NÂMÎ DÎVÂNI’NDA KOZMİK UNSURLARIN KULLANIMI

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 4, 91 - 114, 04.11.2022

Nebahat ERDEM

Öz

Nâmî Mehmed Efendi, 16. yüzyılın sonları ile 17. yüzyılın başlarında yaşamış dîvân şairlerindendir. Nâmî, birçok şiirlerinde canlı tasvirleriyle adeta resim çizer gibi şiirler yazmıştır. Şiirlerinden anlaşıldığına göre, mutasavvıf bir şair değildir. Şiirlerinde dinî ve tasavvufi tebliğ kaygısı yoktur. Genellikle şiirlerinin rindâne ve âşıkâne olduğu söylenebilir. Şairin dilin inceliklerine hâkim olduğu ve akıcı bir üslûba sahip olduğu sayıca çok olmasa da şiirlerinden anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, Nâmî Dîvânı’nda kozmik unsurlar incelenmiştir. Gökyüzü ve gök cisimleri ulaşılmazlığı, ilgi çekiciliği, karmaşıklığı ve gizem dolu olması bakımından hep büyük hayranlık ve merak konusu olmuştur. Sanatçılar tarafından kozmik âlemin kullanış şekli ve nasıl sunulduğu değişkenlik gösterse de kozmik unsurlar çevresinde oluşan motifler şiirlerde çokça işlenen benzetme unsuru olarak kullanılmıştır. Evrenle ve onun genel düzeniyle ilgili unsurları dîvân şiiri muhayyilesi ile düşünülecek olursa başımızı kaldırıp ışıltısına hayran kaldığımız yıldızlar, soframızda bulunan mezelere bile dönüşebilir. Yerle gök arasında ne varsa her şey şairin şiirinin anlam çerçevesini kurmasında bir malzeme olabilir. Bu çalışmada, Nâmî Dîvân’ındaki kozmik âleme dair anlatımlar gökyüzü, yıldızlar, burçlar, gezegenler, ışık ve karanlık başlıkları altında ele alınmıştır. Söz konusu Dîvân’da geçen bütün kozmik unsurları tespit edip bu unsurların hangi özellikleriyle, ne şekilde kullanıldıklarının belirlenmesi ve örnek beyitlerle açıklanması amaçlanmıştır. Nâmî Dîvânı’nda kozmik unsurların, renkli ve zengin anlatımlarla işlendiğine tanık olduk. Şairin kozmik unsurlarla ilgili tasavvurlarının birçok şairde olduğu gibi dönemin kozmik unsur anlayışına uygun olarak işlendiğini tespit ettik. Nâmî’nin dili kullanmadaki ustalığı, birçok beyitte kendini göstermektedir. Zaman zaman farklı ve orijinal kullanımlara da rastlanmaktadır. Bu durum Nâmî’nin hem klasik Türk edebiyatı geleneklerine bağlı kaldığını hem de kendine has bir dil kabiliyeti olduğunu göstermektedir. Makalenin, bu konuda yapılan çeşitli çalışmaların yanında yeni çalışmalara da katkı sunacağını ümit ediyoruz.

Anahtar Kelimeler

Dîvân, kozmik unsurlar, Nâmî, kozmik âlem, felek, klasik Türk edebiyatı.

Kaynakça

• AKPINAR, Şerife (2002). “Lâmi‘i’nin Vâmık u Azrâ Mesnevîsinde Astrolojik Unsurlar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 12, s.169-202.
• BÜYÜKKARCI YILMAZ, Fatma (2014). “Kamer, Burçlar ve Menzillerle İlişkisi Hakkında İki Risale”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 9, s.131-143. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6970
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1971). Necâti Bey Dîvânının Tahlili, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ÇINAR, Bekir (2009). Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk Mesnevisinde Felekler, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Üniversitesi Araştırmaları Dergisi, S. 39, s.777-792.
• DENİZ, Sabahat (1992). 16. yüzyıl Bazı Dîvân Şairlerinin Türkçe Dîvânlarında Kozmik Unsurlar (Baki-Fuzuli, Hayali Beğ-Nev'i-Yahya Beğ), Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1992). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. İstanbul: Aydın Kitabevi.
• ERDEM, Nebahat (devam ediyor). Nâmî Dîvânı ve Dîvânının Tahlili, Doktora Tezi, Niğde: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI Hz (tarihsiz). Mârifet-nâme, Sadeleştiren: Turgut Ulusoy, C. IV.
• FEHD, Tevfîk. (1995), “İlm-i Felek”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay..
• Gülüm, Emrah (2014). Sünbül-Zâde Vehbî Dîvânı'nda (Sünbülistân) Kozmik Unsurların Kullanımı, Turkish Studies, S. 9, s. 519-546. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7069
• Işıkhan, Dilek (2014). Divân Şâirlerinde İlm-i Tencîm Tesîri, KMÜ Sosyal ve Ekonomı̇k Araştırmalar Dergı̇si 16 (Özel Sayı II): s. 110-114, (www.kmu.edu.tr).
• Karaköse, Saadet (2012). Kozmik Âlemde Nef’î’nin Seyri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 12, s. 29-48.
• Kurnaz, Cemal (1995). “Felek”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 12.
• Kurnaz, Cemal (1996). Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlili. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kurnaz, Cemal (1981). Felek, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: Dergâh Yay.
• Kutluer, İ. (1992). Burç, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay. C. 6.
• Kutluer, İ. (1995). Felek, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay., C.12.
• Onay, Ahmet Talat (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzâhı. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1946). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları.
• Pala, İ. (1989). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Parlatır, İsmail (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Sefercioğlu, Mustafa Nejat (2001). Nev’i Dîvânı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şemseddin, Sâmî (1989). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı Edebiyatında Felekler, Seyyare ve Sabiteler (Burçlar), Türk Dünyası Araştırmaları, S. 90, s. 131-179.
• Tolasa, Harun (2001). Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). Cilt. 3. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TürkçeSsözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yenikale, Ahmet (2022). Nâmî Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, ( http://teis.yesevi.edu.tr/ ) (E.T 13.10.2021).
• Yenikale, Ahmet (2020). Emîrek zâde Mehmet Nâmî Dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yenikale, Ahmet. Ahmet Nâmî Dîvânı ve İncelemesi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. (http://ekitap.ktb.gov.tr/) (E.T 13.10.2021).
• Yıldırım, Serpil-GÜLZAR, Zeynep (2021). Sâilî-i Şîrâzî’nin Dîvân’ında Kozmik Unsurlar, Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA), S. 24, s. 303-324. https://doi.org/10.30767/diledeara.901780