Nazmî-Zâde Murtazâ ve Zeyl-i Siyer-i Nâbî

Yıl 2018, Sayı: 6, 175 - 211, 30.12.2018

Mehmet Büküm

Öz

Türk Edebiyâtı târîhine bakıldığında siyer alanında Türklere ait ilk
te'lif çalışma 16. yüzyılda Veysî tarafından kaleme alınmıştır. Veysî'den
önceki çalışmalar Arapça ve Farsçadan yapılan çevirilerdi. Veysî'nin ölümü
üzerine yarım kalan Dürretü't-Tâc fî-Sîreti
Sâhibi'l-Mi'râc adlı eseri Nâbî iki zeyille tamamlamaya çalışmış ancak onun
da ömrü bu eseri bitirmeye yetmemiştir. Nazmî-zâde Murtazâ bu iki eseri 17.
yüzyılın başlarında tamamlamayı başarmış ve böylece Türklere ait ilk te'lif
siyer külliyâtı ortaya çıkmıştır. Veysî ve Nâbî'nin çalışmaları halk tarafından
sevildiği ve değerli görüldüğü için Nazmî-zâde Murtazâ dışında Nevî-zâde Atâî,
Tıflî Ahmed Çelebî, Koçhisârî-zâde Süleymân Tâlib, Bosnalı Abdülkerîm Sâmî
Efendi, Zehrimâr-zâde Seyyid Mehmed Rızâ ve Koca Râgıb Paşa da bu eserlere
birer zeyil yazmışlardır.

Yapılan katalog taramalarında yurt içinde 13, yurt dışında 2 olmak üzere
toplam 15 nüshaya ulaşıldı. Bu eser, Türk edebiyâtı ve
târîhi açısından bir ilki gerçekleştirmesi bakımından önemlidir. Eser,
kendisinden önce yazılmış eserler gibi tercüme bir eser olmayıp sanatsal değeri
olan, Veysî ve Nâbî'nin eserleriyle birlikte "Te'lif Türk Siyeri"nin
tamamlayıcı ve ilk numûnesidir. Bu eserle hem Türklere ait ilk Telif Siyer çalışması
bitmiş olacak hem de İslâm Târîhi için bilim dünyası güvenilir bir kaynak
kazanmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Nazmî-zâde Murtazâ, Hz. Muhammed, İslam târîhi, Veysî, Nâbî

Nazmî-Zâde Murtazâ and Zeyl-i Siyer-i Nâbî

Öz

According to the Turkish History of Literature, the first study of the
Turks in the copyright area was carried out by Veysî in the 16th century. The
works before Veysi were translations from Arabic and Farsi. Nâbî tried to
complete the Dürretü't-Tâc fî-Sîreti that was left uncompleted after the death
of Veysi with two postcripts, but he did not live long enough to finish the
work. Nazmî-zâde Murtazâ succeeded to complete this work in  17th century and so that first Turkish
copyright ouvre appeared. As Veysi and Nabi’s works were popular and valued by
public, Nevi-zade Atai, Tıfli Ahmed Çelebi, Koçhisari-zade Süleyman Talib,
Bosnalı Adulkerim Sami Efendi, Zehrimarzade Seyyid Mehmed Rıza and Koca Ragıp
Pasha as well as Nazmizade Murtaza wrote postscripts for these works.

As a result of catalog researches 13 in the country and 2 abroad 15
copies were reached. This study is important as it breaks a new ground in terms
of Turkish literature and history. This work is not a translated work like the
ones written before but it is a complementary and first example of “Copyright
Turkish Prophetic Biography” with the works of Veysi and Nabi.   With this work, the first Copyrighted
Prophetic Biography will be completed as well as the scientific world for the
History of İslam will have a credible work.

Anahtar Kelimeler

Prophetic biography, Nazmî-zâde Murtazâ, Muhammed, History of İslam, Veysî, Nâbî

Kaynakça

• Babinger, F. (1997). Osmanlı Târîh Yazarları ve Eserleri. (C. Üçok, Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Bursalı Mehmed Tahir (1975). Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral.
• Çaldak, S. (2017). Rağıb Paşa'nın Nâbî'nin zeyl-İ Siyer'ine yazdığı zeyl: huneyniye ve tâifiye, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature],3 (7), 1 - 25
• Donuk, S. (Haziran 2015/38). Siyer-i Veysî’ye yazılan zeyiller ve Nev‘î-Zâde Atâyî’nin zeyl-i siyer-i veysî’si. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, 103-141.
• El-shaman, M. S. A. (1982). Türk edebiyâtında siyerler ve İbn Hişamın siyerinin Türkçe tercümesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara.
• Güngör, R. Ş. (2017). Nazmî-Zâde Hüseyin Murtazâ’nın Tezkire-İ Evliyâ-İ Bağdâd İsimli Eseri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Hammer, J. (1985). Büyük Osmanlı tarihi 7 (C. 13). İstanbul: Üçdal.
• İhsanoğlu, E. (2011). Osmanlı astroloji literatürü tarihi I. İstanbul: IRCICA.
• Karataş, M. (2001). Nazmî-zâde Murtezâ’nın Gülşen-i Hulefâsının Tenkitli Transkripsiyonu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmani. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Türkiye Ekonomik Kalkınma Vakfı.
• Mirzâ-zâde Mehmed Emin Sâlim (H. 1315). Tezkîre-i Sâlim. Dersaadet: İkdam Matbabası.
• Özcan, T. (2006). Nazmî-zâde Murtazâ Efendi. TDV İslâm ansiklopedisi içinde (C. 32, ss.461-463). İstanbul: TDV.
• Özmen, A. (2015). Nâbî’nin Siyer-i Veysî’ye Yazdığı Zeyiller (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Öztürk, N. (1997). Siyer Türü ve Siyer-i Veysî (Dürretü’t-Tâc fî-Sîret-i Sâhibi’l-Mî'râc). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Şeyhî Mehmed Efendi. (1989). Şakaik-i nu'maniye ve zeyilleri vekayiü'l-fudalâ (C. 2-3). (A. Özcan, dzl.) İstanbul: Çağrı.
• Tergip, A. (2010). Siyer yazıcılığı ve Türklerin siyer ilmine katkıları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, 3(15), 220-232.
• Zeylü'z-Zeyl alâ-Siyer-i Veysî, Nuruosmaniye Kütüphanesi (SYEK), İstanbul Kütüphanelerinde bulunan Türkçe Târîh-Coğrafya Yazmaları, Arşiv No. 3309.
• Zeylüz-Zeyl Ala Siyer-i Veysî, Nuruosmaniye Kütüphanesi (SYEK), İstanbul Kütüphanelerinde bulunan Türkçe Târîh-Coğrafya Yazmaları, Arşiv No. 34 Nk 3351/3