SOVYET ADAMI YARATMA ÇABALARININ ORTA ASYA’YA YANSIMASI

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 3, 197 - 210, 28.07.2022

Zamira Öztürk

Öz

Sovyetler Birliği, farklı milletlerden ve kültürlerden oluşan bir yönetim yapısına sahip olmasının yanında, ideolojik esasları toplumsal bir bütünleştirme aracı olarak kullanması açısından da tarihte önemli bir yere sahiptir. Kalabalık ve birbirinden çok farklı özelliklere sahip bir nüfusu uzun yıllar idare eden Sovyetler Birliği, devletin resmi ideolojisini tek tip toplum ve insan yaratmak için kullanmıştır. Bu çerçevede eğitim, dil ve alfabe Sovyetler Birliği’nde özellikle toplumun tek bir amaç etrafında birleşmesi ve komünist idealin gerçekleştirilmesi için vazgeçilmez bir araç haline gelmiştir. Sovyetler Birliğinin toplumu bir arada tutma, Sovyet ideallerini gerçekleştirme ve komünist toplum yapısına ulaşma hedefinin ana yapısını “Sovyet Adamı” yaratma çabaları oluşturmuştur. Buna göre farklı etnik yapılarda olan insanların tümü üzerinde etkili olan tek tip bir düşünce yapısının oluşturulması, toplumların kadim geçmişleri ile bağlarının kopartılmasını gerektirmiştir. Orta Asya da bu politikadan nasibini almış; dil olgusu “Sovyet Adamı” projesi ile ilişkili bir öncelik olarak Sovyetler Birliği’nin resmi politikasının bir enstrümanı haline gelmiştir.
Bunun yanında Sovyet Adamı yaratma çalışmaları Orta Asya Türk toplumlarının alfabeleri üzerinde de çeşitli müdahaleler yapılması sonucunu ortaya çıkarmış; yeni bir kimlik yaratma kaygısında olan Sovyet liderleri alfabe ve dile ilişkin dönüşümleri komünist sistemin gerçekleştirilmesinde etkili bir araç olarak kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Sovyet Adamı, Orta Asya, Dil Politikası, Alfabe, Kimlik.

Kaynakça

• AKSAKAL, Hasan (2009). “Stalin ve İkinci Dünya Savaşı Bağlamında Millîyetler Politikası”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 6(21), 23-30.
• BLİTSTEYN, Piter (2011). “Natsionalnoe Stroitelstvo ili Rusifikatsiya? Obyazatelnoe İzuçenie Russkogoyazıka v Sovetskih Nerusskih Şkolah”, 1938-1953 gg. Gosudarstvo Natsiy: İmperiya i Natsionalnoe Stroitelstvo v Epohu Lenina: Stalina, (R.G. Suny-T. Martin, Ed.), Moskva: ROSSPEN, 310-335.
• DORSON, Richard (2007). Günümüz Folklor Kuramları, (S. Gürçayır ve Y. Özay, Çev.). Ankara: Geleneksel Yayınları.
• GÜRKAN, Ülker (1964). “SSCB Siyasi Rejiminin Ana Hatları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21 (1), 155-198.
• GÜRSOY NASKALİ, Emine (1996). “Sovyet-Türk Edebiyatı”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (1), 54-64.
• HASANOĞLU, İbrahim (2015). “Homo Sovieticus: SSCB’de Sovyet Halkı İnşası Çabaları”, Turkish Studies, 10 (1), 311-340.
• İNAL, Kemal (2012). Dil ve Politika Dilin Kökeni, Etnik Boyutu ve Kimliklerle İlişkisi, Ankara: Ütopya Yayınları.
• KURUBAŞ, Erol (2006). “SSCB Sonrasında Türk Cumhuriyetlerinde Yeni Uluslaşma Süreçleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, 2 (5), 112-133.
• MACAULAY, Ronald (1994). The Social Art Language and Its Use, New York-Oxford: Oxford University Press.
• ÖNER, Mustafa (2004). “Türkistan’da Ozan’ın Sovyetlerştirilmesi Örneği Olarak Jambıl Jabay”, Kök Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 71-81.
• ROY, Oliver (2019). Yeni Orta Asya ya da Ulusların İmal Edilişi, İstanbul: Metis Yayınları.
• TEMUR, Nezir (2010). “Folklor-İdeoloji Bağlamında Sovyetler Birliği Dönemi Folklor Politikaları ve Bu Politikaların Kırgız Folkloruna Etkileri”, Bilig Dergisi, (53), 219-232.
• Mardjani Foundation. http://islamperspectives.org/rpi/items/browse?collection=7(Erişim:27.06.2019).