Arap Dilinde Hurûfu’l-Me'âniler ve Çok Anlamlılığa Etkisi (Necm Suresi İlk Yirmi Üç Ayet Örneği)

Yıl 2021, Sayı: 12, 225 - 244, 28.12.2021

Hüseyin Dursun

https://doi.org/10.53112/tudear.1016854

Cited By: 3

Öz

Arapçada Hurûfu’l-me’ânîler çeşitli işlevlere sahip ve cümlenin anlamını belirleyen dilsel yapılardır. Bu yapılara fiillerle isimler ya da isimlerle isimler arasında bir anlam ilişkisi kurmaları nedeniyle Hurûfu’l-me’ânî (anlam harfleri) denir. Arapça sözdiziminde sıklıkla karşılaşılan bu yapıların kullanım özellikleri dikkate alınmadığı takdirde söz diziminin anlamında bir muğlaklık oluşabilir. Ayrıca bu harflerin farklı anlamları arasından bir anlamın seçimi cümlenin anlamını da etkilemektedir. Hurûfu’l-me’ânîler Arapça olan İslam dini metinlerinin açıklanması, yorumlanması ve o metinlerden hüküm çıkarılması hususunda kritik bir önemi haizdir. İslam düşüncesinde hurûfu’l-me’âni’ye duyulan ilgi oldukça erken dönemlerde ortaya çıkmıştır. Nahivciler, fıkıh usûlü, tefsir ve kelam âlimleri cümlenin anlamını belirleyen bu konuyu çeşitli boyutlarıyla ele almışlardır. Hicri 2. yüzyıldan itibaren bu alanda çok önemli eserler kaleme alınmıştır. Arap dilinde sayıları yüz elli civarında olan Hurûfu’l-me’ânîlerin cer, atıf, soru, nida, talep, emir, olumsuzluk, yasaklama, temenni, koşul, sınırlama gibi birçok çeşidi vardır. Hurûfu’l-me’ânîler içinde harfler, isimler ve çok az da olsa fiiller de yer almaktadır. Ancak bu yapılarda harflerin sayısı çok olduğu için bu yapılara Hurûfu’l-me’ânî adı verilmiştir. Bu çalışmada Arap dilinde anlamı belirlemede kritik bir öneme sahip Hurûfu’l-me’ânîler Necm Suresi’nin ilk yirmi üç ayeti bağlamında ele alınmıştır. Her ne kadar bazı Hurûfu’l-me’ânîler lafzen aynı olsa da mana olarak birbirinden farklıdır. Örneğin vav harfi lafız olarak tek bir harf gibi görünse de surede atıf, yemin, hal vav’ı gibi farklı anlamlarda kullanılır. Surenin ilk yirmi üç ayetinde hurûfü’l-me’ânîlerden biri olan harfi cerlerin birbirinin yerine kullanıldığı görülür. Harfi cerlerin birbirinin yerine kullanılması klasik Arapça sözdiziminde özellikle Kur’ân-ı Kerîm’de görülen bir dil olgusudur.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Anlam, Bağlam, Edat, Karine, Hurûfu’l-me’âni, Necm suresi

The Huruf Al-Maanis In The Arabic Language And His Effect On Multifunction (Examble Of First Twenty-Three Verses Of Surat An-Najm)

Öz

In the Arabic language, huruf al-maanis are linguistic structures that have various functions and determine the meaning of the sentence. These structures are called huruf al-maanis (meaning letters) because they establish a meaning relationship between verbs and nouns or between nouns and nouns. If the usage characteristics of these structures, which are frequently encountered in Arabic syntax, are not taken into account, an ambiguity in the meaning of the syntax may occur. In addition, the choice of a meaning among the different meanings of these letters also affects the meaning of the sentence. The huruf al-maanis have a critical importance in explaining and interpreting the Islamic religious texts in Arabic and in making judgments from those texts. The interest in huruf al-maanis in Islamic thought emerged in the very early periods. Nahivists, fiqh scholars, commentators and theologians have dealt with this issue, which determines the meaning of the sentence, with various dimensions. Since Hijri second century very important works have been written in this field. There are many types of huruf al-meanis, whose number is around one hundred and fifty in the Arabic language: cer, citation, question, call, demand, order, negativity, prohibition, wish, condition, limitation, etc. The huruf al-meanis used for these functions in the sentence include letters, nouns and verbs, albeit very little. However, since the number of letters in these structures is high, these structures were called huruf al-maanis. In this study, the huruf al-maanis, which have a critical importance in determining the meaning in the Arabic language, are discussed in the context of the first fifteen verses of Surah al-Najm. We can say that huruf al-maanis, which are used in different functions, have a critical importance in determining the meaning in Surah al-Najm. Although some huruf al-maanis are the same in word, they are different from each other in meaning. For example, although the letter vav may seem like a single letter in wording, it is used in different meanings due to different functions such as reference, oath, hal vav. In the first twenty-three verses of the surah, it is seen that the letter cers, one of the huruf al-maanis, are used interchangeably. The use of letters interchangeably is a language phenomenon seen in classical Arabic syntax, especially in the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Retoric, Meaning, Context, Preposition, Presumption, Huruf al-maanis (Meaning of the letters), Surah Al-Najm

