The Problem of the "Other" in Formal Religious Education

Yıl 2023, Sayı: 16, 45 - 78, 30.12.2023

Yusuf Batar

https://doi.org/10.53112/tudear.1361099

Cited By: 1

Öz

The Problem of the "Other" in Formal Religious Education
The main aim of this article is to discuss the nature, possibility and ways of developing a healthy and sustainable understanding towards religious formations such as different beliefs, traditions and communities in formal religious education. As it is known, the target audience of religious education at school is all students. In formal religious education, which aims to inform and raise awareness of all students about religion, regardless of their religious positions, the phenomenon of religion is tried to be introduced to students without taking any religion or sect as a basis. Thus, it is aimed for each student to develop a religious attitude that is compatible with himself and his environment. Thanks to this education, in which individual freedoms are observed in terms of belief and religious preferences, differences in religious attitudes do not pose any problem. In order to achieve this desired goal in religious education, the sense of belonging and affiliation in the nature of religion must be resolved. Otherwise, the desired encompassing will be difficult to achieve.
In this study, the educational dimension of the "other" problem, which is a reflection of the perception of belonging stemming from the nature of religious attitudes, is discussed. In order to ground the subject, the concept of the other is first analyzed as a philosophical, psychological and sociological reality. Within the framework of the findings obtained from these analyses, the approach that should be adopted and the methods that should be applied in religious education are emphasized in order to ensure that the perception of the "other" brought about by religious affiliations is formed in a healthy way for the individual and society and that the other is not both ignored and marginalized.

Keywords:
Religion • Other • Religious Education • Multiculturalism • Educational Approaches

Anahtar Kelimeler

Religion, Other, Religious Education, Multiculturalism, Educational Approaches

Örgün Din Eğitiminde “Öteki” Problemi

Öz

Örgün Din Eğitiminde "Öteki" Problemi
Bu makalenin temel hedefi, örgün din eğitiminde öğrencilerin farklı inanç, gelenek ve cemaat gibi dinî oluşumlara karşı sağlıklı ve sürdürülebilir bir anlayış geliştirmelerinin mahiyetini, imkânını ve yollarını tartışmaktır. Bilindiği gibi okuldaki din eğitiminin hedef kitlesi bütün öğrencilerdir. Dinle ilgili pozisyonlarına bakılmaksızın bütün öğrencilerin din hakkında bilgilendirilmesini ve bilinçlendirilmesini hedefleyen örgün din eğitiminde, herhangi bir din ya da mezhep esas alınmadan din olgusu öğrencilere tanıtılmaya çalışılır. Böylece her öğrenciye kendisiyle ve çevresiyle uyumlu bir dinî tutum geliştirmesi hedeflenir. İnanma biçimi ve dinî tercihler konusunda bireysel özgürlüklerin gözetildiği bu eğitim sayesinde dinî tutumlardaki farklılıklar da herhangi bir sorun teşkil etmez. Din eğitiminde istenen bu hedefin gerçekleşmesi için dinin doğasında yer alan aidiyet duygusunun ve mensubiyet özelliğinin çözümlenmesi gerekir. Aksi halde istenen kuşatıcılığın gerçekleşmesi güç olacaktır. Bu çalışmada dinî tutumların doğasından kaynaklanan mensubiyet algısının bir yansıması olan “öteki” sorununun eğitsel boyutu ele alınmaktadır. Konuyu temellendirmek için öncelikle öteki kavramı felsefi, psikolojik ve sosyolojik bir gerçeklik olarak tahlil edilmektedir. Bu analizlerden elde edilen bulgular çerçevesinde dinî aidiyetlerin beraberinde getirdiği “öteki” algısının, birey ve toplum açısından sağlıklı bir şekilde oluşması ve ötekinin hem göz ardı edilmemesi hem de ötekileştirilmemesi için din eğitiminde benimsenmesi gereken yaklaşım ve uygulanması gereken yöntemler üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:
Din • Öteki • Din Eğitimi • Çok kültürlülük • Eğitim Yaklaşımları

