymaya çalışmaktır. Bu inceleme 19. yüzyıl çeviri anlayışına
dayandırılacağı için, incelenecek olan eserin 1900’den sonraki çevirileri
çalışma dışı bırakılmıştır. Öncelikle eserin yazıldığı devir içinde yarattığı
etki Fransız ve Türk edebiyatı çerçevesinde değerlendirilecek, sonra ise çeviri
metinler bir inceleme tablosunda yan yana getirilerek, sözcük, cümle ve anlam
temelinde karşılaştırılacaktır. Karşılaştırılacak metin parçaları-çalışmanın
hacmini sınırlandırabilmek adına- eserin başından, ortasından ve sonundan
seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

19. yüzyıl, çeviri, Paul et Virginie, karşılaştırma, Bernardin de Saint-Pierre

Kaynakça

• ALTAY, Ayfer (2002), “Osmanlılardan Günümüze, Türkiye’de Çeviri Etkinliği”, H.Ü. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 12. AYSAL, Necdet (2014), “Harp Tarihi Yazımına Dair Özgün Bir Yakla-şım: Osman Senai Bey, Turkish Studies, Volum 9/10 Fall 2014: 1119-1120. AYTAÇ, Gürsel (2010), Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, Say Yay., İstan-bul. BAY, Özlem (2013), Fransız Edebiyatından Yapılan İlk Edebî Çeviriler Üzerine Analitik Bir İnceleme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi) BERK, Özlem (2001), “Ulusların ve Ulusal Kimliklerin Oluşturulmasında Çeviri Yöntemlerinin Rol ve İşlevi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü Dergisi, 4 (Güz): 49-66. BİRİNİCİ, Ali (1995), “Meşrutiyet Matbuatı I”, Kebikeç, 2: 143-148. CARREL, Armand (1863), Œuvres de Paul Louis Courrier, Précédées de Sa Vie, Paris: Firmin Didot Freres. DAŞÇIOĞLU, Yılmaz- Okan Koç (2009), “Batı Tarzı Türk Hikâyesinin Doğuşu ve Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Temalar” Turkish Studies, IV, 1-I (Kış), 799-900. DİNO, Güzin (1978), Türk Romanının Doğuşu, Cem Yay., İstanbul. GÖKTÜRK, Akşit (2016), Çeviri: Dillerin Dili, Yapı Kredi Yay., İstanbul. GRİMAL Pierre (1958), Romans Grecs et Latins, Paris: Gaillimard. KEFELİ, Emel (1999), “Edebiyatın Gelişmesinde Tercümelerin Rolü: Tercüme Edebiyatı”, İlmi Araştırmalar, İlim Yayma Cemiyeti, İs-tanbul. 7: 147-155. KERMAN, Zeynep (1978), 1862-1910 Yılları Arasında Victor Hugo’dan Türkçeye Yapılan Tercümeler Üzerinde Bir Araştırma, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yay.. KOLCU, Ali İhsan (1999), Türkçe’de Batı Şiiri, Gündoğan Yay., Ankara. KUDRET, Cevdet (1940), Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, İnkılap Kitabevi, İstanbul. MARTİN, L. Aimé (1818), “Paul et Virginie” Oeuvres Completes de Jacques-Henri-Bernardin de Saint-Pierre, 6. Cilt, Paris: Chez Méquignon- Marvis Libraire, 1- 212. OKAY, Orhan (2005), Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yay., İstanbul. ÖZÖN, Mustafa Nihat (1941), “3. Bölüm: Tercümeler”, Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Maarif Matbaası, İstanbul. _____ (1985), Türkçede Roman, İletişim Yay., İstanbul. PERİN, Cevdet (1946), Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, Pulhan Matbaası, İstanbul. REURE, Odon Claude (1910), La Vie et Les Œuvres de Honoré d’Urfé, Paris: Plon-Nourrit. SAINT-PIERRE, Bernardin de (1818), “Paul et Virginie”, Oeuvres Comp-letes de Jacque Henri Bernardin de Saint-Pierre, cilt 4, Paris: Chez Méquignon- Marvis, Libraire. _____ (1870), Pol ve Virjini Tercümesi, (Çev: Emin Sıddık), İ.B.B. Ata-türk Kitaplığı, Osmanlıca Kitaplar Kataloğu (Bel-Osm-K.01047-02). _____ (1894), Pol ve Virjini, (Çev: Osman Senai), İ.B.B. Atatürk Kitaplı-ğı, Arif Güngör Kataloğu (AG-0304/01) SEVÜK, İsmail Habib (1941), Avrupa Edebiyatı ve Biz II, Remzi Kitabe-vi, İstanbul. TANİLLİ, Server (1984), “Batıdan Yapılan İlk Edebi Çeviri”, Tarih ve Toplum, II, 10: 26-28. TANPINAR, Ahmet Hamdi (2001), “Hikâye ve Roman: İlk Tercümeler ve İlk Eserler”, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Basıme-vi, İstanbul. s.285-296. TÜRKELİ, Yadigâr (2005), Tanzimat’tan sonra Türkçe’de Roman Tercü-meleri (1860-1928), Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). ÜLKEN, Hilmi Ziya (1997), Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, Ülken Yay., İstanbul. VILLEMAIN, Abel-François, “Huitieme Leçon: Bernardin de Saint-Pierre”, Cours de Litterature Française, (4. Baskı), Tournai: Mas-sart et Janssens İmprimeurs-Libraires, 421-430. VURAL- KAYA, Sergül (2010), “Tarihsel Değerlendirmeler Işığında Tür-kiye’de Çeviri Etkinliği”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, VI, 1 (Haziran): 94-101. YALÇIN-ÇELİK, S. Dilek (1998), XIX. Yüzyıl Türk Edebiyatında Popüler Roman, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi) _____ (2001), “Türk Romanının Doğuşu ve Popüler Fransız Romanları”, Frankofoni, 13: 211-230.