Mes‘ûdî’nin Abbâsî Tarihi Anlatısında Rüya Motifi

Yıl 2023, Sayı: 16, 201 - 219, 30.12.2023

Zeynep Kaya Ünal

https://doi.org/10.53112/tudear.1377828

Öz

Rüyalar, tarih boyunca insanın gaip bilgi elde ettiği, bu sayede doğruyu yanlıştan ayırma ve gelecekten haberdar olma imkanına kavuştuğu mucizevi bir deneyim olarak yorumlanmıştır. IV./X. asırda Abbâsî topraklarında yaşamış meşhur müverrih Mes‘ûdî de tarih yazımında rüyaya özel bir önem atfetmiş, hatta bu konuyu ayrıntılı olarak ele aldığı iki eser kaleme almıştır. Her ne kadar bu kitaplar günümüze ulaşmamışsa da ünlü eseri Mürûcü’z-zeheb’de rüya bahsini kehanet konusu içinde işlediği ayrı bir bölüm bulunmaktadır. Bu birliktelikten anlaşıldığı üzere onun tarih anlatısında rüya, kehanetin bir unsuru olarak hakikati bildiren bir araç şeklinde varlık kazanmaktadır. Ayrıca Mes‘ûdî’nin naklettiği rüya haberleri derlendiğinde rivayetlerin Abbâsîler döneminde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu durum müellifin Şiî temayülü, Abbâsî döneminde yaşaması ve eserlerini bu çağda kaleme almasıyla birlikte düşünüldüğünde anlamlı sorulara kapı aralamaktadır. Çünkü müellif, rüya motifini çağın meşru yöneticileri hakkındaki hakiki tutumunu ortaya koymak için bir araç olarak kullanmış olabilir. Bu makale Mes‘ûdî’nin okuyucusuna ima ettiği anlamı, Abbâsîler döneminde kaydettiği rüya rivayetlerini inceleyerek tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Abbâsîler, Tarih yazımı, Rüya, Mes‘ûdî

The Dream Motif in Al-Mas‘udī’s Narrative of Abbasid History

Öz

Throughout history, dreams have been interpreted as a miraculous experience through which individuals obtain hidden knowledge, enabling them to distinguish between right and wrong and to gain insight into the future. The prominent historian al-Mas‘ūdī, who lived in the Abbasid lands in the IV./Xth century, attached special importance to dreams in historiography and even wrote two works in which he dealt with this subject. Although these books have not survived, we have a separate chapter in his famous work, al-Murūj al-dhaḥab, in which he discusses dreams within the subject of prophecy. As it is understood from this unity, in his historical narrative, the dream, as an element of prophecy, comes into existence as a tool that informs the truth. Moreover, when al-Mas‘ūdī’s dream narratives are compiled, it is seen that the narrations are concentrated in the Abbasid period. When this situation is considered together with the author’s Shi‘ite tendency, living and writing his works in the Abbasid period, it opens the door to meaningful questions. This is because the author may have used the dream motif as a tool to reveal his true attitude towards the legitimate rulers of the age. This article discusses the meaning al-Mas‘ūdī implies to his readers by analyzing the dream narratives he recorded during the Abbasid period.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Abbasids, Historiography, Dream, al-Mas‘ūdī

Kaynakça

• Bayer, B. (2018). Halife Memun’un Rüyası: Beytü’l-Hikme ve Bağdat’taki Çeviri Hareketine Dair Argümanların Değerlendirilmesi. Tezkire, 63, ss. 41-61.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1423/2002). Sahîhu’l-Buhârî. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr.
• Burke, P. (2022). Kültür Tarihinin Çeşitliliği (M. Düzce, H. Hemşinli, M. Tekpınar, & S. Polatoğlu, Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çelebi, İ. (2008). Rüya. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 35, ss. 306-309). İstanbul: TDV Yayınları.
• Dineverî, Ahmed b. Davud. (ts.). el-Ahbârü’t-tıvâl. y.y.
• Eser, M. (2021). Mesudî. İslam Tarihinde Bilim Öncüleri (Cahit Külekçi, Ed.), (ss. 49-53). İstanbul: Mana Yayınları.
• Fahd, T. (1966). The Dream in Medieval Islamic Society. The Dream and Human Societies (G. E. von Grunebaum, Ed.) (ss. 351-363). California: University of California Press.
• Fahd, T. (t.y.). El-Kehânetü’l-Arabiyye kable’l-İslam (H. Avde & R. Ba’s, Çev.). Beyrut: Şeriketu Kadmus.
• Harman, Ö. F. (2001). Kâhin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 24, ss. 170-171). İstanbul: TDV Yayınları.
• İbn Haldun. (2016). Mukaddime. Çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Köse, F. B. (2018). Kâhin. İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Külekçi, C. (2017). Tarih ve Yorum: Sahabenin Peygamber Algısı Ekseninde Çağdaş Peygamber Algılarının Yorumsal İzdüşümü. İslam ve Yorum: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar (C. 1, ss. 609-627). Ankara: TDV Yayınları.
• Meisami, J. S. (1989). Mas’ūdī on Love and The Fall of The Barmakids. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 121(2), 252-277.
• Meisami, J. S. (2005). Mas’ūdī and the Reign of al-Amīn: Narrative and Meaning in Medieval Muslim Historiography. On Fiction and Adab in Medieval Arabic Literature (P. F. Kennedy, Ed.) (ss. 149-176). Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. (1357/1938). et-Tenbîh ve’l-işrâf. b.y.: Mektebetü’t-Târîhiyye.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. (1425/2005a). Mürûcü’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. (C. 1). Beyrut: Mektebetü’l- Asriyye.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. (1425/2005b). Mürûcü’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. (C. 2). Beyrut: Mektebetü’l- Asriyye.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. (1425/2005c). Mürûcü’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. (C. 3). Beyrut: Mektebetü’l- Asriyye.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. (1425/2005d). Mürûcü’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. (C. 4). Beyrut: Mektebetü’l- Asriyye.
• Moin, A. A. (2007). Partisan Dreams and Prophetic Visions: Shi’i Critique in al-Mas’ūdī’s History of the Abbasids. Journal of the American Oriental Society, 127(4), ss. 415-427.
• Müslim, E. H. (1430/2009). Sahîhu Müslim. Beyrut: Dâru Kurtuba.
• Öztürk, H. (2013). Rüya Motifi’nin Siyer Yazıcılığındaki Yeri: Hz. Muhammed’in Peygamberliğinin Doğumundan Önce Müjdelenmesi Örneği. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), ss. 133-155.
• Schimmel, A. (2023). Halifenin Rüyaları: İslam Kültüründe Rüya ve Tabiri (T. Erkmen, Çev.). İstanbul: Sufi Kitap.
• Serinsu, A. N. (1994). Ebû Dülef el-İclî Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 10, s. 123). Ankara: TDV Yayınları.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. (ts.). Târîhü’t-Taberî: Târîhü’l-ümem ve’l-mülûk (1-11). b.y.: Dâru’l-Me’ârif bi Mısr.
• Ünal, Z. K. (2022). Mes’ûdî’nin Tarihyazıcılığında Bir İstitrat Örneği Olarak Abbâsîler ile Bizans Arasındaki Esir Mübadeleleri. Usul İslam Araştırmaları, 38(38), ss. 55-80. https://doi.org/10.56361/usul.1162492
• Ünal, Z. K. (2023). Mes’ûdî ve Tarihçiliği. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.