KLASİK TÜRK EDEBİYATI’NDA YILAN METAFORU

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 4, 41 - 56, 24.10.2023

Gülsüm Acar

https://doi.org/10.59182/tudad.1302713

Öz

Özet
Klasik Türk Edebiyatı metinlerinde geçen yılan, metaforsal açıdan anlam yönü incelenerek açıklanmıştır. Bu amaç çerçevesinde eski Yunan’dan günümüze değin dilbilim çalışma alanlarında ilgi odağı haline gelen insan zihninin temel bir bileşeni olan metafor kavramı klasik Türk edebiyatı eserlerinde yer alan benzetmeler ve tasvirler çevresinde ele alınmıştır. Araştırmada yılan metaforu, geçmişten günümüze ilintili olduğu konular üzerinden incelenerek değerlendirilmiştir. Araştırma verilerinin analizinden yola çıkılarak incelemeler kapsamında klasik Türk edebiyatı şair ve yazarları tarafından yılan metaforunun hangi tasvir ve teşbihlerle ele alındığı şiirler ve metinler üzerinden örnekler verilerek konu desteklenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; klasik Türk edebiyatı şiir ve metinlerde kullanılan yılan motifinin şairler tarafından oldukça sık kullanılan bir benzetme unsuru olduğu görülür. Bu araştırmalar çerçevesinde yılan metaforunun gerek Türk kültürü açısından gerekse klasik Türk şiir geleneği açısından olumlu ve olumsuz taraflarıyla karşımıza çıkmaktadır. Yılan metaforunun ejderha, nefis ile mücadele, sevgilinin saçı, hastalıkların şifası, süt ile birlikte kullanımı, efsun, kılıç, hançer ve ok gibi savaş aletleri ve âh kavramları ile birlikte anılması ve eserler üzerinden örnekler verilerek konu açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Şiir, Yılan, Metafor

