Yeni Uygur Türklerinin Atasözlerinde Kadın ve Erkeğin Toplumsal Açıdan Temsili

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 101 - 126, 30.12.2020

Muhammet Yasin Çakır

Öz

Sözlü kültürün ortaya çıkardığı kültürel kodların çözümlemesi yapılmadan ele alınacak toplum yapısında kadın ve erkeğin rolünü tam anlamıyla ortaya koymak mümkün değildir. Atasözleri, ortaya çıktıkları/söylendikleri çağın ahlaki ve kültürel kodlarını barındırmaktadır. Bu araştırmada, Uygur Türklerinin atasözleri aracılığıyla ürettiği kültürel kodlar, toplumsal cinsiyet rolleri merkeze alınarak bütünsel bir kavrayışla ve nesnel bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Levent Doğan, Kurtuluş Öztopçu ve Muhemmet Rehim’in kitaplarında geçen atasözlerindeki “xotun, erkek, oġul, qiz, ata, ana, bala, kélin, qaynana, momay, cuvan, yigit, er” kelimeleri taranarak tasnif yoluna gidilmiş ve böylece çalışmanın sınırları çizilmiştir. Ortaya konan tasnif ile Uygur toplumunda kadın ve erkeğin toplumsal temsil şeması çıkarılmıştır. Bu çalışma ile kadın ve erkeğin Uygur atasözlerindeki yerinin ortaya konmasına katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uygur Atasözleri, Maqal, Sözlü Kültür, Kadın, Erkek, Cinsiyet Rolleri

Social Representation of Men And Women in New Uyghur Proverbs

Öz

It is not possible to fairly reveal the roles of men and women in the structure of society to be addressed without analyzing the cultural codes created by oral culture. Proverbs contain the moral and cultural codes of the era in which they first appeared/were said. In this research, the cultural codes produced by Uyghur Turks through proverbs were evaluated with a holistic understanding and an objective point of view, taking gender roles into the center. The words “xotun, erkek, oġul, qiz, ata, ana, bala, kélin, qaynana, momay, cuvan, yigit, er” in the proverbs mentioned in the books of Levent Doğan, Kurtuluş Öztopçu and Muhemmet Rehim were scanned and classified and the boundaries of the study were drawn thus. The social representation scheme of men and women in Uyghur society has been removed with the classification laid out. The aim of this study is to contribute to the place of men and women in Uyghur Proverbs.

Anahtar Kelimeler

Uyghur Proverbs, Adage, Oral Culture, Women, Men, Gender Roles

Kaynakça

• Aydın, N. (2018). Kız-Kadın Kimliğinin Oluşumu ve Kadına Bakış Bağlamında Toplumsal Algıya Yön Veren Atasözleri. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (39), 169-180.
• Bem, S. L. (1981). Gender Schema Theory: A Cognitive Account of Sex Typing. American Psychological Association, 88(4), 354-364.
• Berger, J. (2008). Görme Biçimleri. İstanbul: Metis Yayınları.
• Cléro, J. P. (2011). Lacan Sözlüğü. (Ö. Soysal, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
• Doğan, L. (2020). Uygur Atasözleri. Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Dökmen, Z. Y. (2015). Toplumsal Cinsiyet Sosyal Psikolojik Açıklamalar (6. b.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eagly, A. H. (1983). Gender and Social Influence A Social Psychological Analysis. American Psychological Association, 38(9), 971-981.
• Ercilasun, A. B. (2018). Uygurlar, https://www.uygurhaber.com/uygurlar, Erişim Tarihi: 18.10.2020.
• Ersöz, A. G. (2010). Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyet Roller. Gazi Türkiyat (6), 167-181.
• Karaman, A. (2016). Uygur Atasözlerinde Kadın. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi (41), 93-111.
• Kılıçaslan, S. C., & Işık, T. (2016). Toplumsal Cinsiyet ve Efsaneden Gerçeğe Türkiye'de Kadın. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Lakoff, R. T. (2004). Language and Women's Place. M. Bucholtz içinde, Language and Women's Place Text and Commentaries (s. 15-118). New York: Oxford University Press.
• Özkan, B., & Gündoğdu, A. E. (2011). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Türkçede Atasözleri ve Deyimler. Turkish Studies, 6(3), 1133-1147.
• Öztopçu, K. (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Özünel, E. Ö. (2017). Masal Mekanında Kadın Olmak (2. b.). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Rehim, M. (1979). Uyġur Xelq Maqal Temsilliri. Şincan: Şincan Xelq Neşriyatı.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük (11. b.). (Ş. H. Akalın vd.,) Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ulusoy, D., & Celil, A. (2011). Uygurlarda Aile. Istanbul Journal of Sociological Studies, 0(32), 1-29.
• Umar, E. K. (2019). Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadın. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 109-121.
• Ükten, S. S. (2020). Türkçü Aydınlardan İsmail Gaspıralı, Ziya Gökalp ve Ahmet Ağaoğlu'nun Kadın Sorununa Bakışı ve Çözüm Önerileri. A. Demir, T. Tombuloğlu, & O. Polatel içinde, Türklerde Kadın (s. 143-184). Konya: Kömen Yayınları.