Birgivî Mehmed Efendi’nin hayatı, ilmî kişiliği ve eğitim anlayışı

Yıl 2019, Sayı: 8, 89 - 121, 29.12.2019

Ahmet Ali Çanakçı

Öz

Bu çalışmada, XVI. yüzyılda yaşamış çok yönlü bir Osmanlı âlimi olan Birgivî Mehmed Efendi’nin (ö. 981/1573) hayatı, eserleri, ilmî kişiliği ve eğitim anlayışının formal ve informal bağlamda incelenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda Birgivî’nin eğitim anlayışı; eğitim-öğretime ve bu yöndeki toplumsal gelişmelere katkısı ekseninde ele alınmış, bu çerçevedeki eğitim yaklaşımı, yöntem ve ilkeleri ortaya konulmuştur. Çalışmada, tarama modeli benimsenmiş, literatür taraması ve doküman incelemesi/analizi yöntemleri kullanılmıştır. Bu çerçevede konuyla ilgili kaynaklar taranmış, Birgivî Mehmed Efendi ile ilgili eserlerden ve konuyla ilgili yapılan benzer çalışmaların bulgularından faydalanılmıştır. Ulaşılan dokümanlar ve bulgular, doküman analizi sonucu çalışmanın problemi, amacı, yöntemi çerçevesinde belli temalar altında tasnif edilmiş ve literatür ışığında değerlendirilmiştir. Çalışmada ulaşılan bulgulara göre; Birgivî Mehmed Efendi ilmî kişiliği, düşünce/anlam dünyasının merkezinde yer alan hayata eleştirel bakışı ve mert, tavizsiz yapısı ile ön plana çıkmaktadır. Toplum üzerinde, örgün eğitimde müderrisliği, yaygın eğitimde vaazları ile etkili olmuş, ilmî kişiliği, eğitimciliği, ilkeleri, eleştirel yaklaşımı ve tartışmaları ile bir döneme damgasını vurmuştur. Pedagojik ve andragojik yaklaşım ile medreselerde öğrencilerin, camilerde halkın eğitimini amaçlamıştır. Tedris, telif ve irşâd faaliyetleri ile fonksiyonel olarak toplum üzerinde etkili olmuş, hurafe ve batıl inançların karşısında yer almış, eğitimde eleştirel yaklaşımı benimsemiştir. Dinî ve sosyal sorunlara duyarsız kalmamış, söz-davranış uyumu, bilimsel temelli fikirleri ve toplumun her kesiminin anlayacağı eserleri ile toplumda bir zihniyet dönüşümünün gerçekleşmesi için çaba sarfetmiştir. Kur’an’ın farz kıldığı ve Hz. Peygamber (sav)’in benimsediği “emr-i bi’l-ma’rûf ve nehy-i ani’l-münker” ve “itidal” ilkesi ekseninde eğitim anlayışını temellendirmiş ve hayatının sonuna kadar eğitim faaliyetlerinden hiç ayrılmamıştır. Sonuç olarak Birgivî’nin, halen dünyanın farklı ülkelerinde okunan eserleri ile günümüzde de etkisi devam eden uluslararası düzlemde dünyaya mal olmuş idealist bir eğitimci olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Birgivî Mehmed Efendi, İlmî Kişilik, Eğitim, Öğretim, Yöntem, Yaklaşım

Birgivī Mehmed Efendī's life, scientific personality and understanding of education