Destekleyen Kurum

Kütahya Dumlupınar Üniversitesi

Proje Numarası

-

Teşekkür

Prof. Dr. Mustafa GÜNEŞ hocamızın desteklerinden dolayı teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Akbaba, C., Sivri M. (2018). Dünya mitlerinde yılan. Folklor / Edebiyat, 24(96), 53-58.
• Akyüz, K., Mazıoğlu H., Yükse S. (1990). Fuzûlî Divanı. Akçağ Yayınları.
• Alıcı, G. (2019). Nef'î Divanı sözlüğü [Yayımlanmış doktora tezi]. Adıyaman Üniversitesi.
• Arı, A. (1994). Sâkıb Dede Divanı [Yayımlanmış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Aydın, H. (2001). Kadı Muhammed Divanı, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Aydın, Ö. (2013). Çin ve Türk işlemelerindeki ejderha motifi. Akdeniz Sanat, 6(12) 1-3.
• Bakırcı, N. (2014). Eflâtun Cem Güney’in “Masallar” adlı kitabında yer alan metinlerde mitolojik unsurlar. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2(4), 43-44.
• Bakırcı, N. (2015). Ignacz Kunos’un derlediği masal metinlerinde yer alan mitolojik unsurlar üzerine bir inceleme. Ijoess, 6(20), 200.
• Başpınar, F. (2008). Beyânî Divanı [Yayımlanmış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Biltekin, H. (2003). Şeyhî Dîvânı [Yayımlanmış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Cebeci, O. (2013). Metafor ve şiir dilinin yapısal özellikleri. Ithaki Yayınları.
• Çağlar, A. B. (2012). Necâti Beg şiirinde mitolojik sembol: Yılan. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Dergisi, 7-8.
• Çağlayan, N. (2007). Nisârî Divanı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Çakıroğlu, O. T. (2013). Fuzûlî dîvânı’nda âh kavramı. Turkish Studies Dergisi: 8(9), 2-3.
• Çobanoğlu, A. S. (2017). Mevlânâ'nın mesnevi'sinde yılan ve ejderha motifi. IX. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (20-23 Kasım 2017), 1, 28-30.
• Çopur, N. E. (2020). Divan şiirinde savaş aletleri: Kılıç, ok. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 10(1), 3-4.
• Demirci, K. (1993). Dehhâk. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, 409.
• Doğan, A. (2002). Kuddûsî Divanı. Akçağ Yayınları.
• Duman, H. (2019). Türk mitolojisinde ejderha. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5(11), 484-486.
• Duman, M. A. (2005). Fâzıl Dîvânı (transkripsyonlu metin- inceleme), [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Durbilmez, B. (2019). Türk kültür coğrafyası, halk bilimi ve edebiyat araştırmaları, Ötüken Neşriyat Yayınları.
• Durbilmez, B., Tekin F. (2020). Kazan-Tatar Türklerinin halk anlatılarında 'yılan', 'ejderha' ve 'yuha'. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 124(245), 309-311.
• Funda, G. (2021). Yücel Balku'nun öykülerinde yılan ve hikâyesi. https://www.gzt.com/post-oyku/yucel-balkunun-oykulerinde-yilan-ve-hikyesi-3566746 (Erişim Tarihi: 10.03.2023).
• Gök, F. (2019). Silah kabzasının, savaş meydanından şiir meydanına uzanan serüvenine dair ikonografik hayaller. Klasik Türk Edebiyatı’nın Ses ve Anlam Dünyası Sempozyumu (10-11 Ekim 2019). Düzce Üniversitesi, 320-322.
• Güler, M. (2020). Divan şiirinde tababet unsurları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi.
• Gümüş, K. S. (2020). Yûsuf Hakîkî Baba Dîvânı'nın dinî tasavvufî kelime, tâbir ve kavramlar bakımından tahlili. Sakarya Üniversitesi.
• Gündoğdu, T. (2021). Azmîzâde Hâletî Divanı'nda tabiat unsurları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Güneş, O. (2018). Sağlığın simgesi yılan. Yıldırım Gazetesi, https://www.yildirimgazetesi.com/sagligin-simgesi-yilan (Erişim Tarihi: 17.04.2023).
• Güngör, Ö. (2014). Türk mitolojisindeki kozmik ejderha figürünün Osmanlı sahası divanlarındaki izler. I. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Niğde: Niğde Üniversitesi, 3-5.
• Gürkan, S. L. (2013). Yılan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43, 527-529.
• İsen, M. (1990). Usûlî divanı. Akçağ Yayınları.
• Karaköse, S. (2001). Saîd Giray Dîvânı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kardaş, S. (2013). Divan şiirinde sihir ve büyünün kaynağı: Hârût ve Mârût. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 19(50), 39-46.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divânı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, G. (2010). Mihrî Hatun Dîvânı'nın Tahlili [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayaokay, İ. (2017). Klasik Türk şiirinde nefs [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Keklik, N. (1976). Felsefede metafor: felsefe problemlerinin metafor yoluyla açıklanması. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18-19.
• Kemikli, B. (2007). Divan şiirinde hastalık ve tedavi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 20-23.
• Kılıçarslan, O. (2016). Hayâlî Bey Dîvânı'nın incelenmesi-bağlamsal dizini ve işlevsel sözlüğü [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Koşik, H. S. (2021). Divan şiirinde farklı türleriyle yer alan bir savaş aleti: Kılıç. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 8(80), 11-12.
• Kurtoğlu, O. (2004). Lebîb Divanı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Küçük, S. (2015). Bâkî Divanı. Türk Dil Kurumu.
• Lakoff, G., Johnson M. (2015). Metaforlar, hayat, anlam ve dil (Çev. G. Y. Demir).
• Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî Dîvânı. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Oener, L. (2019). Bosnalı Aleaddin Sâbit Dîvânı'nın Tahlili [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Özcan, N. (2012). 15. Yüzyıl divanlarında dinî benzetmelerle yapılan sevgili tasvirleri. Gaziantep Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 161-163.
• Özkul, Y. (2019). Azmîzâde Hâletî Dîvânı'nın Tahlili, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Pezük, Z. (2012). “Ahmed Paşa Divânı’nda âh kavramı”, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(2), 143-144.
• Polat, C. (1985). Yılancı Hacı Macit. https://www.dortyol.com/yazi/31/yilanci-haci-macit Erişim Tarihi: 27.06. 2023).
• Samancı, M. (2019). Klasik Türk şiirinde izleri görülen yılan efsunu (arbağ). Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 5(4), 28-30.
• Sarpkaya, S. (2014). Türkiye sahası efsanelerinde ejderha. İstanbul Kitabevi.
• Soydabaş, F. (2017). Bâkî'nin gazellerinde zülf mazmunu. Turkish Studies, 3-4.
• Şahbaz, M. (2020). İslâmiyet Öncesi Türklerde Saç Kültürü. Tarih Okulu Dergisi, 13(46), 1499-1501.
• Şahin, K. Ş. (2011). Sevgilinin güzellik unsurlarından saç ve saçın âşık üzerindeki etkisi. Turkish Studies, 13(6), 1852-1854.
• Tanyeri, M. . (1999). Örnekleriyle divan şiirinde deyimler. Akçağ Yayınları.
• Tanrıyurdu, G. (2012). Klâsik Türk şiirinde “kılıç duası”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9(9), 147-148.
• Tarlan, A. N. (1992). Necâtî Beg Divanı. Akçağ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1968). Zâtî Divanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Taş, H. (2004). Vahyî Divanı incelenmesi, [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Taş, S. (2020). Türk halk kültüründe yılan ve süt ilişkisinin sembolik anlamı. II. Uluslararası Tolum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu, (2-4 Ekim 2020), 10-14. Tolum ve Kültür Araştırmaları Derneği Yayınları.
• Tatçı, M. (1998). Yunus Emre Dîvânı. Akçağ Yayınları.
• Tepebaşılı, F. (2013). Metafor yazıları. Çizgi Yayınları.
• Uğur, N. (2007). Metafor kavramını algılama türleri. Yasak Meyve Dergisi, (24), 24.
• Uğur, N. (2007). Eğretileme, metaforu tam karşılayamaz mı?. Yasak Meyve, (5), 90-99.
• Uludağ, S. (2006). Nefis. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 529-531.
• Üst, S. (2011). Edirneli Nazmî Divanı [Yayınlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Yakar, H. İ. (2002). Gelibolulu Sun'î Dîvânı ve tahlili [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Yaylalı, Y. (2019). Klasik Fars ve Türk şiirinde Şehnâme karakterleri. Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 19(49), 53-54. Yazar, İ. (2010). Tokatlı Kânî Divanı. Libra Yayınları.
• Yılmaz, Ö. (2021). Ahmed Yesevî'den Yunus Emre'ye uzanan Anadolu Sûfî gelenekte insan onuru. Ihlamur, 2(31), 249-250.
• Yob, I. (2003). Thinking constructively with metaphors. Studies in Philosophy and Education, (22), 128.