ILISU BARAJI İNŞAAT SAHASININ ARKEOLOJİK POTANSİYELİ

Yıl 2019, Sayı: 1, 42 - 61, 30.12.2019

Ayşe Tuba Ökse

Öz

Ilısu Barajı dolum alanında kalacak arkeolojik verilerin incelenmesi, bugüne dek yalnızca sınırlı arkeolojik
bilgi sunan bu bölgenin kültür tarihine değerli katkılar sağlamıştır. Bölgede Mezopotamya kültürleri egemendir.
Ilısu Barajı inşaat alanında kalan 15 arkeolojik alanın tümü küçük boyutlu, tek katmanlı alanlardır.
Küçük tarımcı veya mevsimlik yerleşimlerden oluşan 11 alanda kurtarma kazıları yapılmıştır. Boncuklu
Tarla, basit mimarisi ve mezarları olan Çanak Çömleksiz Neolitik B yerleşimidir ve Havuz Mevkii, Ubeyd
Dönemine tarihlenen küçük kırsal bir yerleşimdir. Tunç Çağları, Tatıka’da bulunan MÖ 3. binin ilk yarısına
ait mezarlar ve bunlarla ilişkili ritüel yapılara sahip bir mezarlık alanı, Zuraki Zeri de MÖ 2. binin ilk yarısına
tarihlenen küçük bir kırsal yerleşimle temsil edilmektedir. Zeviya Tivilki ve Kilokki Rabiseki Yeni Assur
Dönemi’nde kullanılan yaylaları temsil etmektedir. Bölgede üç yerleşim Roma İmparatorluğu döneminde
kullanılmıştır; Ilısu Höyük’te bir askeri kale, Kilokki Rabiseki’de bir oda mezar ve Zeviya Kavla’da bir
kırsal yerleşim alanı. Ilısu Köyü’nde ergitme fırınlarıyla ilişkili kırsal yerleşim alanı 13. ve 14. yüzyıllara
tarihlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ilısu Barajı Kurtarma Projesi, Yukarı Dicle, Arkeolojik Miras

