MARİFET DENİZİNDE SUYA KANAMAYAN BALIKLAR

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: "Dinle Neylerden" Mesnevî'nin İlk 18 Beyit Şerhleri Özel Sayısı, 179 - 202, 17.12.2024

Aysun Sungurhan

https://doi.org/10.30568/tullis.1578587

Öz

13. yüzyıl sonlarında başlayıp 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar devam eden önemli kültürel birikime sahip klasik Türk edebiyatı, insanı her yönden eğitmeye yönelik çok sayıda edebî ürünü bünyesinde barındırmaktadır. Bu nitelikteki eserlerden biri Horasan’ın Belh şehrinde 1207 yılında doğduğu tahmin edilen Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin “Mesnevî-i Ma’nevî”sidir. Mevlevîliğin yayılmasıyla birlikte geniş bir coğrafyada etkisini gösteren, başta Türkçe olmak üzere farklı dillere manzum ve mensur çok sayıda tercüme ve şerhleri yapılan Mesnevî-i Ma’nevî’nin ilk 17. beytinde Mevlânâ, “cüz mâhî” ile bir damla suya kanıp susuzluğunu gideren balıklardan; “mâhî” ile denizi dahi içse asla suya kanamayan, hep susuzluk çeken balıklardan; “bîrûzist” ile hiç rızkı olmayanlardan ve “âb” ile de “feyz-i İlahî”den söz ederken benimsemiş olduğu vahdet-i vücûd anlayışını, ilahî aşkı, ilahî aşk yolunda ilerleyenleri, Hz. Muhammed’i ve diğer peygamberleri, kendisini, bu aşkın azıyla yetinenleri, sahte sofuları, yüzünü sadece dünyaya dönenleri, aşktan nasibini alamayanları, bir andan ibaret olan bu dünyanın geçiciliğini, kendisini anlayan veya anlamayanları, kısacası bütün varlık âlemini metaforik anlatım tekniğiyle dile getirmektedir. Makalede Mesnevî-i Ma’nevî’nin ilk 17. beyti üzerine yapılan eski şerhler genel bir değerlendirmeye tâbi tutulmakta ve Mesnevî’yi Mesnevî’yle şerh etme yöntemi uygulanırken beyite bağlı kalarak “âb (su/deniz), mâhî (balık), bîrûzist (rızıksız)” sözcüklerinin metaforik anlamları üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Balık, deniz, Mevlânâ, Mesnevî-i Ma'nevî, rızık, su