Anahtar Kelimeler

Din,, Öteki,, Din Eğitimi,, Çokkültürlülük,, Eğitim Yaklaşımları

Kaynakça

• Altaş, N. (2022). Din eğitimi, Ankara: Nobel Yayın Yayıncılık.
• Aydın, M. (2005). Paradigmanın yeni adı: dinsel çoğulculuk, Mahmut Aydın (ed.), Hıristiyan, Yahudi ve Müslüman Perspektifinden Dinsel Çoğulculuk ve Mutlaklık İddiaları kitabı içinde (s. 15-49). Ankara: Ankara Okulu
• Bahçekapılı, M. (2011). Din eğitiminde pedagojik yaklaşımlar; “din hakkında öğrenme” ve “dinden öğrenme”. Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları Dergisi-İslam Araştırmaları 4 (2), 101-120.
• Batar, Y. (2011). Empatik din eğitimi. Ankara: Elips Kitap.
• Bauman, Z. (2003). Modernlik ve müphemlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2011). Postmodern etik. (Alev Türker, çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınevi.
• Beavers, A. (1990). İntroducing levinas to undergraduate philosophers. http://faculty.evansville.edu/tb2/trip/levinas.intro.htm
• Bilgin, B. (2003). Küreselleşme, din ve eğitim. Dinî Araştırmalar, 6(17), 203-214.
• Bilgin, B. (2005). Kültürlerarası din eğitiminin imkânı. İçinde R. Yılmaz (Ed.), Kültürel çeşitlilik ve din (ss. 101-117). Sinemis Yayınları.
• Cevizci, A. (2008). Felsefe terimleri sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ceylan, Y. (2019). Ninian smart’ın din eğitimiyle ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi. EKEV Akademi Dergisi, 0 (79), 483-498. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/sosekev/issue/72083/1160015
• Çalışkan, İ. (2007). Dini bir tutum olarak ötekine yaklaşımın kur’ani temelleri. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(1), 7-28.
• Çiftçi, İ. (2006). Uluslararası ilişkilerde öteki kavramı ve avrupa birliği ile islam konferansı örgütünün 2002 istanbul buluşmasında türk modeli söylemi (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî, (1981). Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Efil, Ş. (2016). Kendini ‘öteki’nde fark etmek: ben-öteki ilişkisinin felsefî uzantıları. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5/2, 51-66.
• Engebretson, K. (2006). Learning about and learning from religion. the pedagogical theory of micheal grimmitt, International Handbook of Religious, Moral and Spiritual dimensions in Education Vol I, (eds. de Souza, M.; Durka, G.; Engebretson, K.; Jackson, R.; McGrady, A) published by springer, Dordrecht, the Netherlands, 667-678, 667.
• Erikson, E. H. (1963). Childhood and society. New York: Penguin.
• Esra, A. (1992). Benlik kavramı ve bireyin yaşamındaki etkileri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 4/4, 7-14.
• Ev, H. (2003). Din eğitiminin diğer din mensuplarına karşı tutumların oluşumuna etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, 253-273.
• Gafarov, A. (2016). Felsefî ve dinî açıdan birlikte yaşamanın temel değerleri üzerine bir analiz. Değerler Eğitimi Dergisi, 14 (31), 87-133.
• Gökkır, B. (2005). Kur’an’daki ehl-i kitap “öteki” mi? islâm araştırmalarda oryantalizmin kavramsal etkisi. İslâmi Araştırmalar Dergisi, 14, 37-54.
• Göregen, M. (2018). Batıda oluşan ‘‘öteki’’ anlayışının inançla olan ilişkisi . İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (4), 3156-3167. DOI: 10.15869/itobiad.479376
• Gündüz, H. (2016). Çağdaş felsefede öteki problemi. (Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Hull, J. (2001). Demokratik çoğulcu toplumlarda din eğitimi üzerine genel değerlendirme. Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar kitabı içinde (s.33-42). (Şehbal M. Gökdal Çev.) Ankara: MEB. Yayınları.
• Hull, J. M. (2002). The contribution of religious education to religious freedom: A global perspective. In Religious Education in Schools: Ideas and Experiences from around the World (pp. 4-11). International Association for Religious Freedom (IARF). https://iarf.net/REBooklet/Hull.htm