Kaynakça

• Atay - Ökse 2011 Atay, E., -Ökse, A. T., “Photogrammetric Methods for Recording Archaeological Structures at Zeviya Tivilki on the Upper Tigris, Turkey”, Antiquity Project Gallery 85/329. Emanet 2018 Emanet, A., “Mezar Taşları”, Ökse ve diğ. 2018, 537-548. Eroğlu 2014 Eroğlu, S., “Antropolojik Veriler”, Ökse ve diğ. 2014b, 279-292. Eroğlu 2015 Eroğlu, S., “Antropolojik Veriler”, Ökse ve diğ. 2015b, 514-525. Kozbe 2010 Kozbe, G., “The Neo-Assyrian Burials Recovered at Kavuşan Höyük in the Upper Tigris Region”, P. Matthiae ve diğ. (eds.), Proceedings of the 6th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East 2, Wiesbaden, Harrasowitz, 349-356. Ökse 2012 Ökse, A. T., “Kamu Yatırımlarından Etkilenecek Kültür Varlıklarını Kurtarma Projeleri”, Arulis: Arkeoloji, Tarih, Nümismatik, Epigrafi, Etnografya III, 2-14. Gaziantep Müze Dostları Derneği, Gaziantep. 2013a Ökse, A. T., “Ilısu Barajı İnşaat Sahasında Bulunan, Yeni Assur Dönemine Ait Demirden Üretilmiş Mezar Eşyaları”, III. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı: Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar. P. Ayter - Ş. Demirci - A. M. Özer (ed.), “Prof. Dr. Halet Çambel Onuruna” Bildiriler Kitabı, 117-125. Ankara, Ortadoğu Teknik Üniversitesi. 2013b Ökse, A. T., “Ilısu Barajı İnşaat Sahası Yüzey Araştırması”, Ilısu Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları, 457-460. Diyarbakır, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. 2015a Ökse, A. T., “Baraj Projeleri ve Arkeoloji: Türkiye’nin Güneydoğusunda Kurtarma Kazıları”. Ü. Yalçın - H.-D. Bienert (ed.), Kültürlerin Köprüsü Anadolu: Türk-Alman Eskiçağ Bilimlerinde Güncel Bilimsel Araştırmalar ve Yani Bakış Açıları, Der Anschnitt, Beiheft 27, 111-129. Deutsches Bergbau-Museum Bochum, Bonn. 2015b Ökse, A. T., “Doğu Anadolu Demir Çağı Kültürünün Güneye Yayılımı: Yukarı Dicle Havzasından Yeni Bulgular”, M. Işıklı - B. Can (ed.), International Symposium on East Anatolia – South Caucasus Cultures, Proceedings II, 262-270. Cambridge Scholars Publishing, Cambridge. 2017a Ökse, A. T., “Tatıka Kazıları: Yukarı Dicle Havzasında ETÇ I-II Mezarlığı ve Ritüel Yapılar”, G. Coşkun (ed.), Dumlupınar Üniversitesi V. Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu: Arkeoloji, Anadolu, Zaman ve Mekan, 15-30. Ankara: Bilgin Kültür Sanat. 2017b Ökse, A. T., “Eastern Anatolian ‘Early Iron Age’ Tribes in the Upper Tigris Region: A Cultural and Chronological Assessment”, E. Rova (ed.), At the Northern Frontier of Near Eastern Archaeology: Recent Research on Caucasia and Anatolia in the Bronze Age, Subartu 38, 369-389, Turnhout, Brepols. 2018 Ökse, A. T., “Dicle Vadisi’nde Yeni Assur Dönemi Mevsimlik Köyleri: Kilokki Tarlası, Kumru Tarlası, Salat Tepe”, K. Köroğlu -S. F. Adalı (ed.), Assurlular: Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı, 436-452, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. Ökse- Eroğlu 2013 Ökse, A. T., ve Eroğlu, S., “The Tradition of Burning the Corpse in the Upper Tigris Region: A Case Study on Zeviya Tivilki in the Upper Tigris Region”, Akkadica 134/2, 159-185. Ökse - Görmüş 2013 Ökse, A. T., ve Görmüş, A., “Mesopotamian Chalcolithic Cultures in the Upper Tigris Region: A Case Study on Salat Tepe and its Environment”, Y. Morozova - H. Öniz (ed.), SOMA 2010. Proceedings of the 14th Symposium on Mediterranean Archaeology, British Archaeological Reports International Series 2555, 133-146. Oxford: Archaeopress. 2014 Ökse, A. T., ve Görmüş, A., “Ilısu Baraj Gövdesi İnşaat Alanı Kurtarma Kazıları”, A. Özfırat - N. Coşkun (ed.), Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayın No. 51, 111-135, Antakya: Hatay Life Medya. Ökse - diğ. 2008 Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., ve Torpil, S., “Archaeology Affected by the Ilısu Dam in Turkey”, Antiquity Project Gallery 82/317. http://antiquity.ac.uk/projgall/okse317/index.html (11.05.2014). 2009a Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., Muluk, Y., Eroğlu, M., Torpil, S., Bayraktar, A. A., Tan, Y., Atlı Balkan N., Astruc, L., ve Kayacan, N., “Ilısu Barajı İnşaat Sahası Yüzey Araştırmasında Belirlenen Arkeolojik Alanlar”, TÜBA Kültür Envanteri Dergisi 7, 71-94. 2009b Ökse, A. T., Atay, E., Eroğlu, M., ve Tan, Y., “Ilısu Barajı İnşaat Sahasına Rastlayan Dicle Vadisi’nin Tunç ve Demir Çağları’ndaki Yerleşim Sistemleri ve Kültür Tarihi”, TÜBA-AR 12, 25-48. 