OSMANLI’DA BATILILAŞMA VE ANTİ-EMPERYAL MUHALEFET KÜLTÜRÜNÜN DOĞUŞU: KULELİ VAKASI ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt 6, Sayı 1, 45 - 66, 31.01.2023

Ümüş DALGALI

Öz

Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu zorlu sürecin sona erdirilmesi adına ihtiyaç haline bürünen ve III. Selim döneminden itibaren Batı’dan etkilenerek bir program dahilinde uygulanmaya başlanan batılılaşma hareketleri, karşılaşılan yetersizliklerin yanı sıra büyük bir muhalefeti beraberinde getirmiştir. Bu muhalefet hükümet, ordu ve halk arasında kendini göstermiştir. III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde amaçlanan başarıyı elde edemeyen yeni düzen fikri, Sultan Abdülmecit’in saltanatı sırasında ilan edilen Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı ile beraber farklı bir boyut kazanmıştır. Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan Müslümanlar ve gayrimüslimlerin hükümete karşı sarf ettikleri eleştirilerin dayanağı haline gelen yeni uygulamalar, muhalif düşüncelerin zaman geçtikçe artmasına yol açmıştır. Özellikle Islahat Fermanı’nın içerdiği yeni hükümler, fermana tepki niteliğinde oluşum gösteren grupların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu çalışmada Fedailer Cemiyeti adıyla bilinen grubun aktif rol oynadığı ve Islahat Fermanı’na karşı ilk defa bir plana bağlı kalınarak gerçekleştirilen Kuleli Vakası incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batılılaşma, Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, Muhalefet, Kuleli Vakası

Kaynakça

• AKŞİN, Sina (1988). “Siyasal Tarih (1789-1908)”, Türkiye Tarihi 3 Osmanlı Devleti 1600-1908, Ankara: Cem Yayınevi.
• AKYILDIZ, Ali (2012). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları.
• BERKES, Niyazi (2012). Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ÇELİK, Halil İbrahim (2016). “Bürokratik Darbe Geleneğinin Kökenleri (Kuleli Vakası ve 1876 Darbesi)”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Darbeler Tarihi Özel Sayısı I, C. II, S. 2, s. 27-78.
• DÜZEN, Cem (2015). Kuleli Vak’ası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.
• DÜZEN, Cem (2017). “Tanzimat Dönemine Karşı Bir Suikast Teşebbüsü: Kuleli Vak’ası”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 19, Sayı 1, s. 107-128.
• EREN, Ahmet Cevat (2007). Tanzimat Fermanı ve Dönemi, İstanbul: Derin Yayınları.
• ERYILMAZ, Bilal (2010). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İstanbul: İşaret Yayınları.
• FİNDLEY, Carter V. (2012). Modern Türkiye Tarihi, Çev. Güneş Ayas, İstanbul: Timaş Yayınları.
• KARAL, Enver Ziya (2007). Osmanlı Tarihi C. V, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KARAL, Enver Ziya (2007). Osmanlı Tarihi C. VI, Islahat Fermanı Devri (1856-1861), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KURAN, Ahmet Bedevi (2000). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• LEWİS, Bernard (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. MARDİN, Şerif (1991). Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• RİEDLER, Florian (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Muhalefet ve Meşruiyet, Çev. Azize F. Çakır, İstanbul: Picus Yayıncılık.
• TUNAYA, Tarık Zafer (1960). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul: Siyaset İlmi Serisi 8. TÜRKMEN, Zekeriya (2002). “Kuleli Vak’ası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 26, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, s. 356-357.
• VAROL, Muharrem (2015). “Kahramanlıktan Kalebendliğe: Kuleli Vak’asının Baş Aktörü Süleymaniyeli Şeyh Ahmed’e Dair Bilinmeyenler”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, C. 16, S. 35, s. 97-143.
• YAZICI, Nevin (2002). Osmanlılık Fikri ve Yeni Osmanlılar Cemiyeti, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• YILMAZ, Yasin (2017). “Osmanlı’da Sebebi Meçhul Olan Kuleli Vakası’nın Tarihi Arka Planı Hakkında Bazı Mülahazalar”, International Periodical for the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, C. 12/16, s. 511-530.
• ZÜRCHER, Erik Jan (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner Gönen, İstanbul: İletişim Yayınları.