ERMENİ KIPÇAKÇASINDAN KARAY TÜRKÇESİNE YANSIMALAR: YETERLİLİK KATEGORİSİ

Yıl 2021, Sayı: 50, 11 - 18, 05.12.2021

Fulya Akman

Öz

Halis Kıpçakçanın temsilcilerinden biri olarak kabul edilen Ermeni Kıpçakçası ile onun çağdaş varislerinden olan Karay Türkçesi arasında dil özellikleri bakımından pek çok benzerlik bulunmaktadır. Bu benzerliklerden biri de yeterlilik kategorisinde tanıklanmıştır. Diğer Kıpçak lehçelerinde olduğu gibi Karay Türkçesinde de yeterlilik kategorisi al- yardımcı fiili ile ifade edilir. Karay Türkçesinin Troki (Trakay) diyalektinde ise, izine ilk kez Ermeni Kıpçak metinlerinde rastlanan fiil + {-mA} + bol- / bol- + fiil + {-mA} yapısı da tanıklanmıştır. Ermeni Kıpçakçasına ait örneklerde {-mA} fiilden isim yapım eki almış ana fiilin ardından gelen bol-, kendisinden sonra aldığı zaman/kip ve şahıs ekleri ile yeterlilik kategorisini tamamlamaktadır. Troki (Trakay) diyalektinde ise söz konusu yapının ardından al- yardımcı fiili de gelmekte ve karma bir görünüm sergilenmektedir. Yani Ermeni Kıpçakçasındaki fiil + {-mA} + bol-/ bol- + fiil + {-mA} yapısı; Troki (Trakay) diyalektinde fiil + {-mA} + bol- + al- / bol- + al- + fiil + {-mA} formuna kavuşmuştur. Bu durum, Ermeni Kıpçakçası ile Karay Türkçesi arasındaki organik bağı destekleyici özelliklerden biri olarak önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yeterlilik kategorisi, Ermeni Kıpçakçası, Karay Türkçesi, Tarihî Karşılaştırma

Kaynakça

• Ağca, Ferruh. “Maniheist ve Budist Türkçe Metinlerde Fiil + -mak + İyEk Bol- Yapısı Üzerine.” Türk Bilig, S. 14, 2007 ss. 3-21.
• Akman Acungil, Fulya. “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi Metinlerinde fiil + -mA+ bol-/bol- + fiil + -mA Yapısı ve Kiplik Anlamları.” Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S. 17, 2015, ss. 121-134.
• Çulha, Tülay. Karaycanın Karşılaştırmalı Grameri Fonetik-Morfoloji (Kırım Ağzı Esasında). TDK Yayınları, 2019.
• Durgut, Hüseyin. “Tarihî Kıpçak Türkçesinden Çağdaş Karay Türkçesine: İsim Hâl Ekleri Bakımından Bir Karşılaştırma.” Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, Mart 2016, ss. 25-35.
• Eckmann, János. Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. TDK Yayınları, 2003. Erdal, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Brill Publications, 2004.
• Gabain, A. “Codex Cumanicus’un Dili.” Tarihî Türk Şiveleri (Çev: Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1979, ss. 73-118
• Garkavets, Alexandr N. ve Ghairat SAPARGALİEV. Töre Bitigi, Almaty: Desht-i-QIPCHAQ, 2003.
• Gülsevin, Selma. Karay Türklerinin Dili (Troki Diyalekti). TDK Yayınları, 2020.
• Jankowski, Henryk. “On the language varieties of Karaims in the Crimea.” Studia Orientalia, S. 95, 2003, ss. 109-130.
• Kasapoğlu Çengel, Hülya. “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi.” Dil Araştırmaları, S. 10, 2012, ss. 17-81.
• Kocaoğlu, Timur. Karay, The Trakai Dialect. Lincom, 2006.
• Korkmaz, Zeynep. “Türkiye Türkçesinde “İktidar” ve “İmkân” Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri.” TDAY Belleten, 1959, ss. 107-124.
• Kowalski, Tadeusz. Karaimische Texte Im Dialect von Troki. Nakledem Polskej Akademji Umiejetnosci, 1929.
• Musayev, K. M. (Çeviren Mehmet Gültekin) (2002), “Karaim Türkçesi”, TÜBAR C. XI, 2002 Bahar, 197-230.
• Öztürk, Abdülkadir. Karay Türkçesinin Tarihî ve Çağdaş Kıpçak Türkçesiyle Karşılaştırmalı Söz Varlığı-Fiil. 2015. Erciyes Üni, Doktora tezi.
• Öztürk, Abdülkadir. “Kuman, Ermeni Harfli Kıpçak ve Karay Türkçelerinin Ortak Söz Varlığı Üzerine.” Karadeniz Araştırmaları, XVI/61, 2019, ss. 78-92.
• Pritsak, Omeljan. “Ermeni Kıpçakçası”. Tarihî Türk Şiveleri (Çev: Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1979, ss. 131-140.
• Schütz, Edmond. An Armeno-Kipchak Chronicle on the Polish-Turkish wars in 1620-1621. Akadémiai Kiado, 1968.
• Yuldoşev, A. A. Analitiçeskie Formı Glagola v Tyurkskih Yazıkah, İzdatelsvo “Nauka”, 1965.