Din Eğitimi Açısından Doğal Afetlerle Başa Çıkmada Temel Kur’anî Kavramlar

Yıl 2023, Sayı: 16, 79 - 109, 30.12.2023

Süleyman Gümrükçüoğlu

https://doi.org/10.53112/tudear.1331610

Cited By: 2

Öz

Afetler, tarih boyunca insanlığın öncelikli konularından biri olmuştur. Bu afetler, gerçekleşeceği yer, zaman ve şiddeti belirsiz, can ve mal kaybına neden olan olaylar olarak bilinir. İnsan hayatını derinden etkileyen afetleri anlama, izah etme ve karşılaşılan sorunları aşma gibi bir takım davranışlar, afetlerin ortaya çıkardığı sonuçlardır. Beklenmedik olaylarda ilmi, dini, sosyal, psikolojik açılardan olayların nedenleri ve sonuçlarıyla ilgili bir takım izahlar yapılmaya çalışılır. Bu anlamlandırma çabası içinde en etkili motivasyon dindir. Bu noktada din eğitimi, dinle ilgili değerlerin ve kavramların sağlıklı anlaşılması ve algılanmasında önemli fonksiyonlar icra etmektedir.
Din, bireylerin yaşamları boyunca çeşitli alanlara ilişkin tutum ve davranışlarına yön veren temel değerleri belirler. İnsanlar yaşam mücadelesinde çoğu zaman dini inançlarına yönelmekte, onlardan manevi destek alarak yaşamlarını denetim altında tutabilmektedir. Çünkü dini inançlar, bireylerin bu çabalarına; kader, tevekkül, sabır ve dua gibi başa çıkma değerlerini sunma potansiyeline sahiptirler.
İnsanın maruz kaldığı afetler, genellikle takdiri ilahi, kader ve tevekkül algısı üzerinden yanlış yorumlanmakta; sorunun insan sorumluluğu yönü göz ardı edilmektedir. Bu çalışma bireylerin maruz kaldıkları afet ve musibetler karşısında, bir teselli ve savunma refleksi olarak geliştirdiği yanlış algıları dine eğitimi açısından ele alıp, İslam’ın belirlediği değerleri ortaya koymayı hedeflemektedir. Afetler karşısında insan faktörü, insan iradesinin yetkinliği, tedbir, tevekkül, sabır ve duanın gereği vurgulanmış, bilimsel ve teknik ilerlemeler takip edilerek koruyucu önlemlerin alınmasına dikkat çekilmiştir. Çalışma söz konusu dini başa çıkmada etken olan kader, tevekkül, sabır ve dua anlayışını İslam’ın değer bütünlüğü içinde ele alıp betimsel analizlerle ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Dini Başa Çıkma, Afet, Kur'an, Kader, Tevekkül, Sabır, Dua

Basic Qur'anic Concepts for Religious Education in Dealing With Natural Disaster

Öz

Disasters have been one of the priorities of humanity throughout history. These disasters are known as events that cause loss of life and property and whose place, time and severity are uncertain. Some behaviours such as understanding and explaining disasters that deeply affect human life and overcoming the problems encountered are the results of disasters. In unexpected events, some explanations are tried to be made about the causes and consequences of the events from scientific, religious, social and psychological perspectives. The most effective motivation in this endeavour is religion. At this point, religious education performs important functions in the healthy understanding and perception of religious values and concepts.
Religion determines the basic values that guide the attitudes and behaviours of individuals in various fields throughout their lives. People often turn to their religious beliefs in their struggle for life and they can keep their lives under control by receiving spiritual support from them. Religious beliefs have the potential to offer coping values such as fate, trust, patience and prayer to individuals in these efforts.
The disasters that people are exposed to are generally misinterpreted through the perception of providence, fate and tawakkul; the human responsibility aspect of the problem is ignored. This study aims to address the misperceptions that individuals develop as a consolation and defence reflex in the face of disasters and calamities they are exposed to in terms of religious education and to reveal the values determined by Islam. The human factor in the face of disasters, the competence of human will, the necessity of precaution, trust, patience and prayer are emphasised, and attention is drawn to taking protective measures by following scientific and technical advances. The study aims to reveal the understanding of fate, tawakkul, patience and prayer, which are factors in religious coping, within the value integrity of Islam and to reveal them with descriptive analyses.