• İbn Hanbel, A. (1982). el-Müsned. (C. 5). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İlter, T. (2006). Modernizm, postmodernizm, postkolonyalizm: ben-öteki ilişkileri ve etnosantrizm”. Küresel İletişim Dergisi. 1, 1-16.
• İnceoğlu, Y. Çoban, S. (2014). Azınlıklar, ötekiler ve medya, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İspir, N. ve Küçükalkan, G. (2013). “Ben” ve “öteki” ilişkisinde insan ve diğerleri. Atatürk İletişim Dergisi, 5, 1-10.
• Jackson, R. (1997). Religious education and ınterprative approach, London: Hodder & Stoughton Press.
• Jackson, R. (2003). Başkalarının dünya görüşlerini anlama: Din eğitimine yorumlayıcı yaklaşımlar. Çev. İbrahim Kapaklıkaya. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(3), 189-216.
• Jackson, R. (2005). Din eğitimi: yorumlayıcı bir yaklaşım. Çev. Üzeyir Ok & M. Ali Özkan. Dem Yayınları.
• Kalın, İ. (2013). İslam ve batı, 4. Baskı. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Karaduman, S. (2010). Modernizmden postmodernizme kimliğin yapısal dönüşümü, Journal of Yaşar University, 7/5, 2886 ‐ 2899
• Karaman, Ö. (2021). 1990 sonrası küresel hakimiyet teorilerinde islam’ın bir ‘öteki’ olarak konumlandırılması, (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Kayıklık, H. & Yapıcı, A. (2005). Gençlerde dinsel hayatın ötekine yönelik tutumlara etkisi: çukurova üniversitesi örneği. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1, 5-38.
• Kaymakcan, R. (2012). Dini çoğulculuk ve din eğitimi. İçinde M. Köylü (Ed.), Din eğitiminde çağdaş konular (ss. 81-102). Dem Yayınları.
• Keyman, E. F. (1996). Farklılığa direnmek: uluslararası ilişkiler kuramında “öteki sorunu”. F. Keyman, M. Mutman & M. Yeğenoğlu. (Der.), Oryantalizm, hegemonya ve kültürel fark kitabı içinde (s. 71-106) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kızılabdullah, Y. & Yürük, T. (2008). Din eğitimi modelleri çerçevesinde türkiye’deki din eğitimi üzerine genel bir değerlendirme. Dini Araştırmalar Dergisi, 11/32, 101-123.
• Kirman, M. A. (2019). Hakikat tekelciliği ve dinî partikülarizm. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 19/2, 330-346.
• Köse, M. & Küçük, M. (2015). Oryantalizm ve “öteki” algısı. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 1/1, 107-127.
• Kutlu, S. (2002). Din öğretiminde yeni yöntem arayışları uluslarası sempozyumu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/1, 301-322. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/724/9152.pdf
• Kutlu, S. (2023). Laik örgün eğitim sisteminde doktrin merkezli çoğulcu din eğitimi mümkün mü? http://www.sonmezkutlu.net.
• Kükürt, R. O. (2007). Eleştirel pedagoji açısından E. Levinas’ta öteki kavramı (Yüksek Lisans Tezi Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Macit, G. (2013). Felsefe tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• MEB. (2023). https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_05/15104708_201813015378536-DKAB_9- 12.SYnYfDOP2018.pdf
• Müslim, E.M. (1992). Sahîhu müslim, I-III. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Nipkow K. E. (2003). Avrupa birliği anlayışı çerçevesinde almanya’da din eğitimi. Din Öğretiminde Yeni Yöntem Arayışları Uluslararası Sempozyum Bildiri ve Tartışmalar kitabı içinde (s.64-66). (Şehbal M. Gökdal Çev.) Ankara: MEB. Yayınları.
• Okumuşlar, M. (2007). Çok kültürlü toplumlarda “din hakkında öğrenme” ve “dinden öğrenme” modeli. Marife, 7/2, 251-264. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343851.
• Özcan, Z. (2022). Bireylerin kendilerine ve “öteki”lere karşı merhamet düzeylerinin dinî yönelimleri açısından incelenmesi. Kocatepe İslami İlimler Dergisi, 5/1, 47-66.
