ABAY KUNANBAYULI’NIN ESERLERİNDE İKİLEMELER

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 21, 30.04.2024

Onur Balci

https://doi.org/10.30568/tullis.1438360

Öz

Abay İbrahim Kunanbayulı Kazak edebiyatının en önemli simalarından biridir. Kazak yazılı edebiyatı gerçek anlamıyla onun eserlerinden sonra başlamıştır. Müellif, şiirlerinde, tercüme şiirlerinde, nesirlerinde Kazak Türkçesini büyük bir ustalıkla kullanmıştır.
İkilemeler kelimelerin tekrarıyla, ilave hecelerle kurulan sözcük öbekleridir. Anlatıma canlılık katmak, nitelenen veya belirtilen ismi daha net olarak göstermek, fiillerin anlamını daha belirgin olarak sınırlandırmak gibi temel amaçlarla kullanılırlar.
Bu çalışmada Abay İbrahim Kunanbayulı’nın eserlerindeki ikilemeler incelenmiştir. Müellifin tüm eserleri taranmış, ikilemeler derlenmiş ve bu çalışmadaki tasnife göre değerlendirilmiştir. Kazak Türkçesi gramerlerinin ve Türkiye Türkçesi gramerlerinin ikilemeler ile ilgili görüşlerine yer verilmiştir. Tarama sonucunda elde edilen ikilemeler yapı anlam ve görev bakımından bir tasnife tabi tutulmuştur. İkilemenin geçtiği cümle çift tırnak içinde ve italik olarak verilmiş, cümlenin Türkiye Türkçesine aktarılmış biçimi ise tek tırnak içinde ve düz metin olarak gösterilmiştir.
Abay’ın eserlerindeki ikilemeler tespit edilirken Äbiş Jiyrenşin tarafından hazırlanan Abay Şığarmalarınıŋ Bir Tomdıq Tolıq Jıynağı ‘Abay’ın Tüm Eserlerinin Bir Ciltlik toplamı’ isimli eser esas alınmıştır. Çünkü bu kitapta eserlerin, Abay’ın elinden çıkmış şekline sadık kalınmıştır. Cümlelerin sonunda gösterilen sayfa numaraları bu esere aittir.
Bu çalışma Abay’ın eserlerinde ikilemelerin yoğun bir şekilde kullanıldığı tespit edilmiştir. Gramerlerde zikredilen tüm ikileme türlerinin Abay’ın eserlerinde mevcut olduğu gözlemlenmiştir. İkileme kullanımının Abay’ın eserlerindeki en önemli üslup özelliklerinden biri olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Abay, şiirler ve Kara Sözler, ikilemeler.

Etik Beyan

Bu makalede Etik Kurul İzni gerektiren bir çalışma yapılmamıştır.

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1953a). Dilbilgisi Konuları: İkizlemeler Üzerine-I. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, II/16, 189-191.
• Ağakay, M. A. (1953b). Dilbilgisi Konuları: İkizlemeler Üzerine-II. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, II/17, 268-271.
• Aksan, D. (2009). Anlambilim. İstanbul: Engin Yayınları.
• Aşa, H. E. (1997). İbrahim Abay Kunanbayoğlu’nun Edebî Çehresi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 27, 47-60.
• Atmaca, E., Kral, Ö.F. (2015). Kazak Türkçesindeki İkilemelerin Sınıflandırılması. TEKE Dergisi. 4/1. 194-213.
• Ayan, E. (2017). Bir Devrin Aynası Abay ve Kara Sözler. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• Äbuwxanov, Ğ. ve Esimbekov, N. (2012). Qazaq Tili Leksika, Fonetika, Morfologiya men Sintaksis. Almatı.
• Äwezov, M. (1995). Abay Qunanbayev. Almatı: Sanat.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Baytursınulı, A. (2005). Til qural. A. İsimakova (Ed.), Ahmet Baytursınulı Bes Tomdıq Şığarmalar Iıynağı – III içinde (s. 29-70). Almatı: Alaş Yayınları.
• Bilgegil, K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Delice, H. İ. (2009). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi.
• Egewbayev, A. Q., Qabdolov, Z. Q., Qıyrabayev, S. S., Käkişev, T. K, Qasqabasov, S. A., Ismağulov, J. (2006). Qazaq Ädebiyetiniŋ Tarıyxı 5-Tom. Almatı: QazAqparat Baspası.
• Ergin, M. (2009). Türkçe Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım.
• Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi. İstanbul: Fen Fakültesi Basımevi.
• Isqaqov, A. (1991). Qazirgi Qazaq Tili Morfologiya. Almatı: Ana Tili Yayınları.
• Janpeyisov, E., Husayın, K., Jünisbek, Ä., Oralbayeva, N. İsayev, S., Ayğabılulı, A. (…) Wäliyev, N. (2002). Qazaq Grammatikası. Astana: Qazaq Respublikası Mädeniyet, Aqparat jäne Kelisim Ministrligi.
• Jiyrenşiyn, Ä. (Ed.) (1961). Abay Şığarmalarınıŋ Bir Tomdıq Tolıq Jıynağı. Almatı: Qazmem Körkemedebiyet Baspası.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük-I. Günay Karaağaç (Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
• Salqınbay, A. B. (2020). Qazaq Tili: Sözdik Quram. Sözjasam. Almatı: Qazaq Universiteti.
• Sızdıqova, R. (2014). Abay Şığarmalarınıŋ Tili. Almatı: El-Şejire.
• Sivri, Ö. (2020). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Ağızlarında İkilemeler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Tuna, O. N. (1983). Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabiî Bir Ünsüz Dizisi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1982-1983, 163-228.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Uygun, H. (2007). Kazak Türkçesindeki İkilemelerin Türkiye Türkçesindeki İkilemeler İle Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Pamukkale Üniversitesi, Denizli.