Sosyal Öğrenme Bağlamında Kutsal Zaman Kültürüne Disiplinlerarası Bir Bakış

Yıl 2023, Sayı: 16, 131 - 147, 30.12.2023

Saadet İder

https://doi.org/10.53112/tudear.1351406

Öz

Din ve kültürün birlikteliği, kutsal zamanlarda beliren halk inanışlarında kendini göstermektedir. Kutsal zamanlar, inanan kimselerin Kutsal ile ilişki kurmasında aracı bir rol üstlenmektedir. Kutsala erişme gayreti insanoğlunun üretkenliği ile dışa vurulmakta, kutsal zamana ilişkin kültürel birikimi beraberinde getirmektedir. Zamana kutsiyet kazandıran dini referanslar halk davranışlarına yansımakta, çok sayıda kültürel ürünün ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Kutsal’ın zaman üzerindeki tecellisi, bu zamana eşlik eden kültürel ögelerle birlikte her inanan topluma özgü bir “kutsal zaman kültürü” oluşturmaktadır. Toplum içerisinde kutsal zamanlarda farklı formlarda tezahür eden kültürel oluşumlar din eğitiminde amaçlanan dini duygu ve davranış gelişimine katkı sağlamaktadır. Çalışma, din eğitiminde kutsal zaman kültürünün sosyal öğrenme yoluyla istendik davranış gelişimine katkısını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Kutsal zaman olgusunun halk bilimi ve din bilimlerinin ortak problemi olması sebebiyle araştırma disiplinlerarası yaklaşımla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada her iki disiplinin kaynakları üzerine sistematik literatür taraması yöntemine başvurulmuştur. Kutsal zaman kültürünün dini davranış gelişimine olan katkısı Bandura’nın sosyal öğrenme kuramı ve Vygotsky’nin bilişsel gelişim kuramı çerçevesinde ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Kültür, Kutsal Zaman, Sosyal öğrenme, Bandura, Vygotsky.

An Interdisciplinary Review on The Culture of Sacred Time in The Context of Social Learning

Öz

The coexistence of religion and culture emerges in folk beliefs at sacred times. Sacred times play a mediating role between God and his believers. The endeavour to access the Sacred Being results in the productivity of human beings and cultural heritage. Religious references on sacred time are associated with the behaviours of people and enable the emergence of many cultural elements. The representation of the Sacred over time creates "the culture of sacred time" unique to each society. Cultural practices in different forms at sacred times contribute to the acquisition of religious feelings and behaviours in religious education. The study aims to reveal the contribution of the culture of sacred time to the development of behaviour through social learning in religious education. Since the phenomenon of sacred time is a common problem in folklore and religious sciences, the study is carried out by interdisciplinary approach. The method of the study is systematic literature review on the resources of both disciplines. The study reveals the contribution of the culture of sacred time to the development of religious behaviours through Bandura's social learning theory and Vygotsky's cognitive development theory.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Culture, Sacred Time, Social Learning, Bandura, Vygotsky.

