Hüseyn Cavidin Əsərlərindəki Obrazlarda Turançılıq

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 159 - 172, 29.04.2023

Huseyn Ahmadov Güldeniz Qocayeva

https://doi.org/10.59182/tudad.1271767

Öz

XX əsrin əvvlərindən etibarən şəkillənməyə başlayan turançılık məfkurəsi həm siyasi baxımdan həm də ədəbi baxımdan Türk Dünyasında; Osmanlı Dövlətində və Rusya İmperiyasının əsarətində olan Türk xalqalarında sürətli bir şəkildə yayılmaya başladı. Qafqaz bölgəsinin mərkəzlərindən biri olan Azərbaycanda da bu siyasi və ideolojik düşüncə tez bir zamanda yayılmaya başladı.
Bütün bunlar özünü Azərbaycan ədəbiyyatında da əks etdirməyə başladı. Türkçülük idealogiyasının qurucularından biri olan Əli Bəy Hüseynzadə bu idealogiyaya siyasi yön verməklə birlikdə ədəbi yazılarıyla da xalqı maarifləndirməyə çalışmışdır. XX. əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycan ədəbiyyat tarixinə romantizm cərəyanı olaraq da keçən türkçülük düşüncəsinə əsərlərində əsas mövzu olaraq yer verən ədiblər arasında Abdulla Şaiq, Abbas Səhhət, Məhəmməd Hadi, Abdülxalıq Cənnəti, Əhməd Cavad və başqaları nümunə göstərilə bilər.
Yuxarıda adı keçən ədiblərdən biri də Hüseyn Caviddir. XX əsrin əvvəllərində türkçülük məfkurəsinin Azərbaycan ədəbiyyatına təsiri Cavid yaradıcılığına da öz təsirini göstərmişdir. Cavid qələmə aldığı əsərlərdə Böyük Turan idelogiyasına tez tez yer vermişdir. Ədib bunu yarattığı obrazlar üzərində oxuyucuya çatdırmışdır. Bu obrazlar arasında xüsusiylə “Topal Teymur”, “Səyavuş”, “Özdəmir”, “Oğuz”, “Altay”, “Piran” və başqaları nümunə göstərilə bilər.
Bu tədqiqatda, Turan məfkurəsinin Hüseyn Cavid yaradıcılığı üzərindəki təsiri və bunun nəticəsində yarattığı obrazlar üzərində təhlillərə yer verilmişdir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Azərbaycan, Turançılıq, Türkçülük, Hüseyn Cavid, şeir, pyes

Kaynakça

• CAVİD, Hüseyn (1984). Əsərləri, c. I-II., Bakı: Yazıçı.
• CAVİD, Hüseyn (2005). Əsərləri, c.I., Bakı: Lider Nəşriyyatı.
• GÖKALP, Ziya (1976). Kızılelma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÖKALP, Ziya (2011). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: İnkilap.
• GÖYALP, Ziya (1991). Türkçülüyün Əsasları, Bakı: Maarif.
• HÜSEYNZADƏ, Əlibəy (1994). Siyasəti-Furusət, Bakı:
• KARATAŞ, Cengiz (2013). “Turancılık Mefkûresi Bağlamında Halide Edib’in Yeni Turan’ına Dair”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 20, I, s.39-52.
• KEMAL, Yahya (1974). Kendi Gök Kubbemiz, İstanbul: Baha Matbaası.
• KOHN, Hans (2007). Panslavizm ve Rus Milliyetçiği, İstanbul-İlgi Kültür Sanat.
• KORKMAZ, Zeynep (2005). “Cumhuriyet Döneminde Din Anlayışı”, Türk Dili Dergisi, Sayı: 637, s. 34-41.
• OSMANLI, VƏLİ (2010). Azərbaycan Romantizmi. Birinci Cild, Bakı: Elm.
• OSMANOĞLU, M., (1991). Əmir Teymurun vəsiyyətləri, Bakı: Azərnəşr.
• TURAN, Osman (2014). Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi, İstanbul-Ötüken.
• YURDAKUL, Mehmetemin (1979). Türk Sazı, İstanbul: Atlas Kitapevi.