HACI BEKTAŞ VELİ DERGÂHI’NIN YAPI ELEMANLARINDAN “ASLANLI ÇEŞME”NİN MICHEL FOUCAULT’UN MEKÂN FELSEFESİ BAKIŞIYLA SEMİYOLOJİK ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 63 - 80, 24.01.2025

Şeyda Çiçek

Öz

İnsan, duygu ve düşüncelerini aktardığı mekânlar içerisinde ürettiği yapıların mimarıdır. Mimarlar, oluşan bu duygu ve düşüncelerin somutta gerçekleşmesini sağlayan “aracı-kanal” durumundadır. Bu bağlamda görünmeyende kurguladığını, görünende işlevsel bir biçimde vücut bulmasını sağlar. Oluşan bu yapıların dile gelip konuşması için yardımcı elemanlar kullanırlar. Kullanılan bu elemanlar temel yapı unsurlarını desteklemekle beraber içerdiği anlamı güçlendirmek için uygulanır. Bunlar bezemeler, simgeler ve semboller gibi ögelerdir. Gelişi güzel kullanılmazlar. Her biri üreticisi tarafından anlamlandırılmış olup içerdiği anlam doğrultusunda yapı içerisinde ilgili alana işlenir. Böylece her mekân kendi üreticisinin kurguladığı sosyal sahnelerin vücut bulmuş hali olarak karşımıza çıkar.
Bu çalışma Michel Foucault’nun mekân felsefesi olarak ele aldığı konu içerisinde geliştirdiği “sosyal sahneler’ in yer aldığı heterotopya kavramından yola çıkılarak hazırlanmıştır. Bu bağlamda bir heterotopya olan Hacı Bektaş Veli Dergâhı içerisindeki sosyal sahnelerden ‘Aslanlı Çeşme’nin semiyolojik çözümlemesi yapılmıştır. Çalışma da kullanılan nitel araştırma yöntemleri ile incelemeler yapılmıştır. Bu yöntemler kullanılırken dilbilim ve semiyolojiden faydalanılarak çalışmanın ana izleği oluşturulmuş ve çözümlemesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Sahneler, Heterotopya, Semiyoloji, Aslanlı Çeşme, Anlama, Anlamlandırma, Mekân.

Teşekkür

İntihal raporu almamda bana destek olan Dr. Öğr. Üyesi Ömer IŞIK hocama teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Akerson, F, E. (2016). Göstergebilime giriş. Bilge Kültür Sanat.
• Aksel, M. (2010). Türklerde dini resimler. Kapı Yayınları
• Aysever, R. L. (2004). “Bu Çağın Metinleri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21(2), 91-100.
• Akok, M. (1968). Hacı Bektaş Veli Mimari Manzumesi. Türk Etnoğrafya Dergisi, (10), 27-58.
• Bircan, U. (2016). Michel Foucault’da dil ve söylem. SBARD 14 yıl. / AUTUMN, 2(28), 85-106.
• Blessing, P. (2020). Moğol fethinden sonra Anadolu’nun yeniden inşası, Rum diyarında İslamî mimari. Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bozcu, M. M. ve Cemal, D. (2021). Hacı Bektaş-î Veli’nin yolunda sergi kataloğu. Korpus Kültür Sanat Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.
• Çiçek, Ş. (2024). Hacı Bektaş Veli Dergâhı’nın mimari ve semiyoloji ilişkisi bağlamında değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Beykent Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Çiftçi, İ. (2014). İnanç turizmi kapsamında Hacı Bektaşi Veli Külliyesine yönelik bir araştırma. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan Topçu, A. (2005). Kayseri’yi okumak: göstergebilimsel yaklaşımla bir şehrin analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (18), 237-246.
• Ekice, N. Ş. (2019). Heterotopyalar içinde bir birey nasıl yaşayabilir?. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (Özel Sayı), 466-485.
• Ekimci, B. G. (2021). Alevi Bektaşi kültüründe kırsal dini mimarinin mekânsal özellikleri: Seyitgazi örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (99), 318-340.
• Foucault, M. (1984). [1967] Des Espaces autres. Arthitecture/Mouvement/Continuité. n5, (1984), 46-49 Foucault, M. (2021). Bu bir pipo değildir. Yapı Kredi Yayınları.
• Gros, F. (2021). Michel Foucault. İletişim Yayınları.
• Hacıhasanoğlu, İ. (2018). Zamansallık ve mekansallık bağlamında heterotoyaların sentaktik ve semantik irdelenmesi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Johnson, P. (2006). Unravelling Foucault’s. ‘different spaces’. History of The Human Sciences, 19(4), 75-90. Korkmaz, E. (2016). Alevilik ve Bektaşilik terimleri sözlüğü. Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Koşay, Z. H. (1968). Bektaşilik ve Hacıbektaş Türbesi. Türk Etnoğrafya Dergisi, (10), 19-26.
• Noyan, B. (1987). Bektaşilik Alevilik nedir?. Sanat Kitapevi.
• Özbey, V. (2023). Hacı Bektaş Veli Külliyesi’nin dünya miras alanı ve tampon bölgesi tanımına yönelik değerlendirmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (106), 299-318.
• Rıfat, M. (2020). XX. yy’da Dilbilim ve göstergebilim kuramları-1 ve 2. Yapı Kredi Yayınları.
• Saussure, F. (1959). Course in general lınguistics. A.B.D. Newyork: Felsefe Kütüphanesi.
• Saussure, F. (1998). Genel dilbilim dersleri. Multilingual Turner, V. (1969). Liminality and Communitas in The Rituel Process: Structure and Anti-Structure. Aldine Publishing.
• Yalçın, S. ve Ediz, Ö. (2023). Bir heterotopya olarak ‘Beykoz Kundura’. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 8(3), 745-764. Sümer, T. Aslanlı Çeşme. https://hacibektasmobil.com/gezirehberi/cesmeler/kutsalcesmeler/aslanli-cesme/(Erişim zamanı: 12.09.2023:15.10)