Geography and Climate on the Site Selection of Archaeological Settlements: Examples from Kura-Araxes Settlements in the Upper Euphrates-Malatya Basin

Yıl 2021, Sayı: 3, 29 - 53, 25.12.2021

Umut Parlıtı , Eyüp Caner

Öz

Climate and geography play a significant role in the mobility of people, affecting their economic pursuits, eating and clothing habits, architectural construction techniques, and the selection of building materials. In this context, the geography-climate conditions in which civilizations are born and flourish become the prevailing elements that determine their socio-cultural characteristics. Within this scope, this paper explores and gives a brief evaluation of the Kura-Araxes settlements in the Upper Euphrates-Malatya Basin through key mounds. The earliest findings regarding the urbanism of the archaeological settlements in the region date back to the 4th millennium. However, since the archaeological site was under the Keban and Karakaya Dam Lakes, general assessments about the settlements were made possible only after. Besides, as the rescue excavations were carried out hastily, there was confusion in the evaluation of the results and the comparison of the data. Since the settlements are not fully opened and the inconsistency experienced in the chronological plane still exists, new evaluations need to be made on these key settlements. In this way, landscape analysis of the Kura-Araxes settlements among the key mounds of different scales was carried out and the results regarding the problem of the geographical distribution in the location selection of the settlements were assessed. In addition, even if incomplete, the significant data about the architectural texture of the settlements were evaluated on the common denominator, and the results regarding the factors of geography and climate in the positioning of the settlements were presented.

Anahtar Kelimeler

Upper Euphrates-Malatya Section, Kura-Araxes Settlements, Geography, Climate, Settlement Archeology