Anahtar Kelimeler

Religious Coping, Religious Education, Disaster, Quran, Destiny, Tawakkul, Patience

Kaynakça

• Abdülbaki, M. F. (1987). Mu’cemü’l müfehres. Dârü’l Hadis.
• AFAD. (2018). Türkiye’de afet yönetimi ve doğa kaynaklı afet istatistikler. https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/35429/xfiles/turkiyede_afetler.pdf (25.05.2023)
• Akbulut, A. (1992). Allahın takdiri-kulun tedbiri, A.Ü.İ.F. Dergisi, 33,129-156.
• Akdağ, E. (2002). Mali yapı ve denetim boyutlarıyla afet yönetimi. Sayıştay Başkanlığı.
• Altaş, N., & Arıcı, İ. (2017). Din eğitiminin bilimselleşme süreci. İçinde M. Köylü & A. Nurullah (Ed.), Din Eğitimi (48-74). Ensar Neşriyat.
• Ateş, N. E. (2019). Dua ve dinî başa çıkma: Şehit aileleri, gaziler ve gazi aileleri örneği, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17 (33), 35- 64.
• Armaner, N. (1980). Din psikolojisine giriş. Ayyıldız Matbaası.
• Asım Efendi. (1305). Kamus tercümesi. (C. 2). Bahriye Matbaası.
• Atar, F. (2011). Tedbir. DİA içinde. (C. 40, ss. 258-259). TDV Yayınlar.
• Aydın, A. A. (1979). İslam inançları ve felsefesi (Tevhid ve İlm-i Kelam). Çağrı Yayınları.
• Aydın, M. Z. & Gürler, Ş. A. (2018). Okulda değerler eğitimi. Nobel Yayınları.
• Ayten, A. (2012). Tanrı’ya sığınmak: Dini başa çıkma üzerine psiko-sosyal bir araştırma. İz Yayınları.
• Bahçekapılı, M. (2012). Bio-Psiko-Sosyal açıdan dinin ruh sağlığı, stres, depresyon ve engellik üzerindeki etkisi. Din, Felsefe ve Bilim Işığında Engelli Olmak Sempozyum Bildirileri içinde (138-163). Mehmet Mazak (Ed.). Sultanbeyli Belediye Başkanlığı.
• Bayraklı, B. (1989). İslam’da eğitim. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Bilgin, B. (1981). Din eğitiminin genel eğitimdeki yeri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(1), 469- 484.
• Bilmen, Ö. N. (1972). Muvazzah ilmi Kelâm. Bilmen Yayınları.
• Buhâri, M. İ. (1987). Sahihu’l-Buhari. Dâru İbn Kesir.
• Câbirî, M. A. (2010). Kur’ân’a giriş. Çev. M. Coşkun. İlim Yurdu Yayınları.
• Certel, H. (2014). Din psikolojisi. Berikan Yayınları.
• Cevherî, İ. b. H. (1984). Sıhâh (ʻA.ʻAttâr. thk.). (C: 6). Dâru’l-İlmiʻ-liʻl-Melayîn.
• Cilacı, O. (1994). Dua. DİA içinde. (C. 9, ss. 529-530). TDV Yayınları.
• Cirhinlioğlu, F. G. (2014). Din psikolojisi. Nobel Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2006). Musibet. DİA içinde. (C. 31, ss. 255-256). TDV Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2008). Sabır. DİA içinde. (C. 35, ss. 337-339). TDV Yayınları.
• Çağırıcı, M. (2012). Tevekkül. DİA içinde. (C: 41, ss. 1-2). TDV Yayınları.
• Çelikel, B. (2008). Fazlurrahman’da eğitimin tanımı ve hedefleri. DEÜİFD, 27, 71-89.
• Çiftçi, A. (2007). Hastalıklarla başa çıkmada dinin rolü: kanserli hastalar örneği (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dam, H. (2014). Erken çocukluk dönemi din eğitimi. Gelişimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi içinde (13- 64). M. Köylü (Ed.). Nobel Yayınları.
• Derveze, M. İ. (1997). Tefsirü’l-hadis: Nüzul sırasına göre Kur’an tefsiri. Çev. A. Çelen vd. (C. 1). Ekin Yayınları.
• Doğan, R & Ege, R. (2012). Din eğitimi. Grafiker Yayınları.
• Dombrowsky, W. R. (1998). Again and again: Is a disaster what we call a disaster? in E. L. Quarantelli (Ed.). What is a Disaster. Routledge.
• Ebû Dâvud, S. b. Sicistani. (1992). Sünen. Çağrı Yayınları.
• Eliade, M. (2004). Dinin anlamı ve sosyal fonksiyonu. Çev. M. Aydın. Din Bilimleri Yayınları.
• Ergünay, O. (1999). Afet yönetimi nedir? Nasıl olmalıdır? Türk Psikoloji Bülteni, Deprem Özel Sayısı, 5(14), 110- 118.
