THE POSITION OF EAST TURKISTAN IN THE WORLD CIVILIZATIONAL AND CHINESE ASSIMILATION OCCUPATION IN THIS REGION

Yıl 2024, Sayı: 56, 103 - 124, 04.12.2024

Mehmetali Kasım , Hikmet Koraş

Öz

Uyghurs, the real owners of East Turkistan, have historically spread to larger areas than today’s East Turkistan. Since ancient times, they have been in the Tarim Basin between the Tengri Mountains and the Karakoram Mountains, the Djungar Basin between the Tengri Mountains and the Altai Mountains, the Ili River Basin, the large areas between the Amu, Irtysh, and Balkhash Lakes, Southern Siberia, the Selenge, Orkhon, Tughla, Kurrun River in Mongolia. East Turkistan has a unique position in Turkic history and civilizations. However, this region experienced a decline in modern history, lost its former glory, and was subjected to Chinese occupation in 1949. Since then, China has implemented its assimilation policy to turn the region into one of its provinces. Especially after 2016, the policy of oppression peaked and reached to the level of systematic genocide, described as “crimes against humanity” by the United Nations. In the modern world, where democratic rights and laws have become the international norm, by violating its constitution that mentions equality between nations and respect for different beliefs and cultures, and international laws, China has been carrying out genocide towards the Uyghur and other Turkic ethnicities which is defined as one of the largest mass human rights violations after the Second World War by the United Nations. This genocide and its reasons are one of the topics that attract the most international attention today. This study, along with a literature review and qualitative research method, firstly discussed the historical place of East Turkistan and China's occupation process. Then, the legitimacy issues of Beijing in this region, which is historically, culturally, and politically different from the Chinese, were examined. Finally, harsh forced assimilation and oppression policies of China, aiming to make East Turkistan an official Chinese province, to solve the legitimacy problem, and to destroy the national values, beliefs, and cultures of the Turkic people of the region, were evaluated.

Anahtar Kelimeler

East Turkistan, Uyghurs, China, Occupation, Assimilation Policy.

DOĞU TÜRKİSTAN’IN DÜNYA MEDENİYETİNDEKİ YERİ VE BU BÖLGEDE ÇİN'İN ASİMİLASYONEL İŞGALİ

Öz

Doğu Türkistan’ın gerçek sahipleri olan Uygurlar tarih boyunca günümüz Doğu Türkistan’ından daha geniş alanlara yayılmışlardır. Antik çağlardan beri Tanrı Dağları ile Karakurum Dağları arasındaki Tarım Havzasında, Tengri Dağları ile Altay Dağları arasındaki Cungar Havzasında, İli Nehri Havzasında, Amu, İrtiş ve Balkhaş Gölleri arasındaki geniş alanlarda, Moğolistan'da Güney Sibirya, Selenge, Orhun, Tuğla Kurrun Nehri bölgelerinde varlık göstermiştir. Doğu Türkistan Türk tarihi ve medeniyeti içerisinde özel bir konuma sahiptir. Ancak bu bölge modern tarihinde gerileme yaşayarak eski ihtişamını kaybetmiş ve 1949 yılında Çin işgaline maruz kalmıştır. O günden bu yana, Çin bölgeyi kendi eyaletlerinden birine dönüştürmek için asimile etme politikasını uygulamaya geçirmiştir. Özellikle 2016 yılından sonra, baskı politikası zirveye ulaşarak Birleşmiş Milletlerce “insanlığa karşı cinayet” olarak nitelendirilen sistematik soykırım derecesine yükselmiştir. Demokratik hak ve hukukların uluslararası sistemde norm hâline geldiği modern dünyada, İkinci Dünya Savaşından sonraki en büyük kitlesel insan hakları ihlallerinden biri olarak tanımlanan Çin’in Uygurlar başta olmak üzere Türk etnik guruplarına yönelik kendi anayasasında belirtilen milletler arasındaki eşitlik, farklı inanç ve kültürlere saygı ilkelerine ve uluslararası yasalara aykırı bir şekilde uygulamaya devam ettiği soykırım ve bunun sebepleri günümüzde en fazla ilgi çeken konulardan biridir. Bu çalışmada literatür taraması ve değerlendirmelerle ilk olarak Doğu Türkistan’ın tarihteki yeri ve Çin’in bölgeyi işgal süreci ele alınmıştır. Daha sonra tarihsel, kültürel ve siyasi olarak Çinlilerden farklı olan bu bölgede Pekin’in yüzleşmek zorunda kaldığı meşruiyet sorunu incelenmiştir. Son olarak, Doğu Türkistan’ı resmî bir Çin eyaletine dönüştürmek ve meşruiyet sorununu ortadan kaldırmak amacıyla bölge halkının millî değerlerini, inanç ve kültürünü ortadan kaldırmak için hayata geçirilen zorlu asimile ve baskı politikası değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Uygurlar, Çin, İşgal, Asimile Politikası.