2010a Ökse, A. T., Görmüş, A., ve Atay, E., “A Rural Iron Age Site at Zeviya Tivilki in the Construction Zone of the Ilısu Dam, South-Eastern Turkey”, Antiquity Project Gallery 84/323. http://antiquity.ac.uk/projgall/okse323/index.html (11.05.2014). 2010b Ökse, A. T., Görmüş, A., ve Atay, E., “Ilısu Barajı - Ilısu Köyü ve Çevresi Yüzey Araştırması 2008” 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1, 333-349. 2011 Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., Taşkıran, H., ve Erdoğan, N.,“Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2009 Kazıları” 32. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 258-269. 2012 Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., ve Erdoğan, N., “Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2010 Kazıları” 33. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 189-204. 2013a Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., ve Erdoğan, N., “Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2011 Kazıları”, 34. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 25-34. 2013b Ökse, A. T., Görmüş, A., ve Atay, E., “Transaction of Local People and the Assyrians in the Upper Tigris Region: New Evidence from the Excavations at Zeviya Tivilki (Kumru Tarlası)”, Y. Morozova- H. Oniz (ed.), SOMA 2010: Proceedings of the 14th Symposium on Mediterranean Archaeology, British Archaeological Reports International Series 2555, 43-49, Oxford: Archaeopress. 2014a Ökse, A. T., Taşkıran, H., Kartal, M., Görmüş, A., Atay, E., ve Erdoğan, N., “Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2012 Kazıları”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 102-112. 2014b Ökse, A. T., Erdoğan, N., Görmüş, A., Atay, E., Öncü, A., Yücel, A., Bayraktar, A. A., Yücel, B., Levent, H., Akan, H., Erdaş, Y., Eroğlu, M., Güneş, A., Tan Atay, Y., Torpil, S., Hamioğlu Güneş, Z., Gürdil Öncü, V., Turan, M., ve Altun, S., Ilısu Barajı İnşaat Sahası Kurtarma Projesi I: Demir Çağı. Mardin, Mardin Müze Müdürlüğü. 2015a Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., Erdoğan, N., ve Ünal, E., “Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2013 Kazıları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 123-136. 2015b Ökse, A. T., Erdoğan, N., Görmüş, A., Atay, E., Öncü, A., Gürdil Öncü, V., Yücel, A., Levent, H., Bayraktar, A. A., Altun, S., Eroğlu, M., Güneş, A., Tan Atay, Y., Akan, H., Torpil, S., Hamioğlu Güneş, Z., ve Turan, M., Ilısu Barajı İnşaat Sahası Kurtarma Projesi II: Kalkolitik Çağ. Mardin, Mardin Müze Müdürlüğü. 2016 Ökse, A. T., Görmüş, A., Atay, E., Erdoğan, N., ve Ünal, E., “Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2014 Kazıları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, 59-72. 2018 Ökse, A. T., Görmüş, A., Erdoğan, N., Atay, E., Çetinkaya, İ., Güneş, A., Atay, Y., Levent, H., Eroğlu, M., Torpil, S., Güneş, Z., Yücel, A., Turan, M., Altun, S., Akan, H., Akkaş, V., Erdaş, Y., Gürdil Öncü, V., Öncü, A., Bayraktar, A. A., Boz, M., ve Görmez, A., Ilısu Barajı İnşaat Sahası Kurtarma Kazıları III: Roma İmparatorluk Dönemi ve Orta-Yakın Çağ Yerleşmeleri. Mardin, Mardin Müze Müdürlüğü. Özdoğan 2000 Özdoğan, M., “Cultural Heritage and Dam Projects in Turkey: An Overview”, S. A. Brandt - F. Hassan (ed.), Dams and Cultural Heritage Management. Final Report, 58-61. http://www.eca-watch.org/problems/asia_pacific/china/culture_dams_forWCD2000.pdf (17.03.2018). 2006 Özdoğan, M., “Keban Projesi ve Türkiye’de Kurtarma Kazıları”, V. Tolun - T. Takaoğlu (ed.) Sevim Buluç Anı Kitabı, 13-19. Çanakkale: Çanakkale 18 Mart Üniversitesi. Rova 2011 Rova, E., “Ceramic”, M. Lebeau (ed.), Jezirah. Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Eastern Mediterranean I, Brepols, Turnhout: 49-128. Sağlamtimur 2014 Sağlamtimur, H., “Dicle Kıyısında Geç Roma Dönemine Tarihlenen Bir Kale ve Nehir Limanı”, TINA Denizcilik Arkeolojisi Dergisi 2, 28-39. Sağlamtimur - Ozan 2007 Sağlamtimur, H., - Ozan, A., “Siirt Türbe Höyük Kazısı: Ön Rapor”, Ege Üniversitesi Arkeoloji Dergisi 2(X), 1-32. Silibolatlaz Baykara 2019 Silibolatlaz Baykara, D., “Tatıka Erken Tunç Çağı (I-II) Ritüel Uygulamalarının Zooarkeolojik Açıdan Değerlendirmesi”, Gaziantep University Journal of Social Sciences 18 (1), 549-564. Ünal - Köker 2018 Ünal, E., - Köker, H., “Sikkeler”, Ökse ve diğ. 2018, 372-389.