HER VARLIĞIN ÖZÜNDEKİ CEVHER; AŞK

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: "Dinle Neylerden" Mesnevî'nin İlk 18 Beyit Şerhleri Özel Sayısı, 97 - 103, 17.12.2024

Ziya Avşar , Büşra Temiz

https://doi.org/10.30568/tullis.1583318

Öz

Mevlânâ’nın Mesnevî’si, yazıldığı asırdan itibaren Türk tasavvuf düşüncesini ve Türk edebiyatını derinden etkilemiş eserlerden birisidir. Bu eserin özgün dilinin Farsça olmasından dolayı Türk şarih, mutasavvıf, edip ve şairleri bu eseri Türkçeye tercüme ve şerhler yoluyla meal ve manasını aktarmaya çalışmışlardır. Bu yolda Mesnevî’nin bütün ciltlerine şerhler yazıldığı gibi onun bazı ciltlerine, kimi seçkilerine ve ilk on sekiz beytine de şerhler yazılmıştır. Bu çalışma Mesnevî’nin ilk on sekiz beytinin on sekiz bilim adamı tarafından şerh edilmesi ve bu şerhlerin bir özel sayıda yayınlanması projesinin bir parçası olan onuncu beytin şerhidir.
Mesnevî’nin ilk onuncu beyti ‘ney’ ve ‘mey’in aşk bağlamında ele alındığı ve anlam katmanlarının ney münasebeti ile kamışlık, asli vatan ve insan-ı kâmil; mey münasebeti ile de meclis ve İlahî aşk üzerinden geldiği derin ve farklı bir beyittir. Bu makalede klasik şarihlerin bu beyit etrafındaki açıklamalarını tarihi bir silsile içinde değerlendirerek bu görüşler üzerinden kendi şerh metnimizi oluşturduk. Kendi şerhimizi oluştururken klasik şarihlerin yorumlarını eleştirel bir bakış açısıyla ele aldık. Çalışmanın sonunda Mevlânâ’nın aşkın kendisi üzerinde hasıl ettiği derin coşkuyu ifade edebilmek için en iyi benzetme ilişkileri olarak ney ve meyleri bilinçli bir şekilde seçtiğini gördük. Beyitte her iki kelime de birer tasavvufi kavram olarak aşkı ve aşığı temsil etmeleri yönünden ele alınmıştır.
Mevlânâ’nın Mesnevî’si, yazıldığı asırdan itibaren Türk tasavvuf düşüncesini ve Türk edebiyatını derinden etkilemiş eserlerden birisidir. Bu eserin özgün dilinin Farsça olmasından dolayı Türk şarih, mutasavvıf, edip ve şairleri bu eseri Türkçeye tercüme ve şerhler yoluyla meal ve manasını aktarmaya çalışmışlardır. Bu yolda Mesnevî’nin bütün ciltlerine şerhler yazıldığı gibi onun bazı ciltlerine, kimi seçkilerine ve ilk on sekiz beytine de şerhler yazılmıştır. Bu çalışma Mesnevî’nin ilk on sekiz beytinin on sekiz bilim adamı tarafından şerh edilmesi ve bu şerhlerin bir özel sayıda yayınlanması projesinin bir parçası olan onuncu beytin şerhidir.
Mesnevî’nin ilk onuncu beyti ‘ney’ ve ‘mey’in aşk bağlamında ele alındığı ve anlam katmanlarının ney münasebeti ile kamışlık, asli vatan ve insan-ı kâmil; mey münasebeti ile de meclis ve İlahî aşk üzerinden geldiği derin ve farklı bir beyittir. Bu makalede klasik şarihlerin bu beyit etrafındaki açıklamalarını tarihi bir silsile içinde değerlendirerek bu görüşler üzerinden kendi şerh metnimizi oluşturduk. Kendi şerhimizi oluştururken klasik şarihlerin yorumlarını eleştirel bir bakış açısıyla ele aldık. Çalışmanın sonunda Mevlânâ’nın aşkın kendisi üzerinde hasıl ettiği derin coşkuyu ifade edebilmek için en iyi benzetme ilişkileri olarak ney ve meyleri bilinçli bir şekilde seçtiğini gördük. Beyitte her iki kelime de birer tasavvufi kavram olarak aşkı ve aşığı temsil etmeleri yönünden ele alınmıştır.
Kaynakça
Abidin Paşa. (2007). Mesnevî Şerhi (Cilt 1). (Sadeleştiren: Mehmet Sait Karaçorlu). İstanbul: İz Yayıncılık.
Algül, A. (2007). Sabûhî Ahmed Dede, Hayatı, Eserleri ve “İhtiyârât-ı Sabûhî” Adlı Eseri (1-100. Varak). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Avşar, Z. (2017). Mesnevî I. Cilt. Kayseri: İncir Yayıncılık.
Bursevî, İ. H. (2012). Mesnevî'nin Ruhu. (S. Ak, Dü.) İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
Dağlar, A. (2009). Şem'î Şem'ullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Koçoğlu, T. (2014). Nakşî Şeyhi Ebussuûd El-Kayserî Şerh-i Mesnevî. Kayseri: Laçin Yayınları.
Konuk, A. A. (2011). Mesnevî-yi Şerîf Şerhi (Cilt 1). (S. E.-M. Tahralı, Dü.) İstanbul: Kitabevi.
Özdemir, M. (2016a). Mesnevî'nin Türkçe Şerhleri. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11 (20), 461-502.
Özdemir, M. (2016b). Derviş Muhammed Şifâyî Mesnevî Şerhi, İstanbul: Doğu kütüphanesi Yayınları.
Özdemir, M. (2017). Bağdatlı Abdülaziz Âsım’ın Türkçe Divan’ının Sonunda Bulunan Mesnevî’nin On Sekiz Beyit Şerhi, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 1, s. 368-382.
Rifâî, K. (2015). Şerhli Mesnevî-i Şerif. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
Tahirü'l-Mevlevî. (1975). Mesnevî Şerhi (Cilt 1). İstanbul: Şamil Yayınları.
Tanyıldız, A. (2010). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû'atu'l-Letâyif ve Matmûratu'l-Ma'ârif) (1. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uludağ, S. (1994), "Devir", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 9., s.231.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Mesnevî, ney, mey, aşk, şerh

