Juan-juanların Etnik Oluşumları ve Siyasi Tarihlerine Dair Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 127 - 137, 30.12.2020

Haşim Özel

Öz

Hun egemenliğinin sona ermesinden sonra tarihsel olarak Türk-Moğol toplulukları için önem arz eden Ötüken bölgesi uzun bir süre boyunca herhangi bir siyasal yapının merkezi olma konumundan uzak kalmıştı. Söz konusu yerde, yani bugünkü Moğolistan topraklarında, Çinlilerin Juan-juan adını verdiği bir topluluk, IV. yüzyıl ile VI. yüzyıl arasında, çeşitli boy ve urukların birleşiminden oluşan bir imparatorluk kurmuşlardır. Kökenleri konusunda henüz bir uzlaşma olmasa da kimi tarihçilerin Hun ve Moğol kökenli Siyenpi toplulukların karışımından oluştuğunu düşündüğü Juan-juanlar, etnik yönden heterojen bir yapıyı temsil ediyorlardı. Kurucu hanedan, yakın komşuları olan Wei/Tabgaçlar tarafından Mu-ku-lü veya Yü-chiu-lü olarak adlandırılmıştır. IV. yüzyılın sonlarına doğru bu hanedanın bir üyesi olan She-lun, Moğolistan’daki boyları yönetimi altında toplamayı başararak kendi imparatorluğunu kurdu. Zamanla bu siyasî yapının sınırları başta Moğolistan topraklarının tamamı olmak üzere, Güney Mançurya ve Tarım Havzası’na kadar ulaşmıştır. Daha çok Türk kökenli T’ieh-leler ve Tabgaçlarla mücadele eden Juan-juanlar, VI. yüzyılın ortalarında kendi tebaaları olan Göktürkler tarafından mağlup edildikten sonra tarih sahnesinden yok oldular. Onlardan kalan bakiyeler Kore’ye ve Orta Avrupa’ya kadar giderek başka adlar altında tarihsel rollerini devam ettirdiler.

Bu makalede genel olarak Juan-juanların kökenleri ve ortaya çıkışları, Çin (Tabgaç/Wei) ve komşu göçebe kavimlerle (T’ieh-le, Yüe-ban) olan mücadeleleri ile yıkılış süreçleri hakkında bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Juan-juanlar, Wei (Tabgaç), Moğolistan, T'ieh-le, A-na-kui, Türk Kağanlığı, Avar

Kaynakça

• ARİSTOV, N.A. (2014), Türk Halklarının Etnik Yapısı, çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul.
• AVİRMED, Enkhbat (2012), “Juan-Juanların Çöküşü ve Dağılışı”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Vol. 1/4, s. 240-245.
• BARTHOLD, V.V. (2010), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul.
• CHAVANNES, Edouard (2007), Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, çev. Mustafa Koç, Selenge Yay., İstanbul.
• CHRİSTİAN, David (1998), A History of Russia Central Asia and Mongolia, Vol. I, Blackwell Publishing, London.
• CORRADİNİ, Piero, “The Barbarian States in North China”, Central Asiatic Journal, Vol. 50, No. 2, s. 163-232.
• CZEGLÉDY, K., (1998), Bozkır Kavimlerinin Doğudan Batıya Göçleri, çev. Erdal Çoban, Özne Yay., İstanbul.
• GOLDEN, Peter B. (2013), “Some notes on the Avars and Rouran”, The Steppe Lands and the World Beyond Them, Studies in honor of Victor Spinei on his 70th birthday, ed. F. Curta - B. P. Maleon, s. 43-66.
• ______ (2002), Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. Osman Karatay, Karam Yay., Ankara.
• GUMİLËV, L.N. (2002), Hazar Çevresinde Bin Yıl, çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul.
• KARATAY, Osman (2004), “Doğu Avrupa Türk Tarihinin Ana Hatları -Altın Orda Öncesi Dönem-“, Karadeniz Araştırmaları, S. 3. s. 1-70.
• KİM, Hyun Jin (2020), Hunlar, çev. Hakan Herdem, Gumbel Yay., İstanbul.
• KLYASHTORNY, S. G. - SULTANOV, T. İ. (2003), Kazakistan Türkün Üç Bin Yılı, çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul.
• KLYAŞTORNIY, S. G. (2018), Kadim Avrasya’nın Bozkır İmparatorlukları, çev. Abdullah Temizkan, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul.
• KRADİN, Nikolay N. (2005), “From Tribal Confederation to Empire: The Evolution of the Rouran Society”, Acta Orientalia, Vol. 58 (2), s. 149-169.
• ______ (2016), “Rouran (Juan Juan) Khaganate”, The Encyclopedia of Empire, ed. John M. Mac Kenzie, John Wiley & Sons, Ltd., s. 1-2.
• KURAT, Akdes Nimet (2019), IV - XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• RÓNA-TAS, András (1999), Hungarians and Europe In The Early Middle Ages, Central European University Press, Budapest.
• ROUX, J.P. (2006), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çev. Lale Arslan Özcan, Kabalcı Yay., İstanbul.
• SİNOR, Denis (1999), “Türk İmparatorluğunun Kuruluşu ve Yıkılışı”, (çev. Talat Tekin), Erken İç Asya Tarihi, yay. D. Sinor, İstanbul.
• TAŞAĞIL, Ahmet (2003), Göktürkler I, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• YILDIRIM, Kürşat (2012), “Çin’in Bozkırlı Kavimlerle Mücadele Siyaseti ve Stratejisi: Juan-Juan’lar Misali (Miladi III-VI. Yüzyıl)”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 199, s. 225-240.
• ______ (2013), “Juan Juan Adı Üzerine”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 28, s. 1-10.
• VÁSÁRY, İstvan (2007), Eski İç Asya’nın Tarihi, çev. İsmail Doğan, Ötüken Neşriyat, İstanbul.