Kaynakça

• Arslan, M. (2007). Yaygın halk inanışları ve din hizmetleri. Mübarek gün ve gecelerde din hizmetleri, 2, 210-221.
• Atak, H. (2017). Piaget ve Vygotsky’nin kuramlarında çocukların toplumsallaşma süreci. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, 9(2), 163-176.
• Ateş, F. (2015). Kütahya’da bir ramazan geleneği: Küpecik. TÜBAR, XXXVIII, 31-43.
• Ay, M. E. (1994). Aile ortamında yerine getirilen ibadetlerin çocuklar üzerindeki etkisi. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1, 163-170.
• Aydın, M. Ş. (2019). Din eğitimi bilimi. Kimlik Yayınları.
• Ayverdi, S. (2007). İstanbul geceleri. (5. Baskı). Kubbealtı Yayınevi.
• Bandura, A. (1977). Social learning theory. NJ: Prentice Hall.
• Bandura, A. (1994). Self-efficacy. İçinde Encyclopedia of human behavior (C. 4, ss. 71-81). Academic Press.
• Bandura, A. (1999). Social cognitive theory: An agentic perspective. Asian Journal of Social Psychology, 2, 21- 41.
• Bandura, A. (2006). Autobiography. A history of psychology in autobiography içinde. M. Lindzey & W. Runyan (Ed.). American Psychological Association.
• Bayrakçı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 198-210.
• Bayraklı, B. (1989). İslamda eğitim. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Bedir, F. (2017). Yetişkinlerin çocukluk anılarındaki tanrı imgesinin analizi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(2), 717-740.
• Beyatlı, Y. K. (2012). Kendi gökkubbemiz. İstanbul: Yahya Kemal’i Sevenler Cemiyeti.
• Bıçak, A. (2004). Tarih düşüncesinin oluşumu. Dergâh Yayınları.
• Cengil, M., & Tekin, D. B. (2016). Kutsal zaman algılanış biçimi ve ibadet hayatına etkisi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(29), 33-63.
• Choi, B. C. K., & Pak, A. W. P. (2006). Multidisciplinarity, interdisciplinarity and transdisciplinarity in health research, services, education and policy: 1. Definitions, objectives, and evidence of effectiveness. Clinical and Investigative Medicine, 29(6), 351-364.
• Çay, A. (2014). Türk kültürü ve kaynakları. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 1(1), 49-66.
• Çetin, O. (2020). Geçmişten bugüne ramazan gelenekleri ve geleneklerin yaşatılarak geleceğe aktarılmasına dair öneriler. Türk Ekini Dergisi, 6, 14-36.
• Çevikoğlu, N. (2005). İslama göre çocuk terbiyesinde annenin yeri. İslamda Aile ve Çocuk Terbiyesi II, 197-214.
• Demir, H. (2017). Günümüz İran şiiliğinde kutsal gün ve geceler. Mezhep Araştırmaları Dergisi, 10(2), 315-351.
• Demirci, E. Ş. (2021). Eski ramazanlarda çocuk oyunları. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2, 119-138.
• Doğan, R., & Ege, R. (2021). Din eğitimi (8. Baskı). Grafiker Yayınları.
• Dölek, İ. (2014). Kutsal bir zaman dilimi olarak noel ritüelinin kutlama gelenekleri “alman luteryanlar örneği”. Turkish Studies, 9(10), 371-390.
• Ekici, M. (2008). Geleneksel kültürü güncellemek üzerine bir değerlendirme. Milli Folklor Dergisi, 80, 33-38.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve din dışı (M. A. Kılıçbay, Çev.). Gece Yayınları.
• Eliot, T. S. (1987). Kültür üzerine düşünceler. Çev. S. Kantarcıoğlu. Kültür Bakanlığı.
• Ellis, R. J. (2009). Why we cannot do without interdisciplinarity. B. Chandramohan (Ed.). Routledge.
• Enveri, E. (2019). Eski Türk kültüründeki döngüsel zaman üzerine. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(26), 292- 304.
• Erdoğdu, Z. S., & Taşdelen, B. (2009). Televizyon reklamlarında kültürel ve dini göstergelerin kullanımı: 2010- 2017 coca cola ramazan dönemi reklamlarının göstergebilimsel analizi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 7(2), 1296-1326.
• Eroğlan, F. (2017). Dini bir fenomen olarak kutsalın bir araya getirici özelliği. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(2), Article 2.
• Orhan F., & Dağcı, A. (2015). Ergenlikte dini kimliğin inşası: Sosyal öğrenme kuramı açısından bir değerlendirme. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV(7), 115-132.
• Fowler, J. W. (1981). Stages of faith: The psychology of human development and the quest for meaning. HarperOne.
• Georgeon, F. (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyete İstanbul’da Ramazan. Çev. Alp Tümertekin. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güç, A. (2000). Kuran’da kutsallık anlayışı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(9), 245-252.
• Günay, Ü. (1998). Din sosyolojisi. İnsan Yayınları.
• Gündüz, M. M. (2022). Kültür dünyası kavramı ve din eğitimi. Turkish Studies-Religion, 17(1), 35-50.
• Gündüz, Ş. (2009). Kutsal hakkında konuşmak: Dinsel söylemde mitos. Milel ve Nihal, 6(1), 9-26.
• Güngör, Ö., & Polat, F. (2015). Yurtdışında Ramazan’ın sosyo-psikolojik yönleri (Amerika Örneği). Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 125-158.
• Gürel, R. (2014). Sosyal pekiştireçlerin ve model davranışlarının, çocukların ahlaki yargılarının şekillenmesindeki etkisi (Bandura örneği). Değerler Eğitimi Dergisi, 12(28), 101-119.
• İrğat, M. (2017). Tarihselcilik düşüncesi bakımından İbn Haldun. Hiperyayın.
• Kalkan, Ü., Başkonak, M., & Tepe, M. İ. T. (2021). Din dersine yönelik öğrenci tutumlarının incelenmesi: KKTC örneği. Turkish Studies, 16(1), 17-31.
