MÜBADİLLERİN ‘SEVDA TÜRKÜLERİ’NDE MELANKOLİ İZLERİ

Yıl 2024, , 421 - 434, 31.10.2024

Hüseyin Cem Esen

https://doi.org/10.59182/tudad.1557280

Öz

Kök anlamı iktisadi bir temele dayanan, “malın değiş-tokuşu, bedeliyle değiştirilmesi” anlamına gelen mübadele, yirminci yüzyılın başlarında yaşanan trajediler sonucunda ödenen bedellerle birlikte insanı temel alan disiplinlerin çalışma konusu haline gelen bir olguya dönüşmüştür. Söz konusu trajedilere yol açan durumlardan birisi de güvenlik kaygısı gerekçe gösterilerek Yunanistan ve Türkiye arasında Lozan Kongresi sırasında karşılıklı anlaşmayla karara bağlanan 1923 tarihli zorunlu nüfus mübadelesidir. Bu mübadele sırasında bir buçuk milyona yakın Ortodoks Rum vatandaşı Türkiye’den Yunanistan’a, yaklaşık beş yüz bin Yunanlı Müslüman Türk ise Yunanistan’dan Türkiye’ye zorunlu göç etmiştir. Konunun trajik boyutu ise rıza ve kabul sorgulanmaksızın bir göçe zorlanmaları sonucu hayatlarının şekillendirildiği anılardan, aidiyet hissettikleri mekanlardan, kimliklerinin ve benliklerinin gömülü olduğu tüm kültürel bağlarından koparılan insanların deneyimlerinde saklıdır. Bourdieu’cu bir ifadeyle, mübadillerin zorunlu göç sürecinde ve sonrasındaki tüm deneyimleri, mübadele sonrasındaki yeni yaşantılarını sarmalayan sembolik sermayelerinin de bir parçası haline gelmiş, belirli metaforlar aracılığıyla oluşan semiyosfer üzerinden mübadillerin kültürel belleğinde kendine yer edinmiştir. Bu çalışmada, mübadillerin sembolik sermayelerinin kültürel belleğin önemli aktarım ve ifade araçlarından biri olan müzik kültürü içerisindeki dışavurumuna dikkat çekmek ve bu ifade biçiminde başvurulan metaforik anlamların melankoli kavramı etrafında tartışılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda birinci bölümde ait oldukları yerden ayrı düşerek “öteki” konumunda olan mübadillere temas edilmiş, yaşadıkları trajik deneyimlerden örnekler sunulmuştur. Ardından gelen ikinci bölümde ise, mübadillerin kültürel hafızası Bourdieu’nun sembolik sermaye kavramı üzerinden değerlendirilerek, ayrılık, özlem, gidip de dönmeme, kavuşamama, imkansız aşk temalarıyla ‘sevda türküleri’ndeki melankolik yansıması gözler önüne serilmiştir. Nihayetinde, belirli bir grubun deneyimlediği trajik olaylar, kültürel aktarım sırasında metaforik anlatımlarla toplumsal alana taşmakta, bu paylaşım sırasında imgelemdeki çağrışımlarla ortak algıya temas eden bir yapıya bürünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mübadil, Melankoli, Kültürel bellek, Sevda Türküleri.

