AN ANALYSIS OF A PARABLE FROM THE TRAVELS OF IBN BATTÛTA IN THE CONTEXT OF SPIRITUAL DREAMING

Yıl 2024, Sayı: 56, 75 - 87, 04.12.2024

Hatice İçel

Öz

Aiming to introduce various regions throughout history, travels are not only valuable sources for disciplines such as history and geography but also serve as important sources for folklore studies. In addition to documenting the historical and geographical characteristics of the places visited, travel writers also provide insights into the local folk culture. The Travels of Ibn Battûta, written in the 14th century, is one of the valuable works in the Turkish Folklore with the products it had. While describing the places he visited in Anatolia, the author also closely observed the local culture, incorporating legends and parables he encountered in oral tradition into his work. One of the parables Battûta includes in his book is about Mevlâna. This article examines that specific parable within the framework of spiritual dreaming (bade içme/wine motif) a practice traditionally linked to shamanism. The aim of the study is to identify the similarities and differences between the classical “bade içme” ritual and the extraordinary event experienced by Mevlâna. In this context, incidents regarded as “bade içme” experienced by figures such as shamans, warrior saints (alperen), saints (evliya), and minstrels are compared. The fact that this parable still continued to be told a century after Mevlâna indicates that local people had not forgotten beliefs and legends related to the initiation of kams, which originated from Shamanism - an old belief system at that time. In this context, this cultural heritage which experienced some changes and was transferred from shaman to saint / Mevlâna preserved its continuity by passing from him to minstrel.

Anahtar Kelimeler

Parable, Mevlana, Bade/wine, Shaman, Minstrel

BATTÛTA SEYAHATNAMESİ’NDEN BİR MENKIBENİN BADE İÇME EKSENİNDE İNCELENMESİ

Öz

Geçmişten günümüze çeşitli coğrafyaları tanıtmak üzere kaleme alınan seyahatnameler, tarih ve coğrafya gibi bilim dalları için kıymetli olmalarının yanı sıra halk biliminin de önemli kaynakları arasındadır. Seyahatname yazarı, eserinde gezdiği yerlerin tarihî ve coğrafî yapısının dışında halk kültürüne dair birtakım ürünlere de yer verir. XIV. yüzyılda kaleme alınan İbn Battûta Seyahatnamesi de içerdiği ürünlerle Türk Halk Bilimi özelinde kıymetli eserlerden birisidir. Anadolu’da gezip gördüğü yerleri tanıtan yazar, halk kültürüne de yakından tanıklık ederek sözlü kültür ortamında dinlediği efsane ve menkıbeleri eserine aktarır. Battûta’nın seyahatnamesinde yer verdiği menkıbelerden birisi Mevlâna’yla ilgilidir. Bu makalede söz konusu menkıbe, kaynağı şamanlığa bağlanan bade içme ekseninde ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, klasik bade içme ile Mevlâna’nın yaşadığı olağanüstü olay arasındaki benzerlik ve farklılıkları tespit etmektir. Bu doğrultuda şaman, alperen, evliya, âşık gibi şahsiyetlerin yaşadığı bade içme olarak değerlendirilen olaylar karşılaştırılmıştır. Söz konusu menkıbenin Mevlâna’dan bir asır sonra hâlâ anlatılması, halkın -o dönemde eski bir inanç sistemi olan- Şamanizm’den kaynağını alan kamların mesleğe başlamalarıyla ilgili inanış ve efsaneleri unutmadığını göstermektedir. Bu doğrultuda birtakım değişikliklere uğrayarak şamandan veliye / Mevlâna’ya aktarılan bu kültürel miras, ondan da âşığa geçerek sürekliliğini korumuştur.

Anahtar Kelimeler

Menkıbe, Mevlana, Bade, Şaman, Âşık

Kaynakça

• Ahmet Eflâki. Âriflerin Menkıbeleri I-II. Çeviren Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, 1973.
• Aksoy, Mustafa, vd. “Mevlevilikte Mutfak Kültürü ve Ateşbaz-ı Veli Makamı”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, c. 4, no. 1, 2016, ss. 96-103.
• Aykut, A. Sait. “İbn Battûta”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 19, 1999, ss. 361-368.
• Başgöz, İlhan. “Türk Halk Hikâyelerinde Düş Motifi Zinciri”. Folklor Yazıları. Adam Yayınları, 1986, ss. 24-38.
• Batu, Ali. “Kültür ve Gastronomi Turizmi Bakımından Konya”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, no. 30, 2016, ss. 20-38.
• Bayat, Fuzuli. Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. Ötüken Yayınları, 2006.
• Demir, Necati, ve Mehmet Dursun Erdem. “Türk Kültüründe Destan ve Battal Gazi Destanı”. Turkish Studies, c. 1, no. 1, 2016, ss. 106-159.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî. İbn Battûta Seyahatnâmesi. Çeviren A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Eliade, Mircea. Şamanizm. Çeviren İsmet Birkan, İmge Kitabevi, 1999.
• Ersoy, Yasemin. “Türk Mutfak Kültürü”. Türkler, c. 4, 2002, ss. 382-396.
• Ferîdûn İbn-i Ahmed Sipehsâlâr. Menâkıb-ı Hazreti Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî Sipehsâlâr Tercümesi. Tercüme Ahmet Avnî Konuk, Hazırlayan Duygu Kara ve Mine Kara, 2020.
• Günay, Umay. Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Akçağ Yayınları, 1993.
• İnan, Abdulkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• Kasımoğlu, Seval, ve Şule Berber. “Efsanevî Bir Kadın Ermiş ve Acele Bacı Helvası Ritüeli”. Folklor / Edebiyat, c. 25, no. 100, 2019, ss. 941-952.
• Köprülü, Fuat. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Hazırlayan Orhan F. Köprülü. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
• Közleme, Olgun. Türk Mutfak Kültürü ve Din. 2012. Marmara Ü, Doktora tezi.
• Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-Nâme”. Hazırlayan Albülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Yayınevi, 1958.
• Mevlâna’nın Rubaileri I. Çeviren M. Nuri Gençosman, Milli Eğitim Basımevi, 1974.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım). Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
• Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 29, 2004, ss. 441-448.
• Sakaoğlu, Saim. Karaca Oğlan. Akçağ Yayınları, 2004.
• Sevimli, Yaşar, ve Ahmet Salih Sönmezdağ. “Özel Gün Tatlıları: Kültür Turizmi Açısından Önemi”. Uluslararası Kırsal Turizm ve Kalkınma Dergisi, c. 1, no. 2, 2017, ss. 18-28.
• Tosun, Necdet. “Tasavvuf Kültüründe Tekke Yemekleri”. Tasavvuf, no. 12, 2004, ss. 123-135.
• Trépanier, Nicolas. “14. Yüzyıl Anadolusunda Yemek Kültürü”. Türk Mutfağı. Editörler: Arif Bilgin ve Özge Samancı, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2008, ss. 57-67.
• Yardımcı, Mehmet. Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri Âşık Şiiri Tekke Şiiri. Ürün Yayınları, 1999.