• Gazali, M. b. M. (ty.). İhyâ-u ulûmi’d-dîn. Çev. A. Arslan. (C. 4). Merve Yayınları.
• Gazali, M. b. M. (1974). İhyâ-u ulûmi’d-dîn. Çev. A. Serdaroğlu. (C. 1). Bedir Yayınları.
• Geertz, C. (1993). Religion as a cultural system. Fontana Press.
• Gözütok, Ş. (2010). Eğitim ve dinin kavramsal yapısı ve din eğitimi ile ilişkisi. Kuram ve Eylem Yönüyle Din Eğitiminin Teolojik ve Felsefi Temelleri Sempozyumu.
• Gümrükçüoğlu, S. (2021). Kadına yönelik şiddetle mücadelede yaygın din eğitimi. Kadına Şiddeti Önlemede Din ve Değerler Eğitimi içinde (291- 327). M. Fatih Genç (Ed.). Nobel Yayınları.
• Günay, Ü.(1993). Din sosyolojisi dersleri. Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Hayta, A. (2006). İbadetler ve ruh sağlığı: dinî pratikler ile psiko sosyal uyum arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Gençlik Din ve Değerler Psikolojisi içinde (137-179). H. Hökelekli (Ed.). DEM Yayınları.
• Hökelekli, H. (1993). Din psikolojisi. Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hökelekli, H. (2012). Din psikolojisine Giriş. DEM Yayınları.
• Hökelekli, H. (2013). Psikoloji, din ve eğitim yönüyle insanî değerler. DEM Yayınları.
• İbn Mâce, M. (t.y.). Sünen. Dâru ihyâ-i kütübi’l-Arabiyye.
• İbn Manzur, A. E. (1990). Lisânu’l-arab. (C. 4). Daru Sâdır.
• İbn Manzur, A. E. (1994a). Lisânu’l-arab. (C. 9). Daru Sâdır.
• İbn Manzur, A. E. (1994b). Lisânu’l-arab. (C. 1). Daru Sâdır.
• İbn Manzur, A. E. (1994c). Lisânu’l-arab. (C. 5).Daru Sâdır.
• İbn Manzur, A. E. (1994d). Lisânu’l-arab. (C. 14). Daru Sâdır.
• İsfahânî, R. (1961). Mufredât fi-garibi’l-Kur’ân. Şirketü’l Mekteb.
• Kadıoğlu, M. & Özdamar, E. (2005). Afet yönetiminin temel ilkeler. Jica Türkiye Ofisi Yayınları.
• Kara, M. (2018). Kur’ân kıssalarını “Hikâye” kavramıyla tanımlamanın imkânı. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 2(1), 57-73.
• Karaca, R. (2015). Din psikolojisi. Eser Ofset.
• Karagöz, İ. (2015). Dini kavramlar sözlüğü. DİB Yayınları.
• Karaman, F. (1996). Tevekkül inancı üzerine bir inceleme. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 67-92.
• Karaman, F. (2020). İnsanın doğal afetler karşındaki tavrı ve gücü. Afet İlmihali içinde (3-34). Mehmet Birsin vd. (Ed.). İnönü Üniversitesi Yayınları.
• Karaman, F. (2020). Tevekkül, kader bağlamında deprem ve sorumluluk bilinci. Diyanet İlmî Dergi, 56(3). 903-936.
• Karaman, H. vd. (2008a). Kur’an yolu Türkçe meal ve tefsir. (C. 5). DİB Yayınları.
• Karaman, H. vd. (2008b). Kur’an yolu Türkçe meal ve tefsir. (C. 1). DİB Yayınları.
• Kaya, Y. (2010). İlm-i kelam. Uzak Ülke Yayınları.
• Keyifli, Ş. (2013). Eğitim ve din eğitimi, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(2), 31-54.
• Koç, M. (2005). Din psikolojisi açısından ergenlik döneminde dua ve ibadet psikolojisinin gelişimi, Ekev Akademi Dergisi, 9(25), 75-88.
• Köse, A. (2000). Freud ve din. İz Yayınları.
• Köse, A &Küçükcan, T. (2000). Doğal âfetler ve din. İSAM Yayınları.
• Köse, A. &Küçükcan, T. (2006). Deprem ve din. Emre Yayınları.
• Kula, N. (2002). Deprem ve dini başa çıkma, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 234-235.
• Kula, N. (2005). Bedensel engellilik ve dini başa çıkma. DEM Yayınları.
• Macit, M. (2014). Boyun eğme-başa çıkma sarkacında kadercilik. Ötüken Neşriyat.
• Matüridî, M. B. M. (2003). Kitabu’t-tevhid tercümesi. Çev. B. Topaloğlu. İSAM Yayınları.
• Okumuş, E. (2012). Kur’an’da toplumsal çöküş. Diyanet İlmi Dergi, 46(4), 63-94.
• Okumuşlar, M. & Genç M. F. (2012). Din Eğitiminin bilimselleşmesi/neliği, Din Eğitimi içinde (53-80). Recai Doğan & Remzi Ege (Ed.). Grafiker Yayınları.