Kaynakça

• Abdullah b. Abbas. (t.y.) Tenviru’l-mikbâs min tefsir-i İbni Abbâs. Meduddin Ebu Tahir Muhammed b. Yakûb Fîruzabâdî (Derleyen). Beyrut: Daru’l Kütübi’l-İlmiyye.
• Abdullatif, M. H. (2003). Binâü’l-cümleti’l-Arabiyye, Kahire.
• Abdurrahim, Ahmed. (t.y.). Mu’cemu’l-mesâil en-nahviye ve’s-sarfiye el-vâride fi’l Kur’âni’l-Kerîm. Medine: Mecmeu’l-Melik Fahd li-Tibâati’l-Mushafi’ş-Şerîf.
• Akşit, E. (2017). Arap Dilinde Mâ Edatı ve İşlevleri. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, (4) , 41-59.
• Atar, F. (2013). Fıkıh usulü. İstanbul: İFAV.
• el-Beydâvî. (1996). Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, Beyrût: Dâru’l-Fikr.
• Bolelli, N. (2001). Belağat, İstanbul: İFAV.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. (1995). el-Câmiu’s-sahîh. Beyrut.
• Bursevî, İ. H. (t.y.). Rûhu’l-beyân, (C. 9). Beyrut: Daru’l-Fikr.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. (1987). es-Sihâh. 4. Baskı, Ahmed Abdulgafûr Attâr (Thk.). Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn.
• el-Curcânî, Abdülkahir. (1983). Kitabü't-ta’rifat. Beyrut: Daru’l-Kitabul Arabî.
• Derviş, Muhyiddin b. Ahmed. (1415h.). İ’râbu’l-Kur’ân ve beyanihi. Humus: Dâru’l-İrşad.
• Durmuş. İ (1997). “Harf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir (2005). el-Kâmûsu’l-muhît. 8. Baskı. M. Nuaym el-Araksûsî (Thk). Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
• el-Harrât, Ahmed b. Muhammed. (1426h.). el-Müctebâ min müşkil-i i’rabi’l-Kur'ân. Medine.
• İbn Âdil, Ebu Hafs Ömer b. Ali (1998.), el-Lubab fi ulûmi’l-kitab. Adil Ahmed Abdulmevcûd ve Ali Muhammed Muavvid (Thk). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Fâris, Ebu Hüseyin Ahmed b. Zekeriyya. (2013). es-Sâhibî fi fıkhı’l-luğati’l-Arabiye ve meseiluha ve süneni’l-Arabi fi kelamiha. Ömer Faruk (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Mektebetü’l-Mearif.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâleddîn. (1414h.). Lisânu’l-Arab. 3. Baskı. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl. (2000). el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a’zâm. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiye.
• İbn Ya‘îş. (2001). Şerhu'l-Mufassal li'z-Zemahşerî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. (2006). el-Cami’li-ahkâmil-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Murâdî, Hasan b. Kâsım (1992). el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meânî. Muhammed Nedim Fâzıl ve Fahruddîn Kabâve (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• en-Nahhâs, Ebu Cafer (1421h.). İ’râbu’l-Kur’ân. Muhammed Ali (Thk.). Beyrut: Daru’l-Kütübi İlmiye.
• er-Râzî, Ebu Abdillah Muhammed b. Amr Fahreddin. (t.y.). Mefâtihu’l-gayb et-tefsiru’l-kebir. Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turas el-Arabi.
• es-Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahluf (1997). el-Cevâhiru'l-hisân fî tefsîri'l-Kurân. Abdulfettah Ebu Sunneh (Thk.). Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• es-Suyutî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr. (1420). el-İtkan fi ulumi’l- Kurân. Beyrut: Daru İbn Kesir.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerir. (2001). Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli’l-Kur’ân. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Turkî (Thk.). Daru’l-Hicr.
• Sâfî, Mahmud. (2011). el-Cedvel fi i'rabi’l-Kur'âni’l-Kerim. Dımeşk: Daru’r-Reşid.
• Sibeveyhî, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. (1998). el-Kitab. 3. Baskı. Abdusselam Harun (Thk.). Kahire: Mektebetü’l-Hanci.
• Tanrıverdi, E. (2016). Hasîrîzâde Mehmed Elîf Efendi’nin Muhtâru’l-Enbâ adlı eseri. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 14(27), 221-230.
• er-Rummânî, Ebu’l-Hasan Alî b. İsa en-Nahvî. (1981). Me‘ânî’l-Hurûf, Abdulfettah İsmâil Çelebi (Thk.). Cidde: Dâru’ş-Şurûk.
• ez-Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed b. Muhammed. (1965). Tâcu’l-arûs. Abdussettâr Ahmed Ferrâc (Thk.). Kuveyt: Vizâretu’l-İrşâd ve’l-Enbâ.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer Ahmed Carullah (1407h.). el Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzil. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi.
• Zihni, M. (1888). el-Muktedab mine'l-müntehab fî talim-i lûgati'l-Arab, İstanbul: Marifet.