GURBET KUŞLARI FİLMİ’NDE 1960’LI YILLARIN TOPLUMSAL YAPISI

Yıl 2021, , 166 - 188, 27.12.2021

Nevra İrem Gülcü

https://doi.org/10.54566/turas.1025966

Öz

1895 yılında Fransa’da Lumière kardeşler tarafından icat edilen sinema, 20. yüzyılda dünyanın her yerinde popüler olarak büyük bir sanayi haline gelmiştir. Sinema; müzik, fotoğraf, tiyatro, edebiyat, resim, heykel gibi diğer sanat dallarıyla etkileşim içerisinde olmakla birlikte kültürden, değerlerden, insanlık tarihinden de etkilenmiştir. Sinema izleyiciye adeta bir görsel metin sunmaktadır. Sinemanın yapı taşı ise senaryodur. Senaryo film yapıcı tarafından özgün bir şekilde kaleme alınabileceği gibi edebi eserlerin yeniden yorumlanarak uyarlanması ve bu şekilde beyaz perdeye yansıtılması da mümkündür. Bu noktada edebiyatın her türü sinema için kaynak oluşturmakta ve sinema dilinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. 1950’li yıllarda çekilen film sayısındaki artışla beraber, sinema kaynak olarak edebiyattan bolca yararlanmıştır. Sanatsal ve ticari kaygılardan dolayı özellikle popüler romanlar kaynak olarak seçilmiştir. Edebiyat kelimelerle, sinema görüntülerle adeta kültürün aktarıcısı konumundadır. Bu çalışmada Orhan Kemal’in Gurbet Kuşları, Halit Ziya Uşaklıgil’in Kırık Hayatlar romanından uyarlanan aynı adlı Gurbet Kuşları ve Kırık Hayatlar filmleri konu edilmiştir. Çalışma 1960-1970’li yıllarla sınırlandırılmıştır. 1960-1970 dönemi Türkiye’de hızlı değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel yapıda yaşanan değişimler filmlere de yansımaktadır. Sinemanın ticari bir işlevi olmasına rağmen yaşadığı dönemin toplumsal değişimlerinden soyutlanamaz. Bu nedenle bu dönemde aile konusu, aile yapısının kimliksel değerleri, kadın ve kültürel öğeler, kent yaşamına adaptasyon gibi anahtar kavramlar Gurbet Kuşları ve Kırık Hayatlar filmlerinden yola çıkılarak analiz edildi. Her iki filmde de ortak temalar bulunarak sınıfsal farklılıkların, göçün, yabancılaşmanın aile üzerindeki etkisi incelendi. Filmler görsel öğeleri ve diyaloglarıyla bir bütün olarak değerlendirilmiştir. Mekân, objeler, giyim-kuşam, kültürel semboller ve söylemler ayrıntılı incelenerej kimlik ve eylemlere yapılan göndermeler saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sinema, Edebiyat, Kimlik, Kültür, Aile

Kaynakça

• ABİSEL, Nilgün, (2005), Türk Sineması Üzerine Yazılar, Phoenix Yayınevi, Ankara.
• AÇIK, Berna, (2005), “Türkiye’de Yaşanan Göçün Yarattığı Toplumsal Değişme ve Türk Sineması”, Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir.
• AKSAKAL, Betül. (2018). “Türk Sineması Işığında Türkiye’deki Sosyoekonomik, Sosyopolitik ve Sosyokültürel Dönüşümler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C.11, S.58, s. 749-759.
• AKSOY, Erdal (2015). “Toplum ve Kültür”, Sosyoloji’ye Giriş, Ed. İhsan Çapcıoğlu-Hayati Beşirli, Grafiker Yay., Ankara.
• BEŞİRLİ,Hayati- ÇAPCIOĞLU,İhsan (2015) “Toplumsal Değişme”, Sosyoloji’ye Giriş, Ed. İhsan Çapcıoğlu-Hayati Beşirli, Grafiker Yay., Ankara.
• BİLGİN,Nuri (2007), Kimlik İnşası, Aşina Yay., Ankara.
• ÇAKIR,Süreyya (2019), “Sinema ve Edebiyat İlişkisine Yöntemsel Bir Bakış”, SineFilozofi Dergisi., 2019 Özel Sayısı, s. 437-452.
• ÇEBİ, Zafer (2006), “1960 Dönemi Türk Sineması ve Toplumsal Gerçekçi Çalışmalar”, Marmara Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• DALBAY, Ramazan Saim (2018), “Kimlik” ve “Toplumsal Kimlik” Kavramı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:31, s. 161-176.
• DEMİRAY, Emine (1993), “Türk Sinemasında 1960-1990 Yılları Arasında Çekilmiş Filmlerde Kentsel Aile”, Anadolu Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Eskişehir.
• HALL, Amy Claire (2002), “The Effect of Contemporary Cinema on American Society”, Erişimadresi:https://www.covenant.edu/pdf/academic_publications/sips/sociology2.pdf. (Erişim tarihi: 05.10.20219.
• KALE,Özlem (2010) “Edebiyat Sinema İlişkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.3, S.4, s. 266-275.
• KAPLAN, Neşe (1998), “1960-1970 Döneminde Türkiye’de Değişen Toplumsal Yapının Sinemaya Yansıması ve Sinemada Aile”, Marmara Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• KAPLAN, Neşe (2004), Aile Sineması Yılları 1960’lar, Es Yayınları, İstanbul.
• KAPLAN, Neşe (2005), “Türk Sinemasında Almanya’ya Dış Göç Olgusu ve Kimlik Sorunu”, Marmara Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• KARAHANOĞLU, Işıl (2007), “1950 – 1970 Yılları Arasında Türk Sinemasının Temel Özelliklerinin Oluşmasını Sağlayan Toplumsal, Ekonomik, Siyasi, Kültürel Etkenler ve Bunların Türk Sinema Tarihindeki Yeri”, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• MARSHALL, Gordon (1999), Sosyoloji Sözlüğü, (Çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü), Bilim ve Sanat Yay., Ankara.
• ONARAN, Alim Şerif (1994), Türk Sineması (1. Cilt), Kitle Yay.
• ÖZGÜÇ, Agâh (1993), 100 Filmde Başlangıcından Günümüze Türk Sineması, Bilgi Yay., İstanbul.
• ÖZÖN, Nijat (1964), Sinema El Kitabı, Elif Kitabevi, İstanbul.
• ÖZÖN, Nijat (1968), 1895-1966 Türk Sineması Kronolojisi, Bilgi Yay., Ankara.
• TÜRKDOĞAN,Orhan (1991), Türk Aile Ansiklopedisi I, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara.
• UĞUR, Ufuk (2016), “Gurbet Kuşları” Filmi Örneğinde İç Göç Olgusunun Sosyolojik Açıdan İncelenmesi”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. S.63, s. 917-926.
• ULUÇ, Nilüfer (2009), “Türk Sinemasında Kültür Sorunlarına Yaklaşım Biçimleri (1960–1970 Dönemi)”, Ankara Üniversitesi SBE, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• UZDU, Halil (2016) “Modernleşme Sürecinde Türk Sineması ve Din”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.9, S.42, s. 1164-1172.
• YAŞAR, Ruhat (2017), Kilis’te Sığınmacı Algısı, Kitam, Kilis.
• YEŞİLDAL, Hatice (2010), “Türkiye’de 1960’larda Toplumsal Gerçekçi Sinemada Aile İdeolojisi: “Kocanın En Kötüsü Hiç Olmayanından Daha İyidir””.Cyprus Internatıonal Unıversıty Folklor/Edebiyat. C.16, S.61, s.213-226.