Kaynakça

• Abidin Paşa. (2007). Mesnevî Şerhi (Cilt 1). (Sadeleştiren: Mehmet Sait Karaçorlu). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Algül, A. (2007). Sabûhî Ahmed Dede, Hayatı, Eserleri ve “İhtiyârât-ı Sabûhî” Adlı Eseri (1-100. Varak). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Avşar, Z. (2017). Mesnevî I. Cilt. Kayseri: İncir Yayıncılık.
• Bursevî, İ. H. (2012). Mesnevî'nin Ruhu. (S. Ak, Dü.) İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Dağlar, A. (2009). Şem'î Şem'ullâh Şerh-i Mesnevî (I. Cilt) (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• İsmâil Hakkı Bursevî, Kenz-i Mahfî, İstanbul 1290, s. 2. Aclûnî, Keşfü’l-ḫafâʾ, II, 132.
• Koçoğlu, T. (2014). Nakşî Şeyhi Ebussuûd El-Kayserî Şerh-i Mesnevî. Kayseri: Laçin Yayınları.
• Konuk, A. A. (2011). Mesnevî-yi Şerîf Şerhi (Cilt 1). (S. E.-M. Tahralı, Dü.) İstanbul: Kitabevi.
• Özdemir, M. (2016a). Mesnevî'nin Türkçe Şerhleri. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11 (20), 461-502.
• Özdemir, M. (2016b). Derviş Muhammed Şifâyî Mesnevî Şerhi, İstanbul: Doğu kütüphanesi Yayınları.
• Özdemir, M. (2017). Bağdatlı Abdülaziz Âsım’ın Türkçe Divan’ının Sonunda Bulunan Mesnevî’nin On Sekiz Beyit Şerhi, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 1, s. 368-382.
• Rifâî, K. (2015). Şerhli Mesnevî-i Şerif. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Tahirü'l-Mevlevî. (1975). Mesnevî Şerhi (Cilt 1). İstanbul: Şamil Yayınları.
• Tanyıldız, A. (2010). İsmâîl Rusûhî-yi Ankaravî Şerh-i Mesnevî (Mecmû'atu'l-Letâyif ve Matmûratu'l-Ma'ârif) (1. Cilt) (İnceleme-Metin-Sözlük). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uludağ, S. "Muhabbet", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/muhabbet#1 (01.12.2024).
• Uludağ, S. (1994), "Devir", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 9., s.231.