Türk Eğitim Tarihi İçin Bir Not: İlk ve Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Tarihin Sunumu

Yıl 2024, Sayı: 55, 87 - 109, 05.06.2024

Kadir Can Erbudak

Öz

Bireylerin öğrenme biçimlerini etkileyen önemli faktörlerden biri de ders kitaplarıdır. Herkes için her yer de ve her zaman kolay ulaşılabilir olmalarından dolayı temel kaynak olarak öne çıkmaktadırlar. Ayrıca eğitim öğretim faaliyetlerinin odak noktasında olan ders kitapları hem öğretmenler hem de öğrenciler açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle verilen konuların sunum biçimi, bireyleri etkin olarak dersin içerisine sokabilecek durumda olmalıdır. İlk ve ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında tarihin sunumunun incelenmesi amacıyla yürütülen bu çalışmada doküman incelemesinden yararlanılmıştır. 2023-2024 eğitim öğretim yılı Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca ilk ve ortaokullarda okutulan 4, 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitapları bu çalışmanın veri kaynağını oluşturmaktadır. Elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışma kapsamında; 4, 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitapları; tarihî kişi, tarihî mekân (camii, kale, saray, şehitlik, anıt, kervansaray, mağara, arkeolojik sit alanı vb.), tarihî olay, tarihî görsel (fotoğraf, gravür, temsilî resim, minyatür, karikatür vb.) ve tarih (kronoloji bilgisi) dikkate alınarak incelenmiş böylece sosyal bilgiler ders kitaplarının tarih bilimi açısından genel çerçevesinin ortaya konulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bilgiler Ders Kitapları, Tarih, Tarih Öğretimi

A Note for The History of Turkish Education: The Presentation of History in Social Studies Textbooks of Elementary and Secondary Schools