Öz

In this study, a versatile Ottoman scholar Birgivī Mehmed Efendī's (d. 981/1573) life, works, scientific personality and education is aimed to examine the formal and informal context. In this context, Birgivī’s understanding of education; and its contribution to education and social developments in this direction has been discussed and education approach, methods and principles have been put forward within this framework. In the study, literature scanning and document analysis methods were used by adopting a screening model. In this context, related sources were searched, the works related to Birgivī Mehmed Efendī and the findings of similar studies were used. The obtained documents and findings were classified under certain themes within the framework of the problem, aim and method of the study as a result of document analysis and evaluated in the light of literature. According to the findings; Birgivī Mehmed Efendī comes to the forefront with his scientific personality and his uncompromising structure, which looks critically at the center of the world of thought / meaning. He had an impact on society with his professorship in formal education, his sermons in non-formal education, and his scientific personality, educatorship, principles, critical approach and debates. With the pedagogical and andragogical approach, he aimed to educate students in madrasahs and public education in mosques. Teaching, royalty and guidance activities has been functionally effective on society. He was opposed to superstition and adopted a critical approach in education. He did not remain insensitive to religious and social problems, he made efforts to realize a mentality transformation in society with his words-behavioral harmony, scientifically based ideas and works that will be understood by all segments of society. The Qur'an is obligatory and the Prophet adopted “emr-i bi’l-ma’rūf ve nehy-i ani’l-münker ”and based on the principle of “moderation” never abandoned educational activities until the end of his life. It can be said that Birgivī is an idealist educator who has become an internationally influential world with his works still being taught in different countries of the world.

Anahtar Kelimeler

Birgivī Mehmed Efendī, Scientific Personality, Education, Teaching, Method, Approach

