Yaratılış/Fıtrat Kavramı Çerçevesinde İnsan-Çevre İlişkisinin Ahlaki Boyutu

Yıl 2016, Sayı: 2, 57 - 72, 01.12.2016

Hasan Ocak

Öz

Çevre sorunları sadece insanı değil eko sistemdeki tüm varlıkları tehdit etmektedir.
Çevre ayrıca mahalli ve bölgesel sorunlar olmayıp küresel bir nitelik arz etmektedir. Bu
nedenle bir ülkedeki çevre sorunu sadece o ülkeyi ve komşu ülkeleri değil tüm ekolojik
sistemi tehdit etmektedir. Söz konusu tehditleri yok etmenin mücadelesini veren pek
çok kurum ve kuruluşun, meselenin metafizik kökenlerinden bağımsız çalıştığı için,
başarı oranları oldukça düşük seviyelerde seyretmekte ve bu aşamada yeni bir sürece
girilmesi gerekli görünmektedir.
Bu sürecin başında bireyin, bir bütün olarak varlık dünyasını ve tabiî ki bunun içinde
kendi varlığını anlamlandırması yer almaktadır. Bu anlamlandırma işi, varlığı küllî/tümel
olarak kavrama çabası olmak durumundadır. Bütünsel bir kavrama olmadan varlık
dünyasına ait hiçbir şeyi doğru anlaşılamaz. Varlık dünyasını tanıma ve anlama merakı,
esasen bireyin fıtratında/doğasında yer alan bir potansiyeldir ve bunun geliştirilmesine
ihtiyaç duyulmaktadır. İşte bu noktada birey, varlık felsefesinden hareketle ahlak
olgusunu keşfeder. Zira varlık dünyasını ve onun içinde kendi konumunu tanıyan birey,
ister istemez varlık dünyasıyla, canlı cansız bütün varlıklarla ilişkilerini sorun edinir;
onlarla ilişkilerinin mahiyeti üzerine düşünmeye başlar.
Günümüz insanının bu konudaki en büyük yanlışlarından biri ahlak deyince insanlar
arası ilişkileri, çevre deyince de insanın bitki ve hayvanlara yaklaşımını anlaması ve buna
bağlı olarak parçacı bir yaklaşımla konuyu daha da anlaşılamaz ve hatta çelişkili bir
duruma getirmesi, dolayısıyla çözümsüzlüğü baştan kabul etmesidir. Bu makalede İslam
düşüncesinde ortaya konan fıtrat/yaratılış kavramı çerçevesinde çevre konusuna
yaklaşılacak ve var olan sorunların temelinde ve çözümünde ne gibi ahlaki/imani
ilkelerin yattığı ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam, çevre, ahlak, fıtrat, inanç

MORAL DIMENSION OF HUMAN-WORLD RELATIONSHIP WITHIN THE CONCEPT OF FITRAH (DISPOSITION)

Öz

The environmental problems threat not only human beings, but also every being of
ecosystem. What qualifies these problems is not that they are local and regional, but
global one. Environmental problems of a country are not a threat only for that country
or for its neighboring countries, but entire ecological systems. We need to struggle
against these threat; but the intuitions struggling agains those problems misses the
metaphysical point of them and fail to succeed in finding a resolution of them. One
must have new mentality and attitude towards the environmental problems.
The individual first needs to understand the world of beings as a whole and then
himself within it. The perspective of this understanding must be universal. One does
not grasp the world of beings properly without a holistic perspective. The curiosity for
understanding and knowing the world of beings exists potentially in the disposition of
human being. One need to actualize it. At this point, the individual discovers fact of
morality in departing from the philosophy of being. The one who recognizes the world
of being and his own position within it questions his relation to whole being wether
living or nonliving one., and begins to think about its quiddity.
Major mistake committed by today’s people is that he means by morality only the
relationships among humans and by environment only plants and animals. This is a
partial approach rather than holistic. We dealt the environmental problems through
the concept of fitrah in Islamic thought and try to discover moral and faith principles
underlying themprocess.

Anahtar Kelimeler

Islam, environment, morality, fitrah (disposition), faith