Duhâ ve Nâs Arasındaki Sûreler Özelinde Zâdü'l-Mesîr Tefsirindeki Kıraat Farklılıkları Açısından Bir İnceleme

Yıl 2022, Sayı: 13, 121 - 140, 22.06.2022

Ali Haydar Öksüz

https://doi.org/10.53112/tudear.1109541

Öz

Duhâ ve Nâs sûreleri arasında bulunan yirmi iki sûre, Kur’ân-ı Kerîm’in sûrelerinin son kısmını oluşturmaktadır. Bu sûreler, özellikle namazlarda okunmakla birlikte Kur’an eğitiminde ilk önce okunan ve ezberlenen sûreler olarak önemli bir konuma sahiptir. Kur’ân-ı Kerîm’in tefsiri yapılırken birçok İslâmi ilimden istifade edilmekle birlikte, tefsirlerde en başta kullanılan ilimlerden birisi kıraat ilmidir. Kıraat ilmi İslâmi ilimler alanında önemli bir yere sahip olmakla birlikte özellikle tefsir müellifleri için gerekli olarak görülen ilimlerin başında gelmektedir. Bu bağlamda, araştırma konusu yaptığımız Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr isimli eserde müellif Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, kıraat farklılıklarını tefsirin genelinde kullanmaktadır. Bu çalışmada, Zâdü’l-mesîr tefsirinde Duhâ ve Nâs arasında yer alan sûrelerdeki kıraat farklılıkları incelenecektir. Bu çerçevede, kıraat farklılıklarına temel oluşturması düşüncesiyle bir sınıflandırma yapılarak, kıraatler sahih ve sahih olmayan şeklinde izah edilecektir. Daha sonra ise Duhâ ve Hümeze ile Fîl ve Nâs şeklinde iki başlık içerisinde Zâdü’l-mesîr tefsirinde yer verilen farklı kıraatler aktarılacak ve sonuç kısmında bu sûreler bağlamında İbnü’l-Cevzî’nin kıraatlere yaklaşımı ortaya konmaya çalışılacaktır. Neticede İbnü’l-Cevzî’nin hem sahih olan hem de sahih olmayan birçok kıraat farklılığına Duhâ ve Nâs arasındaki sûrelerde yer verdiği görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tefsir, Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr, Duhâ ve Nâs.

An Exemination In Terms Of The Qiraat Differences In The Explanation Of Zad Al-Masir Specially Between Duha And Nas

Öz

Twenty-two surahs between the Surahs of Duha and Nas constitute the last part of the surahs of the Qur’an. These surahs have an important position as the suras that are read and memorized first in the education of the Qur’an, especially in prayers. Although many Islamic sciences are used while interpreting the Qur’an, one of the sciences used in tafsir is the science of recitation. Although the science of recitation has an important place in the field of Islamic sciences, it is at the forefront of the sciences that are considered necessary especially for commentators. In this context, in the work named Zad al-masir fi ‘ilm al-tafsir, which we have done as the subject of our research, the author Abū al-Faraj Ibn al-Jawzī uses the recitation differences throughout the commentary. In this study, the differences in recitation in the surahs between Duha and Nas in the tafsir of Zad al-masir will be examined. In this framework, a classification will be made with the thought of forming a basis for the differences in recitation, and the recitations will be explained as authentic and non-authentic. Then, the different recitations included in the tafsir of Zad al-masir under two titles as Duha and Hümeze and Fil and Nas will be cited, and in the conclusion part, Ibn al-Jawzī's approach to recitations in the context of these surahs will be tried to be detected. As a result, it will be understood that Ibn al-Jawzī gave place to many recitation differences, both authentic and unsound, in the surahs between Duha and Nas.

Anahtar Kelimeler

Recitation, Exegesis, Abū Al-Faraj Ibn Al-Jawzī, Zad al-masir fi , Duha and Nas.