Kaynakça

• Âbidin Paşa (2007). Mesnevî Şerhi (Cilt 1-2). (Sadeleştiren: Mehmet Sait Karaçorlu). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ak, S. (2012). İsmail Hakkı Bursevî, Mesnevî’nin Ruhu (Rûhu’l-Mesnevî). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Algül, A. (2007). Sabûhî Ahmed Dede, Hayatı, Eserleri ve “ihtiyârât-ı Sabûhî” Adlı Eseri (1-100. Varak). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altıntaş, H. (1986). Tasavvuf Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Ateş, A. (2010). Mesnevî’nin On Sekiz Beytinin Manası. 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı (s. 37-50). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Avşar, Z. (2007). Rûhu’l-Mesnevî’de Mesnevî’nin İlk 18 Beytinin Şerh Yöntemi. Turkish Studies/ Türkoloji Araştırmaları, 2 (3), 59-72.
• Avşar, Z. (2011). Aşk Meclisi, Mesnevî’ye Yeniden Uyanmak. Yozgat: Kün Yayıncılık.
• Avşar, Z. (2017). Mesnevî (I. Cilt). Kayseri: İncir Yayıncılık.
• Bayraktar, F. (2008). Bağlanma Hürriyeti-Bir Gabriel Marcel Okuması. Ankara: Aktif Düşünce Yayınları.
• Can, Ş. (1991). Hz. Mevlânâ’nın Rubaileri II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ceyhan. S. (2004). Mesnevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 29, s. 325-334). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çatak, A. (2015). Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin Mesnevî Adlı Eserinde Su Metaforu. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (7), 35-65.
• Dağlar, A. (2009). Şem’î Şem’ullâh Şerh-i Mesnevî (1. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük) (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirel, Ş. (2005). Şeyh Rızâeddîn Remzi Er-Rifaî’nin Tasavvuf Dergisi’ndeki Mesnevî Şerhi. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 6 (14), 591-629.
• Duru, N. F. (2003). Mevlevî Şeyhi Ağazâde Mehmed Dede ve Mesnevî’nin İlk On Sekiz Beytini Şerhi. Tasavvuf, 4 (11), 151-175.
• Eraydın, S. & Tahralı, M. (2010). Mevlânâ Celâleddîn Rûmî Mesnevî-i Şerîf Şerhi -1- Tercüme ve Şerh A. Avni Konuk. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1993). Gülşen-i Râz-Şebüsterî. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2014). Fîhi Mâ-fîh. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Güleç, İ. (2008). Türk Edebiyatında Mesnevî Tercüme ve Şerhleri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Hacı Pîrî. (ty). İntihâb-ı Şerh-i Mesnevî. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi Mülhak Numara 26. İbrahim Cevrî. Aynü’l-Füyûz. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Demirbaş Numarası: Bel_Yz_K.000600/02.
• İbrahim Cevrî. Hall-i Tahkîkât. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Demirbaş Numarası: HCE_Osm_00482.
• Koçoğlu, T. (2014). Nakşî Şeyhi Ebussuûd El-Kayserî Şerh-i Mesnevî. Kayseri: Laçin Yayınları.
• Koner, M. M. (2005). Mesnevî’nin Özü. Cilt 1-6. Konya: Tablet Kitabevi Yayınları.
• Meknî Efendi. (ty). Şerh-i Cezîre-yi Mesnevî. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Demirbaş Numarası: OE_Yz_0380.
• Öksüz, Z. (2008). Hülasatü’ş-Şürûh Adlı Mesnevî Şerhinin 1-107 Varaklarının Günümüz Harflerine Aktarılması ve İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öngören, R. (2004). Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 29, s. 441-448). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öngören, R. (2010). Şeyh. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 39, s. 50-52). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öngören, R. (2011). Tasavvuf. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 40, s. 119-126). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Örs, D. & Kırlangıç, H. (2015). Mesnevî-i Ma’nevî, Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî. http://ekitap.yek.gov.tr/Uploads/ProductsFiles/_55.%20Mesnevi%20Şerif. pdf (Erişim Tarihi: 15.09.2024).
• Özdemir, M. (2016a). Mesnevî’nin Türkçe Şerhleri. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11 (20), 461-502.
• Özdemir, M. (2016b). Derviş Muhammed Şifâyî Mesnevî Şerhi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
• Özdemir, M. (2017). Bağdatlı Abdülaziz Âsım’ın Türkçe Divanının Sonunda Bulunan Mesnevî’nin On Sekiz Beyit Şerhi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6, 1, 368-382.
• Pala, İ. (1989). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü (II Cilt). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rifâî, K. (2015). Şerhli Mesnevî-i Şerîf. İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Sarı Abdullah Efendi. Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/52 (Erişim Tarihi: 15.09.2024).
• Sayar, K. (200). Sufi Psikolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Tâhirü’l-Mevlevî (1975). Mesnevî Şerhi. İstanbul: Şâmil Yayınları.
• Tahralı, M. ve Selçuk E. (2010). Ahmet Avni Konuk Mesnevî-i Şerîf Şerhi. İstanbul: Kitabevi.
• Tanyıldız, A (2010). İsmâîl Rusûhî-i Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû’atu’l-Letâyif ve Matmûratu’l-Ma’ârif) (I. Cilt), (İnceleme-Metin-Sözlük). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Tatcı, M & Özay, İ. (2014). Seyyid Muhammed Nûru’l-Arabî Niyâzî-i Mısrî Dîvânı Şerhi. İstanbul: h Yayınları.
• Tatcı, M. (1991). Yunus Emre Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Top, H. H. (2011). Mesnevî-i Ma’nevî Şerhi. Konya: Rûmî Yayınları.
• Türkiye Diyanet Vakfı (1993). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yavuz, K. (2007). Mu’înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si Mesnevî Tercüme ve Şerhi. Konya: S. Ü. Mevlânâ Arş. Uyg. Merkezi Yayınları.