• Oyanik, M. & Cengı̇z, E. (2020). Afet bilinci ve kader ilişkisi: Gümüşhane Örneği, The Journal of International Scientific Researches, 5, 87-101.
• Özdoğan, Ö. (2000). İnsan kutsal kitap ilişkisi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41(1), 293-308.
• Pargament, K. (2005). Dindarlığın bedelleri ve faydaları üzerine bir değerlendirme. Çev. A. Ulvi Mehmedoğlu. Ç.Ü.İ.F. Dergisi, 5 (1), 279-313.
• Pargament, K. I vd. (1998). Religion and the problem-solving process: Three styles of coping. Journal for the Scientific Study of Religion, 27(1), 90-104.
• Pargament, K. I. vd.(2013). Başa çıkmanın dini boyutu: Teori, araştırma ve uygulamadaki gelişmeler. Din ve maneviyat psikolojisi yeni yaklaşımlar ve uygulama alanları. Raymond F. Paloutzian-Crystal L. Park. Çev. Ç. Damla Balaban. (377-408). Phoenix Yayınları.
• Peker, H. (1990). Suçlularda dini davranışlar. OMÜİFD, 4(4), 93-124.
• Peker, H. (1991). Din ve ahlak eğitimi psikolojik ve metodik esaslar. Eser Matbaası.
• Recep, Ö. (2008). Kur’an’da imani ve ahlaki bir tavır olarak sabır. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 439-466.
• Sabunî, N. A. (1978). Bidâye fi usûli’d-din/Mâturîdiyye akâidi. Çev. B. Topaloğlu. DİB Yayınları.
• Sever, R. & Değirmenci, Y. (2019). Afetler ve afet yönetimi. Pegem Akademi.
• Şahin, M. (2018). Dini bir değer olarak tevekkül yöneliminin psikolojik sebep ve sonuçları üzerine araştırma (Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, Z. A. (2020). Psikoloji ve psikoterapide din. Çamlıca Yayınları.
• Şengül, İ. (1994). Kur’ân kıssaları üzerine. Işık Yayınları.
• Şimşek, M. S. (2013). Kur’ân kıssalarına giriş. Kitap Dünyası Yayınları.
• Taplamacıoğlu, M. (1972). Din sosyolojisi. A. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları
• Tarhan, N. (2009). İnanç psikolojisi ruh, beyin ve akıl üçgeninde insanoğlu. Timaş Yayınları.
• Tarhan, N. (2014). İnanç psikolojisi. Timaş Yayınları.
• TC. İçişleri Bakanlığı AFAD KBRN Terimler Sözlüğü, 2021.
• Tehânevî, M. b. A. (1996). Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn. Mektebetü Lübnan.
• Tirmizi, M. İ. (ty.). Câmiü’s-sahih. Mektebetü’l-İslâmiyye.
• Topaloğlu, B. & Çelebi, İ. (2010). Kelam terimleri sözlüğü. İSAM Yayınları.
• Topuz, İ. (2003). Dini gelişim seviyeleri ile dini başa çıkma tutumları arasındaki ilişki üzerine bir araştırma (Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tosun, C. (2002). Din eğitimi bilimine giriş. Pegem Yayınları.
• Tümer, G. (1987). Çeşitli yönleriyle din. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28(1), 213-268.
• Yavuz, Y. Ş. (2001). Kader. DİA içinde. (C. 24, ss. 58-63). TDV Yayınları.
• Yazıcı, K. (2006). Değerler eğitimine genel bir bakış. Türklük Bilimi Araştırmaları, 19, 499- 522.
• Yazır, M. H. (1935), Hak dini Kur’an dili. (C. 2). Matbaa-i Ebüzziya.
• Yeğin, A. (1981). Osmanlıca-Türkçe büyük ansiklopedik lügat. (C. 1). Tüdav Yayınları.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınları
• Yılmaz, A. (2003). Türk kamu yönetiminin sorun alanlarından biri olarak afet yönetimi. Pegem.
• Yüksel, M. A. (2020). Kur’an’da ilahi sınama ve sabır. Tefsir Araştırmaları Dergisi, 4(3), 121-143.
• Zehmahşerî, M. B. Ö. (1953). Keşşaf. (C. 2). Matbatü’l İstikame.
• Zemahşerî, M. B. Ö. (1998). Esâsu’l-belâğa (M. Basil, thk.), (C. 2). Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye.
• Zengin, F. (2020). Hz. peygamber’in afet zamanlarındaki tutumu. Afet İlmihali içinde (251-264). Mehmet Birsin vd. (Ed.). İnönü Üniversitesi Yayınları.