Kaynakça

• Akyürek, S. (2017). Din Öğretimi (6. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Altaş, N. (2001). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi Kavramlar Yaklaşımlar Yöntemler ve Teknikler Örnek Ders İşlenişleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Arık, İ. A. (1995). Öğrenme Psikolojisine Giriş. İstanbul: Der Yayınları.
• Arpacı, Ö. (2009). Birgivî ve Karakter Eğitimi. İstanbul: Nakış Ofset.
• Arslan, A. T. (1992). İmam Birgivî Hayatı, Eserleri ve Arapça Tedrisatındaki Yeri. İstanbul: Seha Neşriyat.
• Arslan, A. T. (1994). İmam Birgivî’nin hayatı, şahsiyeti ve eserleri. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.
• Âşık, N. (1994). İmam Birgivî’nin hadisçiliği. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.
• Aşılıoğlu, B. (2007). Başlıca öğrenme ve öğretim ilkeleri. M. Arslan (Ed.). Öğretim İlke ve Yöntemleri içinde. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Atâî, N. (1989). Hadâiku’l-hakâik fî tekmileti’ş-şekâik. A. Özcan (Haz.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Atsız, N. (1966). İstanbul Kütüphanelerine Göre Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyası. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Yayınları, MEB Basımevi.
• Aydın, M. Z. (2016). Din Öğretiminde Yöntemler (10. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Aynî, M. A. (1993). Türk Ahlâkçıları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ayvalı, R. (1994). İmam Birgivî’nin İlmi Şahsiyeti. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.
• Berg, B. L. & Lune, H. (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. H. Aydın (Çev.). Ankara: Eğitim.
• Beyhakî, Ebu Bekir, Ahmed b. Hüseyin (1994). es-Sünenü’l-kübrâ, M. A. Atâ (Thk.). Mekke: Mektebetü Dâru’l-Bâz, III, 273, Hadis No: 5897.
• Bilgin, B. & Selçuk, M. (2000). Din Öğretimi Özel Öğretim Yöntemleri Kavramlar İlkeler Yöntemler Araç-Gereç Planlama Uygulama (5. Baskı). Ankara: Gün Yayıncılık.
• Bilmen, Ö. N. (1960). Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatü’l-müfessirîn) (C. 2). Ankara: Diyanet Yayınları.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2015a). Bid’at ve müstehap kabir ziyaretleri. Muhammed el-Humeyyis (Thk.), A. M. Beşir (Çev.). İstanbul: Guraba Yayınları.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2011a). Cilâü’l-kulûp Kalplerin Cilası. H. Akarsu (Trc.). İstanbul: Dehliz Kitaplar.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2015b). Makâmât Tercümesi ve Arapçası. A. Çalışkan (Haz.). İstanbul: Kitap Kalbi Yayıncılık.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (1976). Namazın doğru kılınması (Cennet Bahçeleri ve Müslüman Çocukların Halleri ile birlikte). M. Emre (Trc.). İstanbul: Çile Yayınları.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2014a). Namaz’da Tadil-i Erkân. M. N. Nedvî (Thk.). A. İ. Dündar (Çev). İstanbul: Guraba Yayınları.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2014b). Usûlü’l-hadis şerhi. A. Yalçın (Çev.). İstanbul: Dua Yayıncılık.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (1964). Risâle-i Birgivî (Müminlere Nasihat adıyla ). M. Ş. Eygi & A. E. Yücel (Sad.). İstanbul: Bedir Yayınevi, Ahmed Said Matbaası.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (t.y.). Risâle-i Birgivî (Vasiyetnâme). (nr. 33) Konya Yusuf Ağa Ktp.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2016). Tarîkat-ı Muhammediyye. M. Taha (Trc.). İstanbul: Muallim Neşriyat.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2011b). et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-Sîretü’l-Ahmediyye. Muhammed Rahmetullah Hâfız Muhammed Nâzım en-Nedvî (Thk.). Dımaşk: Dârü’l-Kalem.
• Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali (2009). Vasiyetnâme. Kadızâde Şerhi. A. Kadızâde (Şerh). F. Meyan (Sad.). İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (2007). Sahîhu’l-Buhârî. Kahire: Mektebetü’r-Rihâb.
• Büyükkaragöz, S. S. & Çivi, C. (1996). Genel Öğretim Metotları. İstanbul: Öz Eğitim Yayınları.
• Cebeci, S. (t.y.). Din öğretimi yöntemleri. 15.08.2019 tarihinde http://www.ebsad.org /img/20140407__6321527362.pdf adresinden elde edildi.
• Creswell, J. W. (2016). Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. S. B. Demir (Çev. Ed.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çakır, M. (1994). Birgivî’nin el-İzhar’ında izlediği öğretim yöntemi. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.
• Çelebi, M. (1994). İmam Birgivî’nin dilciliği. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.
• Demirel, Ö. (2015). Öğretim İlke ve Yöntemleri (22. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Düzenli, Y. (2000). Balıkesirli bir Osmanlı aydını: İmam Birgivî”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (4), 228-247.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘âs (1992). Sünen-i Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ebû Gudde, A. (2016). Bir eğitimci olarak Hz. Muhammed (SAS) ve öğretim metotları. E. Yıldırım (Çev.). Ankara: Otto Yayınları.
• Erden, M. & Akman, Y. (2006). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Erkuş, A. (2011). Davranış Bilimleri için Bilimsel Araştırma. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Güneş, A. (2017). Din Öğretimi Materyalleri (3. Baskı). İstanbul: DEM.
