YENİ UYGUR TÜRKÇESİ GRAMERLERİNDE KARŞILIĞI BULUNMAYAN KELİME GRUPLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Sayı: ÖZEL SAYI, 41 - 50, 31.12.2024

Fatma Yeloğlu

https://doi.org/10.59182/tudad.1577668

Öz

Bugün Yeni Uygur Türkçesi diye adlandırılan ve konuşurlarının büyük çoğunluğu Türkistan coğrafyasının en doğusunda bulunan Türk lehçesi, 20. yüzyılın ilk yarısına kadar konuşma ve yazı dili olarak Çağatay Türkçesi şeklindeydi. 20. yüzyılın ilk yarısından sonra ise, Türkistan coğrafyasına hakim olan siyasi otoritenin etkisi ile Urumçi ağzına dayanan merkezi şive yazı dili olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1920’li yılların başından 1980’ li yıllara kadar Yeni Uygur Türkçesi için pek çok kez farklı alfabe denenmiştir. Oluşturulan yeni alfabe ve imla ile yeni gramerler hazırlanmış ve uygulamaya konmuştur. Ancak hazırlanan bu gramerler Yeni Uygur Türkçesini esas almamış Sovyet ideolojisine göre hazırlanmıştır. Bu yüzden Yeni Uygur Türkçesi ve diğer Türk lehçeleri üzerine yapılan gramer incelemelerinde, konuşulan lehçe ile hazırlanan gramerlerin aynı doğrultuda olmadığı görülmüştür.
Bu çalışmada 1990 yılında Almatı’da basılan ve Davut Turahmetov ve Mehemmetimin Obulkasımov tarafından derlenen “Almas Zerriler Uygur Halk Makal ve Temsilliri” kitabında yer alan atasözleri sözdizimsel olarak incelenmiş ve Yeni Uygur Türkçesi gramerlerinde karşılığı bulunmayan kelime grupları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Uygur Türkçesi, atasözleri, kelime grupları, Almas Zerriler

Kaynakça

• Baki, A. (1983). Hazirḳi zaman Uyġur tili. Milletler Neşriyati.
• Böreyar, M. A. (2004). Toluḳ ottura mektep oḳuġuçiliri üçün Uyġur tili bilimliri ve meşiḳliri. Ḳeşḳer Uyġur Neşiriyati.
• Ehmet, T. (1981). Uyġur tili 1. Şincañ Maarip İnistitüti.
• Ehmet, T. (1981). Uyġur tili 2. Şincañ Maarip İnistitüti.
• Erenoğlu, N. (2013). Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesinin sözdizimi açısından karşılaştırılması. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ergin, M. (2022). Türk dil bilgisi. Boğaziçi Yayınları.
• İmin, E. (2003). Hazirḳi zaman Uyġur tili. Şincañ Ḫelḳ Neşiryati.
• Karahan, L. (2011). Türkçede söz dizimi. Akçağ Yayınları.
• Kaydarov, A., vd. (1966). Hazirḳi zaman Uyġur tili II morfologiya ve sintaksis. Ḳazaḳ SSR Penler Aḳademiyası Uyġurşunasliḳ Bölümi.
• Musa, E. (1985). Hazirḳi zaman Uyġur tili. Şincañ Maarip Neşriyati.
• Obulkasımov, M ve Turahmetov D. (1990). Almas zerriler. Cazuşı.
• Özkan, A., Toker, M., Aşçı, U. D. (2016). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Palet Yayınları
• Savut, B. (1991). Ḳisḳiçe tilşunasliḳ luġiti. Şincañ Ḫelḳ Neşiryati.
• Seper, S. vd. (2002). Hazirḳi zaman Uyġur tili (Tüzitilgen Nusḳisi). Şincañ Ḫelḳ Neşriyati.
• Tömür, H. (1993). Hazirḳi zaman Uyġur tili Grammatikisi (Morfologiye). Milletler Neşriyati.
• User, H. Ş. (2006). Başlangıcından günümüze Türk yazı sistemleri. Akçağ Yayınları.
• Zhumabekov, K (2019). Türkiye Türkçesi’nde hayvan adları içeren atasözlerinin Kazak Türkçesi’ndeki karşılıkları ve denklik ilişkileri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.