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Abalı-Barkul-Seçkin 1996 Z. Abalı- Ö. Barkul- N. Seçkin, “Yöresellik Ara Sıra Güncellenen Eski Bir Akım mı?”, Türkiye Mimarlığı Sempozyumu II-Kimlik, Meşruiyet, Etik, TMMOB Mimarlar Odası, Ankara, 56-58.
• Aksoy 1975 E. Aksoy, Mimarlıkta Tasarım, İletim ve Denetim, KTÜ Yayınları, İstanbul.
• Atalay- Mortan 2007 İ. Atalay- K. Mortan, Resimli ve Haritalı Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
• Atalık-Baycan 1993 G. Atalık- T. Baycan, “Sürdürülebilir Kalkınma/Kentleşme İkilemlerine İlişkin Görüşler”, Kent ve Çevre: Planlamaya Ekolojik Yaklaşım, Türkiye’de 17. Dünya Şehircilik Günü, 7-12.
• Baştürk-Konakçı 2005 M.B. Baştürk- E. Konakçı, “Settlement Patterns in the Malatya Elazığ Region in the IV. & III. Millennium BC”, Eds. Jörg Klinger, Altorientalische Forschumgen 32, Akademia Verlag, Berlin, 97-114.
• Bilgi 1980 Ö. Bilgi, “Köşkerbaba Kazıları 1979”, II. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 113-119.
• Bilgi 1981 Ö. Bilgi, “Köşkerbaba (Göçkerbaba) Höyük 1979 Yılı Kazıları Sonuçları”, II. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 113-119.
• Bilgi 2000 Ö. Bilgi, “Köşkerbaba Kazıları”, Oktay Belli (eds.), Türkiye Arkeoloji ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü, Yayın No:4242, İstanbul, 133-139.
• Bilgi 2001 Ö. Bilgi, “Köşkerbaba Excavations”, İstanbul University’s Contributions to Archaeology in Turkey 1932-2000, Edt. Oktay Belli, İstanbul, 110-114.
• Bloch 1970 M. Bloch, Feudal Society, 2 cilt, L.A.Manyon (trans.), Chicago: The University of Chicago Press.
• Braudel 1976 F. Braudel, The Mediterranean and the Mediterranean World In the Age of Phillip II. 2 cilt; Çeviren S. Reynolds.Glasgow: Fontana/Collins.
• Burney 1958 C.A. Burney, “Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze”, Anatolian Studies vol. 8, 157-209.
• Burney 1993 C.A. Burney, “Arslantepe As A Gateway to the Highlands: A Note on Periods VIA-VID”, Edt. M Frangipane- H. Hauptmann- M. Liverani- P. Matthiae- M. Mellink (eds.), Between The Rivers and Over The Mountains, Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, Roma, 311-317.
• Ciravoğlu 2006 A. Ciravoğlu, Sürdürülebilirlik Düşüncesi-Mimarlık Etkileşiminde Alternatif Bir Bakış: “Yer”in Çevre Bilincine Etkisi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Compagno 1999 A. Compagno, Intelligent Glass Facades, Material, Practice, Design, Birkhauser Publishers, Basel, Boston, Berlin.
• Darga 1980 M. Darga, Şemsiyetepe Kazıları, II. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 27-30.
• Darga 1981 M. Darga, “Şemsiyetepe Kazıları 1980 Yılı Buluntuları”, III. Kazı Sonuçları Toplantısı, DSİ Basım ve Foto-Film İşletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara, 53-57.
• Darga 1984 M. Darga, Şemsiyetepe Kurtarma Kazıları, V. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 91-97.
• Darga 1987a M. Darga, “Şemsiyetepe Kazıları 1978-1979”, Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları, Orta Doğu Üniversitesi Aşağı Fırat Projesi Yayınları, Seri I, No 3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 292-298.
• Darga 1987b M. Darga, Şemsiyetepe Kazıları 1985 Sezonu Sonuçları, VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt, I, Ankara, 157-172.
• Darga 2001 M. Darga, “Şemsiyetepe Excavations in the Lower Euphrates Basin 1978-1989”, O. Belli (eds.), İstanbul University’s Contributions to Archaeology in Turkey 1932-2000, İstanbul, 115-120.
• Davey 1998 P. Davey, “A Moral Issue”, Architectural Review, 203 (1214), 4-5.
• Dikkaya 2003 F. Dikkaya, Settlement Patterns of Altınova in the Early Bronze Age, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Yerleşim Arkeolojisi Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Duru 1979a R. Duru, “Değirmentepe Höyüğü Kazısı, 1973”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I. No. 6, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Ankara, 13-24.
• Duru 1979b R. Duru, Keban Projesi Değirmentepe Kazısı 1973, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.3- No.2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Duru 2001 R. Duru, “Elazığ-Değirmentepe Excavations”, İstanbul University’s Contributions to Archaeology in Turkey 1932-2000, Edt. Oktay Belli, İstanbul, 108-109.
• Entwicklungsgesellschaft 1998 M.C. Entwicklungsgesellschaft, Fortbildungsakademie Herne, Stadtteilzentrum Herne-Sodingen, 1 Megawatt Solarkraftwerk der Stadtwerke.
• Erarslan 2006 A. Erarslan, “Progress Towards First Cities in Eastern and Southeastern Anatolia (2600-1900 BC): The Local Dynamics of Urbanistic Development”, Tüba-Ar, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Sayı. 9, 81-96.
• Erçin 2005 Ç. Erçin, Mimarlıkta İklim Faktörü ve Bu faktöre Bağlı Olarak Konut Alanlarında Fiziksel Yerleşme Yoğunluğunun Belirlenmesi İçin İlkeler, Yakındoğu Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Lefkoşe.
• Erkün 1993 S. Erkün, “Şok Tedavisi Amacıyla Tükenen Doğaya Ağıt, Bursa”, Kent ve Çevre: Planlamaya Ekolojik Yaklaşım, Türkiye’de 17. Dünya Şehircilik Günü, 4-6.
• Erol 2011 O. Erol, Genel Klimatoloji, Çantay Kitabevi, 9. Baskı, İstanbul.