Kaynakça

• Kur'ân-ı Kerim. Birışık, A. (2002). Kıraat. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 25, ss. 426-433). TDV Yayınları.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. (2010). El-Bahrü’l-muhît fi’t-tefsîr (C. 1-11). Dâru’l-Fikr.
• Ebû’l-Kâsım, Yûsuf b. Ali el-Hüzelî el-Biskrî el-Mağribî. (2007). El-Kâmil fi’l-kırââti’l-aşr ve’l-erbaîn ez-zâide aleyhâ. Müessesetü Semâ.
• ed-Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. (2015). Et-Teysîr fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿa. Dâru’l Endülüs.
• el-Bennâ, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Abdilganî ed-Dimyâtî. (1987). İtḥâfü fużalâʾi’l-beşer fi (bi)’l-ḳırâʾâti’l-erbaʿate ʿaşer (C. 1-2). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• el-Fârisî, Ebû Alî Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. (1984). El-Ḥücce li’l-ḳurrâʾi’s-sebʿa (C. 1-7). Dâru’l Me’mûn Li’t-türâs.
• el-Hatîb, Abdullatîf Muhammed. (2002). Muʿcemu’l-ḳırâʾât (C. 1-11). Dâru Saʿdi’d-dîn.
• el-Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. (2012). Leṭâʾifü’l-işârât li-fünûni’l-ḳırâʾât (C. 1-10). Merkezi’d-Dirâsâti’l-Kurâniyye.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. (2006). El-câmiʿ li-aḥkâmi’l-ḳurʾân (C. 1-24). Müessesetü’r-Risâle.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. (2008). El-İtkân fî ulûmi’l kur’ân (C. 1-2). Müessesetü’r-Risâle.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. (2009). Tefsîru’l-Keşşâf (3. bs). Dâru’l-Mârife.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. (1981). Mefâtîhu’l-Gayb (C. 1-32). Dâru’l-Fikr.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. (1983). Meʿâni’l-Ḳurʾân (3. bs, C. 1-3). Âlemü’l-Kütüb.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinî el-Mevsılî el-Bağdâdî. (t.y.). El-Muḥteseb fî tebyîni vücûhi şevâẕẕi’l-ḳırâʾât ve’l-îżâḥ ʿanhâ (2. bs, C. 1-2). Dâru Sezkîn.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed b. Hâleveyh b. Hamdân el-Hemedânî en-Nahvî el-Lugavî. (t.y.). Muḫtaṣar fî şevâẕẕi’l-Ḳurʾân (ḳırâʾât) min Kitâbi’l-Bedîʿ. Mektebetü’l-Mütenebbî.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed b. Hâleveyh b. Hamdân el-Hemedânî en-Nahvî el-Lugavî. (1979). El-Ḥücce fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿa (3. bs). Dâru’ş-Şurûk.
• İbn Mihrân, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Mihrân en-Nîsâbûrî. (1980). El-Mebsûṭ fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. Matbûâti Mucmei’l-Lügati’l-Arabiyyeti.
• İbn Mihrân, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Mihrân en-Nîsâbûrî. (1985). El-Ġāye fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. Dâru’ş-Şevâf.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs b. Mücâhid et-Temîmî. (1980). Kitâbü’s-Sebʿa fi’l-ḳırâʾât. Dâru’l-Meʿârif.
• İbn Zencele, Halîl Ebû Zürʿa Abdurrahman b. Muhammed b. Zencele. (1997). Huccetü’l-ḳırâʾât (5. bs). Müessesetü’r-Risâle.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. (2015). Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. Dâru İbn Hazm.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf el-Cezerî. (t.y.). Müncidü’l-muḳriʾîn ve mürşidü’ṭ-ṭâlibîn.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf el-Cezerî. (1985). En-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr (C. 1-2). Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. (t.y.). El-İbâne ʿan meʿâni’l-ḳırâʾât. Matbaatu’n-Nahda.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. (1984). El-Keşf ʿan vücûhi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿa ve ʿilelihâ ve ḥucecihâ (3. bs, C. 1-2). Müessesetü’r-Risâle.
• Ünal, M. (2005). Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Fecr Yayınları.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-Zeccâc el-Bağdâdî. (1988). Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh (C. 1-5). Âlemü’l-Kütüb.