Deixis as a Pragmatics Phenomenon: The Example of Dede Korkut

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 89 - 106, 30.04.2024

Ezginur Taştal

https://doi.org/10.59182/tudad.1440631

Öz

Deixis is a Greek word that means “to point, to mark, to indicate, to explain”. The term deixis is becoming widespread as a gösterim term in Turkish. Deixis is the subject of a pragmatics. The deixis that exists in natural languages is the current phenomenon of oral or written discourses. In addition, deixis is of great importance in terms of preventing and eliminating possible meaning ambiguities in the fields of mother tongue learning, second foreign language learning, interlingual translation, speech and communication analysis, discourse or text analysis. It is the task of deixis to minimize such linguistic problems. The linguistic adventure of deixis, a concept first discussed in philosophy as content expressions/contents or indexals, started in the 19th century. As a result of the separation of deixis from philosophical approaches, linguists have conducted formological, syntactic, semantic and pragmatics for the phenomenon of deixis. However, these studies are not in the nature of a large typological research and are not at an adequate level. In this study, the deixis theory, which is a pragmatic phenomenon, will be applied to Dede Korkut, who is the basic building block of the Turkish language, literature, history and culture. When the deixis as a pragmatics phenomenon is applied to Dede Korkut, it was wanted to present a pragmatics perspective. Selections have been made from different stories, and with the most obvious examples of deixis, it is inevitable to mention the rich presence of deixis elements in Dede Korkut, which contains wealth in every respect.

Anahtar Kelimeler

pragmatics, deixis, indexicals, deixis theory, Dede Korkut

Edimbilimsel Bir Olgu Olarak Gösterim: Dede Korkut Örneği

Öz

Deixis, Yunancadan alıntı “işaret etmek, işaretlemek, belirtmek, açıklamak” anlamlarına gelen bir sözcüktür. Deixis terimi, Türkçede gösterim terimi olarak yaygınlaşmaktadır. Gösterim, edimbilimin konusudur. Doğal dillerde var olan gösterim, sözlü veya yazılı söylemlerin mevcut olgusudur. Yanı sıra gösterim; ana dil öğrenme, ikinci yabancı dil öğrenme, dillerarası çeviri, konuşma ve iletişim çözümlemeleri, söylem ya da metin çözümlemeleri alanlarında olası anlam belirsizliklerini önlemek, ortadan kaldırmak açısından büyük önem taşır. Bu tür dilsel sorunları en aza indirgemek gösterimin görevidir. İlkin felsefede içerimlik ifadeler/ içerimlikler veya dizinsel ifadeler (indexicals) olarak tartışılagelen bir kavram olan gösterimin dilbilimsel serüveni 19. yüzyılda başlamıştır. Gösterimin felsefî yaklaşımlardan ayrışması sonucu dilbilimciler gösterim olgusu için biçimbilimsel, sözdizimsel, anlambilimsel ve edimbilimsel araştırmalar yapmıştır. Ancak bu araştırmalar büyük bir tipolojik araştırma niteliğinde olmayıp yeterli düzeyde değildir. Bu çalışmada edimbilimsel bir konu olan gösterim kuramı Türk dilinin, edebiyatının, tarihinin ve kültürünün temel yapı taşı olan Dede Korkut’a uygulanacaktır. Edimbilimsel bir olgu olarak gösterim, Dede Korkut’a uygulanırken edimbilimsel bir bakış açısı sunulmak istenmiştir. Farklı hikâyelerden seçmeler yapılmış olup gösterim konusunda en belirgin örnekler ile her bakımdan bünyesinde zenginlik barındıran Dede Korkut’ta gösterimsel unsurların da zengin bir varlığından söz etmek kaçınılmazdır.

Anahtar Kelimeler

edimbilim, deixis, dizinsel ifadeler, gösterim, gösterim kuramı, Dede Korkut

Destekleyen Kurum

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Kaynakça

• Bloor, M. (2007). The practice of critical discourse analysis. Hodder Arnold.
• Boz, E. (2020). Dilbilim- teorik ve uygulamalı alanlar. Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2020). Türkiye Türçesi III sözcük türleri. Gazi Kitabevi.
• Brown, R. & Gilman, A. (1960). The pronouns of power and solidarity. MIT Press.
• Brown, P. & Levinson, S. (1978). Politeness. Cambridge University Press.
• Comrie, B. (1976). An introduction to the study of verbal aspect and related problems. Cambridge University Press.
• Ercan, G.S. (2019). Söylem, söylem çözümlemesi ve eleştirel söylem çözümlemesi: Tanımları ve kapsamları. DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 527-552.
• Ergin, M. (2018). Dede Korkut kitabı 1-2. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Fillmore, C. (1971). Santa cruz lectures on deixis. Indiana University Linguistics Club.
• Fillmore, C. (1977). Lectures on deixis. CSLI Publications
• Geach, P.T. (1962). Reference and generality. Cornell University Press.
• Heny, F. & Schnelle, H. (1979). Syntax and semantics UK, Academic Press.
• Karttunen, L. & Peters, S. (1977). Requiem for presupposition. Proceedings of the 3rd Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, 1(1), 360-371.
• Lemke, J. L. (1995). Textual politics: Discourse and social dynamics. Taylor & Francis.
• Levinson, S. C. (2003) . Pragmatics. Cambridge University Press.
• Levinson, S. (1983). Pragmatics and social deixis. Proceedings of the Fifth Annual Meeting of the Berkeley Linguistic Society. 7(18), 206-223.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut dresden yazması (giriş, notlar). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut dresden yazması (metin, dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üstünel, Ö.Y. (2020). Edim bilimi bakış açısıyla Kutadgu Bilig. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yetkiner Kansu, N. (2009). Çeviribilim edimbilim ilişkisi üzerine. İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınevi.
• Yılmaz, E. (2020). Edimbilimine giriş kavram- kuram- uygulama. Pegem Akademi.
• Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford University.
• Yule, G. (2010). The study of language. Cambridge University.