• Özensel, E. (2016). Bir değer olarak bir arada yaşamak ve öteki, değerler bilançosu. H. H. Bircan ve B. Dilmaç (Ed.), Değerler Bilançosu-Beyaz Kitabı içinde (9-12), Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Özensel, E. (2020). Farklılıkların bir arada yaşamasında bir sorun alanı olarak ötekinin ötekileştirilmesi. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 43, 369-378.
• Öztürk, A. (2018). Ötekileştirmenin inşası ve etkinliği bağlamında televizyon haberleri: suriyeli sığınmacılar. (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Öztürk, M. (2015). İslam’ın Müslümanların ötekisi/ötekileri. Sabah Ülkesi Kültür Sanat ve Felsefe Dergisi. https://www.sabahulkesi.com/2015/01/11/islam%C4%B1nm%C3%BCsl%C3%BCmanlar%C4%B1n- %C3%B6tekisi%C3%B6tekileri/
• Püsküllüoğlu, A. (2000). Türkçe sözlük, 3. baskı. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Schnopper, D. (2005). Sosyoloji düşüncesinin özünde “öteki” ile ilişki (A. Sönmez Çev.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Selçuk, D. S. S. (2012). Postmodern dönemde farklılığın kutsanması ve toplumun parçacıllaştırılması: “öteki” ve “ötekileştirme”. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15/2, 77-99.
• Shepherd, J. (1991). İslam ve din eğitimi (mezhebe dayalı olmayan model), I. Din eğitimi ve din hizmetleri semineri kitabı içinde (ss. 370- 378). (B. Demirkol, Çev.) Ankara: DİB Yayınları.
• Shepherd, J. (2003). Fenomenolojik bakış açısı: eleştirel anlamda sorgulayıcı din eğitimi, Din öğretiminde yeni yöntem arayışları uluslararası sempozyum bildiri ve tartışmaları kitabı içinde (ss. 323-335.). (D. Namsan Çev.) Ankara: MEB Yayınları.
• Smart, N. (1966). The teacher and Christian belief. London: James Clarke and Co.
• Smart, N. (1968). Secular education and the logic of religion, London: Faber & Faber.
• Smart, N. (1969). The religious experience of mankind, New York: Charles Scribner’s Sons.
• Smart, N. (1992). Din ve insan tecrübesi (A. İ. Yitik, Çev.). Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (7), 423-444.
• Smart, N. (1996). Dimensions of the sacred: An anatomy of the world’s beliefs. Berkeley, London: University of California Press.
• Smart, N. (1998). The world’s religions. New York: Cambridge University Press.
• Strauss C. L (2007). Irk, tarih, kültür (H. Bayrı, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• TDK. (2023). https://sozluk.gov.tr/öteki
• Topçu, N. (1998). İsyan ahlakı, (M. Kök ve M. Doğan, Çev.) İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tosun A. (2016). Din eğitiminde ötekini tanıma ve dünya görüşü yaklaşımı: bir alan araştırması. Dini Araştırmalar Dergisi, 19/48, 53-75.
• Tosun, A. (2015). Kendini ve ötekini tanıma bağlamında din öğretiminde dünya görüşü modeli. (Doktora Tezi,
• Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir. Tosun, C. (2018). Din eğitimi-öğretimi ve mezhep. Journal of Islamic Research, 29/2, 267.
• Yapıcı, A. & Zengin, Z. S. (2003). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin dinin etkisini hissetme düzeyleriyle psiko- sosyal uyumları arasındaki ilişki. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2, 65-127.
• Yazır, M. H. (1992). Hak dini kur’an dili, I-X, İstanbul: Feza Yayıncılık.
• Yılmaz, H. A. (2016). Bir derleme: benlik kavramına ilişkin bazı yaklaşımlar ve tanımlamalar. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 48, 79-89.
• Yılmaz, H. İ. (2020). Bir arada yaşama tecrübesine katkısı bağlamında din öğretimi (samandağ örneği), (Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir).
• Yürük, T. (2020). Nınıan smart’ın “yedi boyutlu din modeli”ne göre ortaöğretim programlarında din olgusunun yeri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 20 (2), 761-801. DOI: 10.30627/cuilah.817548
• Zengin, Z. S. (2020). Osmanlı’da ‘öteki’ne bakışın dinamikleri ve eğitim alanındaki yansımaları. ULUM 3/2, 375- 392.