• Ertem 1972 H. Ertem, “Han İbrahim Şah Kazısı 1970”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I. No. 3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 63-74.
• Ertem 1974 H. Ertem, “Han İbrahim Şah Kazısı, 1971”, Keban Projesi 1971 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- No.4, Ankara, 59-69.
• Ertem 1982 H. Ertem, Keban Projesi Han İbrahim Şah Kazısı 1970-1971, Orta Doğu Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri III, No.3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Esin 1970 U. Esin, “Tepecik Kazısı 1968 Yılı Önraporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri: I- Yayın: I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 147- 172.
• Esin 1972 U. Esin, “Tepecik Kazısı, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- No.3, Ankara, 139-158.
• Esin 1974 U. Esin, “İstanbul Üniversitesi Prehistorya Kürsüsü Tepecik Kazıları (Elazığ)”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı. XX, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 39-62.
• U. Esin 1979 U. Esin, “Tepecik Kazısı, 1973”, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri.1- No.6, Ankara, 79-114.
• Esin 1981 U. Esin, “1979 Değirmentepe Kazıları”, II. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 91-99.
• Esin 1982 U. Esin, “Tepecik Kazısı, 1974”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri. 1 No. 7, Ankara, 71-93.
• Esin 1997 U. Esin, “Tepecik”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi 3, 1760-1762.
• Esin-Arsebük 1974a U. Esin- G. Arsebük, “Tülintepe Kazısı, 1971”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I. No. 4, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara, 138-159.
• Esin-Arsebük 1974b U. Esin, G. Arsebük, “Tülin Tepe Kazısı, 1971”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: XX-2, 63-78.
• Fitch 1972 J.M. Fitch, American Building: The Environmental Forces that Shape It. 2. Houghton Mifflin Co., Boston.
• Frangipane 1992 M. Frangipane, “The 1990 Excavation at Arslantepe Malatya”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt I, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 177-197.
• Frangipane 2012 M. Frangipane, “The Collapse of the 4th Millennium Centralised System at Arslantepe and the Far-Reaching Changes in 3rd Millennium Societies”, ORIGINI XXXIV, 237-260.
• French-Mitchell 1972 D. French- ve S. Mitchell, “Aşvan Kazıları, 1970”, Keban Projesi 1970 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I. No. 3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 45-62.
• Germen 1974 A. Germen, “Yöre Mimarisi”, Mimarlık 11/5, 5-9.
• Göksal Özbalta 2003 T. Göksal Özbalta, “Sürdürülebilir Mimarlık Bağlamında Güneş Pili Uygulamaları”, II. Yenilebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, YEKSEM 2003, İzmir, 250-256.
• Günay 1976 R. Günay, “Yeniköy Höyüğü 1972 Kazısı II. ve III. Kat Mimarisi Genel Özellikleri”, ODTÜ Keban Bölgesi Tarihi Eserleri Kurtarma ve Değerlendirme Projesi 1972 Yılı İcra Komitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I, No:5, 183-194.
• Güvenç 1999 B. Güvenç, İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Güzer 2001 A. Güzer, “Dönüştürücü Bir Güç Olarak Teknoloji”, XXI-Mimarlık Kültürü Dergisi, Sayı:8, İstanbul, 50-53.
• Hauptmann 1970 H. Hauptmann, “Norşun-Tepe 1968 Kazıları Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri: I- Yayın: I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 103-130.
• Hauptmann 1979 H. Hauptmann, “Norşuntepe Kazıları, 1973”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri I. No. 6, Keban Projesi 1973 Çalışmaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 43-78.
• Hauptmann 1982 H. Hauptmann, “Norşuntepe Kazıları, 1974”, Keban Projesi 1974- 1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 1, No. 7, Ankara, 15-70.
• Işıklı 2011 M. Işıklı, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, Çok Bileşenli Bir Kültürün Analizi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Karaca 1981 Ö. Karaca, “Pirot Höyük 1980 Çalışmaları”, III. Kazı Sonuçları Toplantısı, DSİ Basım ve Foto-Film İşletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara, 109-114.
• Karaca 1983 Ö. Karaca, Pirot Höyük 1981 Kazıları, IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Hacettepe Sosyal ve İdari Bilimleri Döner Sermaye İşletmesi Tesisleri Basımevi, Ankara, 69-82.
• Karaca 1984 Ö. Karaca, “Arslantepe Kazıları”, V. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 103-108.
• Karaca 1985 Ö. Karaca, “Pirot Höyük 1983 Kazıları”, VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara, 37-48.
• Knowles 1974 R. Knowles, Energy and Form: An Ecological Approach to Urban Growth, Mass.: MIT Press, Cambridge.
• Koday-Akbaş 2016 S. Koday- F. Akbaş, “Erzincan İli Köy Yerleşmelerinde Topoğrafya ve Bakı Koşullarının Toponimik Açıdan İncelenmesi”, 14. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler Kitabı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 307-314.
• H.Z. Koşay, 1970 H.Z. Koşay, “Pulur (Sakyol) Kazısı 1968 Ön Raporu”, 1968 Yaz Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri: I- Yayın: I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 139- 146.