Kaynakça

• Akgün Aygül, A. (2018). Melancholy as artist’s perception: black bile and reverie [Yüksek Lisans Tezi]. Sabancı Üniversitesi.
• Alpan, A. S. (2012). But the memory remains: history, memory and the 1923 greco-turkish population exchange. The Historical Review/La Revue Historique, 9, 199-232.
• Arı, K. (2017). Büyük mübadele: Türkiye’ye zorunlu göç (1923-1925). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aristoteles. (1991). Physics (R. P. Hardie & R. K. Gaye, Çev.). İçinde J. Barnes (Ed.), The complete works of Aristotle (C. 1). Princeton University Pres.
• Bakhtin, M. (2001). Karnavaldan romana: edebiyat teorisinden dil felsefesine seçme yazılar. Ayrıntı Yayınları.
• Barbour, J. D. (2007). Edward Said and the space of exile. literature and theology: Oxford University Press, 21(3), 293-301.
• Barutcu, G. (2015). Samsun yöresi mübadillerinde geleneksel dans kültürü [Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Bourdieu, P. (1995). The rules of art: Genesis and structure of the literary field. Stanford University Pres.
• Bourdieu, P. (2006). Pratik nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. Hil Yayın.
• Bourdieu, P. (2016). Sosyoloji meseleleri = Questions de sociologie. Heretik.
• Burton, R. (2001). The anatomy of melancholy. New York Review Books.
• Claassen, J. M. (1996). Exile, death and immortality: voices from the grave. Latomus, 55(3), 571-590.
• Claassen, J. M. (1999). Ovid’s poems from exile: the creation of a myth and the triumph of poetry. Antike Und Abendland, 158-169.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük (C. 3). Ötüken Neşriyat.
• Dağlı, S. (2019). Modern dünyadan kaçış: özgürlük ve melankoli [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• de Vaan, M. (2008). Etymological dictionary of Latin and the other Italic languages. Brill.
• Demirdeler, Z. (2019). Mersin’de Giritli olmak: Giritli göçmenlerin halk kültürü üzerine bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Ellwood, M. (2020). Recognising melancholy: processing mortality’s articulation in landscape art [Yüksek Lisans Tezi]. University of Johennesburg.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın toplumsal çerçeveleri. Heretik.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza. Heretik.
• Halbwachs, M. (2019). Toplumsal sınıfların psikolojisi. Pinhan Yayıncılık.
• Halbwachs, M., & Coser, L. A. (1992). On collective memory. University of Chicago Pres.
• Hirschon, R. (Ed.). (2005a). Ege’yi geçerken 1923 Türk-Yunan zorunlu nüfus mübadelesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Hirschon, R. (2005b). Mübadele çocukları. Tarih Vakfı Yayınları.
• Karataş, E., & Yildiz, İ. (2020). Acıyı damıtma sanatı: toplumsal bellek ve Ahmet Yorulmaz’ın eserlerinde mübadele. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 5(1), 28-51.
• Kuzucu, L. (2015). Krifçe’den Yeşilburç’a mübadil yaşamlar. Lozan Mübadilleri Vakfı Yayını.
• Lewis, C. T. (1891). An elementary Latin dictionary. American Book Company.
• Mackie, C. J. (1999). Scamander and the rivers of Hades in Homer. The American Journal of Philology, 120(4), 485-501.
• Meerzon, Y. (2017). On the paradigms of banishment, displacement, and free choice. İçinde J. Rudakoff (Ed.), Performing Exile: Foreign Bodies. Intellect.
• Radden, J. (2000). The nature of melancholy: from Aristotle to Kristeva. Oxford University Pres.
• Raffa, G. P. (2002). Dante’s poetics of exile. Annali d’Italianistica, 20, 73-87.
• Said, E. W. (2003). Reflections on exile and other essays. Harvard University Pres.
• Sazzad, R. (2017). Edward Said’s concept of exile identity and cultural migration in the Middle East. I. B. Tauris.
• Scharfe, H. (1972). The sacred water of the Ganges and the Styx-water. Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 86(1), 116-120.
• Schuback, M. (2017). Memory in exile. Research in Phenomenology, 47(2), 175-189.
• Söylemez, M. (2019). Göç türküleri: Yunanistan mübadilleri örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(4), 2545-2563.
• Söylemez, M. (2023). Mübadele: 100. yılında. Kültür A.Ş.
• Tarı, E. (2022). Deha ve melankoli Antik Yunan’dan modern döneme müstesna bir öznellik formu ve müzikal dehanın doğuşu [Doktora Tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• The Editors of Encyclopedia Britannica. (2018). Alcmaeon. İçinde Britannica. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Alcmaeon-Greek-mythology.
• Tylor, E. (2016). Primitive culture: researches ınto the development of mythology, Philosophy, Religion, Language, Art and Custom (C. 1). Dover Publications.
• Yalçın, K. (2001). Emanet çeyiz mübadele insanları. Doğan Kitapçılık.
• Yücearda, S. (2009). 1924 Türk-Yunan nüfus mübâdelesinde İstanbul ve çevresine iskân edilen patriyotların müzik kültürü [Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.