Etik Beyan

Gerekmemektedir

Destekleyen Kurum

yok

Kaynakça

• Aikerem, Mamutijiang. 20. Yüzyıl Uygur Edebiyatı’nın Önemli Temsilcilerinin Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği. 2020. Karabük Ü, Yüksek lisans tezi.
• Almas, Turgun. Hunlarnin Qisqiche Tarihi. Keşker Uyğur Neşriyati, 1986.
• Almas, Turgun. Uygurlar. Şincang Yaşlar-Ösmürler Neşriyati, 1989.
• Asena, G. Ahmetcan. İpek Yolu-1: Çin-Doğu Türkistan. Pan Yayıncılık, 2009.
• Aslan, Mustafa. Doğu Türkistan Bağımsızlık Mücadelesi: Çin Türkistan Avazı Dergisi Hakkında Bir Değerlendirme. Iksad Yayınları, 2021.
• Bakır, Abdullah. “Doğu Türkistan Tarihinin Türk Kültür Tarihi Açısından Önemi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, c. 8, no. 1, 2008, ss. 35-39.
• Brose, Michael. “Uyghur Technologists of Writing and Literacy in Mongol China”. T'oung Pao, c. 4, no. 5, 2005, ss. 396-435.
• Buckley, Chriss, and Amy Qin. “China’s Leader Visits Xinjiang for the First Time Since Imposing Crackdown”. July 15, 2022. Erişim: https://www.nytimes.com/2022/07/15/world/asia/china-xi-xinjiang.html
• Çakan, Varis. “Tarihte ve Bugün Doğu Türkistan Meselesi”. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, c. 7 (Özel Sayı-1), 2023, ss. 1-6.
• Eberhard, Weber. “Eski Çin Kültürü ve Türkler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 1, no. 4, 1943, ss. 19-29.
• Ekiz, Mehmet. “Divanu Lügati’t-Türk’te Yer Alan Mimarî Terimler Üzerine”. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, c. 7, no. 4, 2012, ss. 1681-1690.
• Farabi, Ebu Nasır. Peziletlik Sheher Ahalisi. Xinjiang Halk Sehiye Neshriyati, 2006.
• Fuller, Graham, ve Frederic Starr. The Xinjiang Problem. The Johns Hopkins University Press, 2003.
• Hayit, Baymirza. Türkistan Rusya ile Çin’in Arasında. Otağ, 1975.
• Hong, Wu. Turks and Turkestan. Northwest Ethnic Minorities Research Center, 2003.
• Human Rights Watch. Break Their Lineage, Break Their Roots: Chinese Government Crimes against Humanity Targeting Uyghurs and Other Turkic Muslims. Human Rights Watch, 2021.
• Kasım, Mehmetali. “Türkistan’daki Türk Medeniyetinin Yükselmesi ve Düşüşü Üzerine”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, c. 48, no. Winter-2020, ss. 132-152.
• Kasım, Remziye. “Uygur Türklerinin Çin Baskısına Karşı Var Olma Mücadelesi Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, c.2023, no. 21, 2023, ss. 98-106.
• Kasim, Mehmetali. “Chinese Oppressive Policies Towards the Muslims in East Turkistan”. Journal of Muslim Minority Affairs, c. 41, no. 1, 2021, ss. 62–77.
• Kaşgarlı Mahmut. Divanu Lugati’t-Türk. Türk Dil Kurumu, 2018.
• Kaşgarlı Mahmut. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. Çeviren Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1992.
• Kılıç, Ebru. “Geleneksel Su Yönetim Sisteminin (Karız) Uygur Halk Koşaklarına Yansıması”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, c. 11, no. 35, 2023, ss. 661 - 677.
• Kuropatkin, Aleksey Nikolayeviç. Kashgarıa: Historical And Geographical Sketch Of The Country; Its Military Strength, Industries And Trade. Thackeb, Spink Awd C. Calcutta, 1882.
• MacKenzie, David. “Turkestan’s Significance to Russia (1850-1917)”. The Russian Review, c. 33, no. 2, 1974, ss. 167-188.
• Millward, James. “Sinicisation, the Tribute System and Dynasties: Three Concepts to Justify Colonialism and Attack non-Sinitic Diversity in the People’s Republic of China”. IAI PAPERS, c. 23, no. 17, 2023, ss. 1-18.