• Kanatlı, F., & Çekici, Y. E. (2011). Nermi Uygur penceresinden okuma sorunsalına felsefi bir yaklaşım. 275-287.
• Kandemir, F. (2021). Kuran ve sünnet bağlamında zaman yönetimi. Marifetname, 8(2), 413-429.
• Kapağan, E. (2019). Gelenekten geleceğe nevruz. Karabük Türkoloji Dergisi, 1(1), 46-60.
• Karabudak, G., & Bozoğullarından, B. (2020). Unutulmaya yüz tutmuş geleneksel bir oyun: Peçiç. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(29), 123-133.
• Karslı, T. A. (2018). Vygotsky ve Piaget’in kuramsal yaklaşımları bağlamında insan bilişsel gelişimi üzerinde toplumsallaşma etkisi ve bilişsel gelişim sürecinde aktif bir eğitici yapı olarak toplumsallaşma: Eğitim ve bilişsel gelişim psikolojisindeki kuramsal tartışmaların tarihsel-toplumsal perspektifi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, 5(1), 61-70.
• Kaya, A. (2010). Eğitim psikolojisi. (5. Baskı). Pegem Akademi.
• Kaynak, İ. H. (2012). İnsanın anlam arayışında din ve mitlerin rolü. Batman University Journal of Life Sciences, 1(1), 673-682.
• Kaynak, İ. H. (2016). Dinlerde kutsal zaman ve mekânın tarihsel yapısının fenomenolojik algısı. SUTAD, 39, 443- 455.
• Keskin, A. (2019). Halkbilimi çalışmalarında disiplinlerarasılık: Neden, ne zaman, nerede ve nasıl? Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(28), 925-944.
• Kırtorun, M. (2018). Ve’l Asr. Eskiyeni, 37, 181-186.
• Köylü, M. (2004). Çocukluk dönemi dini inanç gelişimi ve din eğitimi. AÜİFD, XLV(11), 137-154.
• Maydaer, S. (2021). Osmanlı hanedan ailesine mensup hanımların vakıflarında Ramazan ayına yönelik hizmetler. Vakıflar Dergisi, 56, 21-32.
• Montessori, M. (2002). The Montessori Method. New York: Dover, 38-40.
• Musahan, A. Y. (2015). İslam itikadında kutsalın sınırı. e-Makalat, VIII(2), 121-150.
• Nicolopoulou, A. (2004). Oyun, bilişsel gelişim ve toplumsal dünya: Piaget, Vygotsky ve sonrası (M. T. Bağlı, Çev.). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(2), 132-169.
• Oğur, Ü. (2019). Kutsal zaman olarak Ramazan ayının sokak kültürüne yansıması: Van örneği. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 44, 109-130. Oktav, C., & Taslaman, O. C. (2017). Felsefe tarihinde zaman düşünceleri. Kader, 15(3), 718-742.
• Okumuş, E. (2016). Toplum bağlamında din-kültür etkileşimi. Electronic Turkish Studies, 11(7), 269-292.
• Okumuşlar, M., & Bilecik, S. (2019). Kültürel din pedagojisi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(3), 1279-1292.
• Osmanoğlu, C. (2014). Din eğitminin gelişimsel temeli olarak inanç. Bilimname, XXVII(2), 177-206.
• Öcal, M. (2007). Din eğitimi ve öğretiminde metodlar. TDV Yayınları.
• Özden, H. Ö. (2005). İnanç-kültür ilişkisi ve Türk kültürü açısından değerlendirilmesi. Dini Araştırmalar, 7(21), Article 21.
• Özden, H. Ö. (2006). Türk Ramazan kültürü. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 30, 83-109.
• Sancaklı, S. (2017). Hadisler kapsamında “mübârek zaman” kavramının analizi. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 35-72.
• Schimmel, A. (2004). Tanrı’nın yeryüzündeki işaretleri. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Selçuk, M. (1999). Teorik ve pratik açmazlarıyla kültürel miras öğretimini sorgulayan bir deneme, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39(2), 255-264.
• Serinsu, M. E., & Doğan, R. (2020). Sosyal öğrenme kuramı çerçevesinde 2-6 yaş dönemi çocuklar için ailede değer eğitimi ilkeleri. Dini Araştırmalar, 23(58), 151-170.
• Tanyu, H. (2007). Dini folklor veya dini manevi halk inançlarının çeşit ve mahiyeti üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 123-142.
• Tatlıoğlu, S. S. (2021). Öğrenmeye sosyal bilişsel bir bakış: Albert Bandura. Sosyoloji Notları, 5(1), 15-30.
• Ünal, M. (2008). Dinlerde kutsal zamanlar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Ünveren Kapanadze, D. (2019). Vygostky’nin sosyo- kültürel ve bilişsel gelişim teorisi bağlamında Türkçe öğretiminin değerlendirilmesi. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47, 181-195.
• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
• Vygotsky, L. S. (1986). Thought and language. MIT Press.
• Vygotsky, L. S. (1987). The collected works of L. S. Vygotsky: Problems of general psychology. Plenum Press.
• Waardenburg, J. (2008). İslam ve din bilimleri. Çev. R. Adıbelli. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 179-190.
• Yavuz, Ö. F. (2006). Kuran’da kutsal mekân, zaman ve eşya kavramlarının sembolik değeri. Milel ve Nihal, 3(1- 2), 39-68.
• Yıldırım, M. (2007). Mircea Eliade’de kutsal ve kutsal zaman kavramı. Dini Araştırmalar Dergisi, 10(28), 59-82.
• Yıldırım, Y. (2016). Eğitim sosyolojisi perspektifi ile Piaget ve Vygotsky’nin bilişsel gelişim kuramları üzerine sosyolojik bir analiz denemesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 617-628.
• Yıldız, Z. (2014). Sosyal bilişsel öğrenme kuramı ve din eğitimi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 147-161.
• Yiğit, Y. (2021). Kültürel miras öğretimi bağlamında ahilik: Din eğitimi perspektifinden bir değerlendirme. Bilimname, 46(3), 91-123.
• Zengin, H. K. (2010). Almanya’daki müslüman çocuklarda Allah kavramının gelişimi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(1), 213-248.