NİHAT NİGİZBERK ARŞİVİ’NDE EDİRNE’DEKİ OSMANLI ESERLERİNE İLİŞKİN BELGELER VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 4, 579 - 594, 31.10.2025

Müjde Dila Gümüş

https://doi.org/10.59182/tudad.1766550

Öz

Mehmet Nihat Nigizberk (1889–1957), Sanayi-i Nefise Mektebi’nde eğitim görmüş ve profesyonel deneyimini Evkaf Nezareti'nde, Millî Mimari akımının kurucularından Mimar Kemaleddin Bey’in yanında edinmiş bir mimardır. Bu çalışma, Nigizberk’in kişisel arşivinde yer alan ve Edirne ile ilgili olan belgelere odaklanmaktadır. Arşivdeki yazılı notlar, fotoğraflar ve kartpostallar; II. Meşrutiyet’ten Erken Cumhuriyet Dönemi’ne kadar uzanan süreçte Edirne’deki Osmanlı dönemine ait, çoğunlukla vakıf yapılarına ilişkin özgün belgelerdir. Arşivde yer alan yapılar arasında Selimiye Camii, Üç Şerefeli Camii, Eski Cami, Muradiye Mevlevihanesi, Süleyman Paşa Camii, II. Bayezid Külliyesi, Hacı Adil Bey Çeşmesi ve Edirne Sarayı kalıntıları gibi önemli örnekler bulunmaktadır. Belgeler, dönemsel bağlamlarıyla değerlendirilmiş; yeni inşa edilen yapılar, mevcut yapıların tamiri ve mevcut yapıların belgelenmesi olmak üzere üç ana grup altında incelenmiştir. Çalışma, ayrıca, Edirne’deki yerel mimari aktörlerle Kemaleddin ve Nihat Bey’in ilişkilerine dair ipuçları sunmaktadır. Sonuç olarak belge grubu, ilgili dönemlerde Edirne’deki mimari mirasının korunmasına yönelik uygulamaları örneklemesinin yanı sıra, Millî Mimari üslubunun temsilcilerinden Nihat Nigizberk’in Edirne özelinde Osmanlı mimari mirasıyla kurduğu doğrudan ilişkiyi ortaya koyan özgün kaynaklar olarak önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Millî Mimari üslubu , Evkaf Nezareti İnşaat ve Tamirat Müdüriyeti , Mimar Kemaleddin Bey , Edirne , Erken Cumhuriyet Dönemi , II. Meşrutiyet Dönemi

Kaynakça

• Akçıl, N. Ç. (2012). Günümüze ulaşmayan bir tekke: Edirne’de Muradiye Mevlevihanesi. Sanat Tarihi Yıllığı, (21), 1-22.
• Ayverdi, E. H. (1973). Osmanlı Mi‘mârîsinde Fâtih devri (Cilt 3). Baha Matbaası.
• Bağman, L., & Onur, O. (1982). Atatürk’ün yaşamında Edirne. Edirne Ticaret Borsası Yayınları.
• Balcı, A. (2022). Mimar Kemaleddin’in Edirne’deki Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi yapıları. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 168-206.
• Batur, A. (Ed.). (2009). Mimar Kemaleddin proje kataloğu. TMMOB Mimarlar Odası.
• Birbudak, T. S. (2017). Osmanlı devlet adamlarından Hacı Âdil Bey’in II. Meşrutiyet dönemindeki faaliyetleri. Journal of History Culture and Art Research, 6(6), 447-452.
• Cengizkan, A. (2009). Mehmet Nihat Nigisberk’in katkıları: Evkaf İdaresi ve Mimar Kemalettin. A. Cengizkan (Ed.), Mimar Kemaleddin ve çağı: Mimarlık/Toplumsal yaşam/Politika (ss. 177-208). Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Çetintaş, S. (1944). Mimar Kemalettin, mesleği ve sanat ülküsü. Güzel Sanatlar, 5, 160-173.
• Eldem, S. H., & Akozan, F. (1982). Topkapı Sarayı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gececi, Mekselina, Hande Düzgün Bekdaş ve Nurhan Pilehvarian (2021). “Mimar Mehmed Nihad Nigizberk ve Çalışmaları”, Yakın Mimarlık Dergisi 4/2, s. 65-89.
• Tekeli, İlhan and Selim İlkin, ed. (1997.) Mimar Kemalettin'in Yazdıkları, İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Gökşen, T. Y. (2017). Erken Cumhuriyet döneminde Edirne’de kentsel gelişim. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Trakya Üniversitesi.
• Gümüş, M. D. (2023). Building for the lost lands: Ottoman architects in Mandatory Palestine and the case of Hassan Bey Mosque. F. S. Karim & P. Blessing (Ed.), The making of modern Muslim selves through architecture (s. 51-76). Intellect Publishing.
• Kahraman, S. A. (2006). Evkâf-ı Hümâyûn Nezareti. Kitabevi Yayınları.
• Kemaleddin. (1917). L’architecture turque. La Pensée Turque, 8, 233-243.
• Meriç, R. M. (1963). Edirne’nin tarihi ve mimârî eserleri hakkında. Güzel Sanatlar Akademisi Türk Sanatı Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Özer, M. (2014). Edirne Sarayı: Kısa bir değerlendirme. Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları.
• Peremeci, O. N. (1939). Edirne tarihi. Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayınları.
• Rifat Osman. (1989). Edirne Sarayı (S. Ünver, Haz.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Rifat Osman. (1999). Edirne Evkâf-ı İslamiyye tarihi: Camiler ve mescitler. T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Rifat Osman. (2013). Edirne Rehnüması (R. Kazancıgil, Haz.). Edirne Valiliği Yayınları.
• Sayan, F. K. (2018). Erken Osmanlı camileri içinde Edirne Üç Şerefeli Cami ve belgeler üzerinden Cumhuriyet dönemine kadar geçirdiği onarımlar [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Sezer, Y. (2009). Bir Türk aşiyanı yapmak: Yirminci yüzyılın başlarında geleneksel Osmanlı evinin tarihî miras ve mimari model olarak algılanışı. A. Cengizkan (Ed.), Mimar Kemaleddin ve çağı: Mimarlık/Toplumsal yaşam/Politika (s. 103-116). TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Tekeli, İ., ve İlkin, S. (Der.). (1997). Mimar Kemalettin’in yazdıkları (s. 153-158). Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.