• Hocazâde Abdünnasîr Efendi. Şerh bi’l-kavl ale’t-Tarîka. (nr. 2142). Konya Bölge Yazma Eserler Ktp.
• İbn Ebî Şeybe, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed (2006). el-Musannef, Muhammed Avvâme (Thk.). Cidde: Daru’l-Kıble, XIX, 348, Hadis No: 36276.
• İlhan, A. (1994). İmam Birgivî ve tuhfetü’l-müşterşidin’i”. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.
• İşler, M. H. (1969). İmam Birgivî Hayatı-Eserleri Kabir Ziyareti ve Adabı. İstanbul: Öz-Gör Matbaası.
• Kablan, Z. (2011). Öğrenme-öğretim ilke ve stratejileri. H. Uzunboylu & G. Öner (Ed.). Öğretim İlke ve Yöntemleri içinde. İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Kaptan, S. (1993). Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri. Ankara: Tekışık.
• Karasar, Niyazi (2016). Bilimsel aAraştırma Yöntemi. Ankara: Nobel.
• Kâtip Çelebi (1941). Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Ş. Yaltkaya (Nşr.). (C. 1). y.y.: Maarif Vekâleti Yayınları, Maarif Matbaası.
• Kâtip Çelebi (1993). Mizânü’l-hak fi ihtiyâri’l-ahak. O. Ş. Gökyay (Haz.). İstanbul: MEB Yayınları.
• Kaylı, A. (2010). A Critical study of Birgivî Mehmed Efendi’s (d.981/1573) works and their dissemination in manuscript form. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Köylü, M. (2002). Pedagojiden andragojiye: yaşam boyu eğitim. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 9, 133-149.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı (Meâl). (1983). H. Atay & Y. Kutluay (Çev.). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kuş, E. (2012). Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kuşadalı Ahmed Efendi. Tercüme-i Evrâd-ı Birgivîyye. (nr. 449). Süleymaniye Ktp. Düğümlü Baba.
• Küçükahmet, L. (2001). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme (12. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Lekesiz M. H. (1997). XVI. yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci (püritanist) Bir Eleştirisi: Birgivî Mehmet Efendi ve Fikirleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Martı, H. (2011). Birgivî Mehmed Efendi (2. Baskı). Ankara: TDV Yayınları.
• Oğuzkağan, A. F. (1981). Eğitim Terimleri Sözlüğü (2. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öcal, M. (1999). Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar. Ankara: TDV Yayınları.
• Özbek, A. (1988). Bir Eğitimci olarak Hz. Muhammed SAV. Konya: Selam Yayınevi.
• Özkan, M. (2015a). Osmanlıca metinlerde İslâm hukuku motifleri: ‘Fetâvâ-yı Birgivî’ örneği”. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1/1, 79-107.
• Özkan, M. (2015b). The jurisprudential studies of Birgiwī and some of his views on legal theory”. JIRS Journal of Intercultural and Religious Studies. 8, 7-40.
• Özkan, M. (2016). XVI. Yüzyıl Osmanlı Âlimi ve Fakihi Muhammed Birgivî’nin Fıkhî Meselelere Yaklaşımı. Bursa: Emin Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. (C. 2). İstanbul: MEB Yayınları.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. M. Bütün & S. B. Demir (Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Saban, A. & Ersoy, A. (Ed.) (2016). Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sönmez, V. (2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Anı Yayıncılık: Ankara.
• Sünbül, A. M. (2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri (5. Baskı). Konya: Eğitim Akademi Yayınları.
• Şanver, M. (2001). Kur’an’da Tebliğ ve Eğitim Psikolojisi. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Şeker, M. (Haz.) (1994). İmam Birgivî. Ankara: TDV Yayınları.
• Şişman, M. (2016). Eğitim Bilimine Giriş (16. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Taşpınar, M. (t.y.). Kuramdan Uygulamaya Öğretim İlke ve Yöntemleri. Ankara: Üniversite Kitabevi.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (1992). Sünen-i Tirmizî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Toprak, S. (1994). İmam Birgivî ve bid’atlere karşı tutumu. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.
• Tosun, C. (2015). Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi.
• Unat, F. R. (1994). Hicrî Tarihleri Miladî Tarihe Çevirme Kılavuzu. Ankara: y.y..
• Uzunçarşılı, İ. H. (1342). Karesi Meşâhîri. Karesi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı (4. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yeşilyaprak B. (Ed.) (2006). Eğitim Psikolojisi Gelişim-Öğrenme-Öğretim. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Yıldırım, A. & Şimşek H. (2004). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, E. (2008). Sınıf yönetimi ve yaklaşımları. R. Arı & M. E. Deniz (Ed.). Sınıf Yönetimi içinde. Ankara: Maya Akademi.
• Yüksel, E. (1992). Birgivî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 6, ss. 191-194). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yüksel, E. (1977). Mehmed Birgivî. Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2, 175-185.
• Yüksel, E. (2011). Mehmed Birgivî’nin (929-981 / 1523-1573) Dinî ve Siyasî Görüşleri. Ankara: TDV Yayınları.
• Yüksel, E. (1994). Müslüman Türk âlimi olarak İmam Birgivî’nin Osmanlı döneminde ve günümüz Türkiye’sinde yeri. M. Şeker (Haz.). İmam Birgivî içinde. Ankara: TDV Yayınları.