• Muhammed Emin, Abdushukur. Qedimki Merkezi Asya. Şincang Helik Neşriyati, 2002.
• Nasser, Yasser Ali, and Matthew Wong Foreman. The Chinese Archive: A Pocket Manual. CLIR Publication, 2023.
• Nur Hacı, Hacı. Qedimki Uygurlar ve Qarahaniylar. Şincang Helik Neşriyati, 2001.
• Nushervan, Yaoşef. Altı Sheher Mektupları. Milletler Neşriyatı, 2013.
• Öger, Adem. “Türk Kültür Tarihinde Alp Er Tonga ve Uygur Türkleri Arasında Onunla İlgili Anlatmalar”. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, c. 3, no. 7, 2008, 508-523.
• Perdue, Peter C. “Comparing Empires: Manchu Colonialism”, The International History Review, c.20, no. 2, 1998, ss. 255-262.
• Ping zhi, Huang. San Shi Liu Ji/三十六计、新疆青少年出版社/Şincang Yaşlar Ösmürler Neşriyati, 1999.
• Sayrami, Muhammad. Tarihi Hemidi. Milletler Neşriyati, 1986.
• Si, Li. “历史上的今天：新疆和平解放/ Li shi shangde jintian: Xinjiang Heping Jiefang”. Sep 25, 2017. Erişim: http://jinsui.org/news/mtbd/2017/0925/10893.html
• Starr, Frederic. Lost Enlightenment. Princeton University Press, 2013.
• Tang, Yan., and Yu, Zhiping. “Towards Others: Confucian Shu’s (Due Consideration) Three Types of Gongfu (Practice)”. Religions, 14 (824), 2023, 1-14.
• The Associated Press. “China cuts Uighur births with IUDs, abortion, steriliza-tion”. June 29, 2020. Erişim: https://apnews.com/article/ap-top-news-international-news-weekend-reads-china-health-269b3de1af34e17c1941a514f78d764c
• The State Council Information Office of China. Historical Matters ConcerningXinjiang. Foreign Languages Press Co. Ltd., 2019.
• Tursun, Nebican. Ahmetcan Kasımı: Şerki Türkistan Uygur İlinin Besivelingan Zemin yaki Emeslikige Qetişlik Mesle. Uygur Araştırma Enstitüsü, 2021.
• U.S. Department of State. “The Chinese Revolution of 1911”. December 10, 2023. Erişim: https://history.state.gov/milestones/1899-1913/chinese-rev
• United Nations. OHCHR Assessment of human rights concerns in the Xinjiang Uyghur Autonomous Region, People’s Republic of China. United Nations Human Rights, 2022.
• Wang, Qe. “History, Space, and Ethnicity: The Chinese Worldview”. Journal of World History, c. 10, no. 2, 1999, ss. 285-305.
• Wang, Yuhua. The Rise and Fall of Imperial China: The Social Origins of State Development. Princeton University Press, 2022.
• Xin Hua She. “Xi Jin Ping Zai Tingqu Xin Jiang Weiwuer Zizhiqu Dangwei he Zhengfu”. August 26, 2023. Erişim: https://www.gov.cn/yaowen/liebiao/202308/content_6900328.htm. 2023-08-26
• Yau, Niva. “Central Asia and China’s Xinjiang Dilemma”. September 20, 2022. Erişim: https://www.fpri.org/article/2022/09/central-asia-and-chinas-taiwan-dilemma/
• Yu, Mao Chun. China’s State Control Mechanisms and Methods Chinese Nationalism. United States Naval Academy, 2005.
• Yusuf Has Hacip. Kutadgu Bilig. Şincang Üniversitesi Neşriyati, 2000.
• Yücebaş, Ferit. “İsmail Gaspıralı’nın Türk-İslâm Birliğine Yönelik Faaliyetleri”. Türk Dünyası Araştırmaları, c. 124, no. 245, 2020, ss. 395-404.
• Yücel, Fatih. “Kadim Turan Ekonomisinin Kodları: İlkçağlarda Doğu Turan Ekonomisinin Yükselişi”. IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu. Niğde. C. 4, 2017, ss. 287-302.
• Zhong Hua Wen Shi Wang. “Qian Long De iyi WuGong Zhongjie Dui Jungaer de Zhengzhi Tongyi”. April 25, 2011. Erişim: http://www.historychina.net/bjmz/362504.shtml
• Zhou, Liu Ya. « Xi Bu Lun ». August 9, 2010. Erişim: https://www.rfi.fr/cn
• Zhou, Liu Ya. Jia Shen Zaiji. Mart 28, 2023. Erişim: https://yibaochina.com/?p=249661