Öz

Kaynakça

• Acun, Ayşe. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Görsel-Metin İlişkisi. 2019. Uşak Ü, Yüksek lisans tezi.
• Akay-Şahin, Melis, ve Mehmet Açıkalın. “Türkiye’deki Ortaöğretim Tarih ve Sosyal Bilimler Ders Kitaplarında Kadın Şahsiyetler.” Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, c. 6, no. 1, 2023, ss. 92-122.
• Ata, Bahri. “Tarih Derslerinde Dokümanlarla Öğretim Yaklaşımı.” Türk Yurdu, c. 22, no. 175, 2002, ss. 80-86.
• Baş, Bayram, ve İnan Yıldız, F. “İlkokul Türkçe Ders Kitaplarının Resim-Metin İlişkisi Açısından Değerlendirilmesi.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (28), 2014, ss. 139-151.
• Bektaş-Öztaşkın, Özlem, ve İbrahim Üngör. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Eski Çağ Tarihi Konusu ve Bilincinin Bilimsel İçerik Bakımından Değerlendirilmesi.” e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, c. 4, no. 3, 2013, ss. 1-26.
• Çar, Ahmet. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Yer Alan Gazete ve İnternet Haberlerinin İncelenmesi. 2018. Aksaray Ü, Yüksek lisans tezi.
• Demircioğlu, İsmail. Hakkı, ve M. Ahmet Tokdemir. “Değerlerin Oluşturulma Sürecinde Tarih Eğitimi: Amaç, İşlev ve İçerik.” Değerler Eğitimi Dergisi, c. 6, no. 15, 2008, ss. 69-88.
• Demircioğlu, İsmail. Hakkı. “Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye'de Tarih Öğretiminin Genel Amaçlarının Karşılaştırmalı Bir Değerlendirmesi.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 16, no. 2, 2006, ss. 133-146.
• Demircioğlu, İsmail. Hakkı. Tarih Öğretiminde Öğrenci Merkezli Yaklaşımlar. Anı Yayıncılık, 2010.
• Doğanay, Ahmet. “Sosyal Bilgiler Öğretimi”. Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi. PegemA Yayıncılık, 2004, ss. 16-44.
• Dolmaz, Mustafa, ve Özge Metin. The Place of History Subjects in The Social Studies Textbooks. Turkish History Education Journal, c. 10, no. 1, 2021, ss. 88-114.
• Ekinci-Çelikpazu, Esra, ve Elif Aktaş. “MEB 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Metinlerin Değer İletimi Açısından İncelenmesi.” Turkısh Studies -International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic-, 6 (2), 2011, ss. 413-424.
• Ertürk, Mustafa, ve Emre Güler. “5, 6 ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Öğretmen Görüşlerine Göre İncelenmesi (Muğla İli Örneği).” Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, no. 8, 2017, ss. 64-76.
• Gülersoy, Ali. Ekber. “İdeal Ders Kitabı Arayışında Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Bazı Özellikler Açısından İncelenmesi.” International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education (IJTASE), c. 2, no. 1, 2012, ss. 8-26.
• Güngör, Osman. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında (2017-2018 Dönemi) Hitit Tarihinin Tarih Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi. 2019. Burdur Mehmet Akif Ersoy Ü, Yüksek lisans tezi.
• Hali, Servet. “Ortaokul Sosyal Bilgiler ve Lise Tarih Ders Kitaplarında Hindistan’da Kurulan Türk Devletlerinin İşlenişi.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (36), 2016, ss. 67-82.
• Karagözoğlu, Nazike. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Değerlendirilmesi, İksad Publications, 2020.
• Kılıç, Abdulrahman, ve Serdal Seven. Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi. PegemA Yayıncılık, 2005.
• Kolaç, Emine. “İlköğretim Dördüncü Sınıf Türkçe Ders Kitaplarının Öğretmen Görüşlerine Dayalı Olarak Değerlendirilmesi.” Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, c. 16, no. 1, 2003, ss. 105-137.
• Köstüklü, Nuri. Sosyal Bilgiler ve Tarih Öğretimi. Sebat Matbaacılık, 2006.
• Kurt, Nagehan. Tarihi Şahsiyetlerin Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Yer Alma Durumlarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. 2022. Aksaray Ü, Yüksek lisans tezi.
• Mazlum, Özge, ve Fehmi Soner Mazlum. “İlköğretim 4. Sınıf Ders Kitaplarının Görsel Tasarımına Yönelik Öğretmen Görüşlerinin Değerlendirilmesi.” Sa-nat Eğitimi Dergisi, c. 4, no. 1, 2016, ss. 1-18.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). Ortaöğretim Tarih Dersi Öğretim Programı (9, 10 ve 11. Sınıflar), 2018, Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar), 2023, Ankara.
• Memişoğlu, Hatice, ve İrem Karacabey. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Görsel Kullanım Durumunun İncelenmesi.” Journal of Social and Humanities Sciences Research, c. 8, no. 65, 2021, ss. 92-105.
• Miles, Matthew. B., ve A. Micheal. Huberman. Nitel Veri Analizi: Genişletilmiş Bir Kaynak Kitap. Çeviren Sadegül Akbaba-Altun ve Ali Ersoy, Pegem Akademi, 2015.
• Osmanoğlu, Ahmet Emin, ve Hüseyin Cantemür. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Şahsiyetler.” Ekev Akademi Dergisi, no. 82, 2020, ss. 1-22.
• Önal, Hakan, ve Niyazi Kaya. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının (4 ve 5. Sınıf) Değerlendirilmesi.” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 9, no. 16, 2006, ss. 21-37.
• Özkan, Recep, ve Saliha Bulut-Tutkun. “İlköğretim Sosyal Alan Ders Kitaplarının Görsel Boyut ve İçerik Tutarlılığı Açısından İncelenmesi.” The Journal Of Academic Social Science Studies, no. 24, 2014, ss. 371-386.
• Özsezer, Mete, ve Ali Efdal Özkul. “Siyasi İktidarların Tarih Ders Kitaplarına Etkisi Bağlamında Kıbrıs Türk Toplumunda Yazılan Tarih Kitaplarının İncelenmesi (1974-2016).” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, no. 45, 2019, ss. 143-165.
• Öztürk, Cemil. “Sosyal Bilgiler: Toplumsal Yaşama Disiplinlerarası Bir Bakış.” Sosyal Bilgiler Öğretimi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi, Pegem Akademi, 2015, ss. 1-31.
• Pala, Fatih. Sosyal Bilgiler Derslerinde Yer Alan Tarihleri Öğrenci Hatırlama Düzeyi ve Tarihlerin Öğretiminin Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre İncelenmesi. 2015. Sakarya Ü, Yüksek lisans tezi.
• Şakar, Muhammed. 1938-2018 Yılları Arası İlkokul 4. Sınıf Tarih ve Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Orta Çağ Konularının Görsel Açısından İncelenmesi. 2019. Giresun Ü, Yüksek lisans tezi.
• Şimşek, Ahmet. İlköğretim Öğrencilerinde Tarihsel Zaman Kavramının Gelişimi ve Öğretimi. 2006. Gazi Ü, Doktora tezi.
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTKB). Taslak Ders Kitabı ve Eğitim Araçları ile Bunlara Ait Elektronik İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları, 2023, Ankara.
• Topçu, Ersin, ve Kadir Karatekin. “Scientists in Social Sciences Textbooks.” Kastamonu Eğitim Dergisi, c. 25, no. 6, 2017, ss. 2127-2152.
• Tural, Evren. İlköğretim II. Basamak Fen Bilgisi Ders Kitaplarında Kullanılan Görsellerin Biçim ve İçerik Yönünden İncelenmesi. 2007. Ondokuz Mayıs Ü, Yüksek lisans tezi.
• Ulu Kalın, Özlem. Sosyal Bilgiler Öğretim Programı (2004) ve 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabının İncelenmesi. 2007. Atatürk Ü, Yüksek lisans tezi.
• Ulu-Kalın, Özlem. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Türk-İslam Bilginleri.” Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, c. 12, no. 26, 2018, ss. 330-346.
• Üztemur, Servet, vd. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Müzeler ve Tarihi Mekânlar: Bir Doküman Analizi.” Uluslararası Müze Eğitimi Dergisi, c. 3, no. 1, 2021, ss. 40-55.
• Wach, Elise. Learning About Qualitative Document Analysis. Ids Practıce Paper In Brıef 13, 2013.
• Yalçın, Ali, ve Elif Alkar. “Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Ortadoğu ve Orta Asya Konularının İncelenmesi.” İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, c. 9, no. 1, 2023, ss. 47-66.
• Yeşilbursa, Cemil Cahit. “Sosyal Bilgiler Öğretiminde Tarihî Yerlerin Kullanımı.” Türklük Bilimi Araştırmaları, no. 23, 2008, ss. 209-222.
• Yıldırım, Ali, ve Hasan Şimşek. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, 2016.